اثر موسيقايى «سيمرغ» از هفتم تا نهم مردادماه امسال به مدت سه شب پياپى حدود پانزده هزارتن از دوستداران شاهنامه فردوسى را در تهران به زير يك سقف آورد. اثرى كه آهنگسازى اش سه سال و هشت ماه به درازا انجاميد و سرانجام در ۳۷۵ صفحه نت تصنيف شد.
حميد متبسم، موسيقيدان ساكن هلند قطعه سيمرغ را بر پايه داستان منظوم زال و سيمرغ اثر جاودانه فردوسى ساخته و پرداخته است.
چگونگى گرايش به شاهنامه فردوسى و آفرينش اثر موسيقايى سيمرغ نخستين پرسش راديو فردا از حميد متبسم است:
حميد متبسم: شعر فردوسى زبان فارسى خالص است و فكر مى كنم هر ايرانى و هر پارسى زبانى به اين مجموعه علاقمند است. ولى من به عنوان يك آهنگساز تمايل دارم و قبلاً هم توى كارهايم نشان داده ام كه آثارى بسازم كه تصوير گر مسائل بيرونى باشد.
اشعار شاعران معنوى پرداز مثل حافظ، مولانا، سعدى كه من هم بسيار كار كرده ام روى اين اشعار، توصيف درون مى كنند. يعنى از عشقى آسمانى صحبت مى كنند كه خيلى شخصى است و ابعادش براى همه مشخص نيست. در دل هركسى يك شكل و يك رنگ دارد. ولى در شعر فردوسى توصيف بيرونى هست.
در موسيقى اروپا اين توصيف را داريم مثلاً «درياچه قو» كه تحت اين عناوين مى آيد تصويرى از طبيعت به انسان مى دهد. اين طبيعت و تصوير طبيعت در اشعار فردوسى كه يكى از نادر شاعرانى است كه در زبان فارسى تصوير طبيعت و حالات بيرونى انسان را ارائه مى دهد.
قبلاً علاقمند بودم به اين كار منتهى شعر فردوسى آن قدر پيچيده است و مشكلات سر راه آهنگساز مى گذارد كه آهنگساز يك مقدار بايد جرات و جسارت اين كار را پيدا كند و توان اين كار را. اين كار نياز به تجربه دارد.
من در اين سى سال آهنگسازى تا اندازه اى اين تجربه را كسب كرده ام. بهتر است بگويم بايد كسب كرده باشم. از پنج سال پيش فكر اين قضيه شروع شد و از سال ۲۰۰۶ من اولين نت هاى اين قطعه را نوشتم و انتخاب شعر را با كمك يك مشاور ادبى، آقاى دكتر بنايى، آغاز كردم و انتخاب زندگى زال فكر شده بود.
شاهنامه را مردم ايران عامه مردم غالباً با داستان پهلوانى رستم و سهراب و ديو سپيد و اينها مى شناسند. در حالى كه شاهنامه يكى از بخش هايش اين است. شاهنامه مى پردازد به زواياى مختلف انسان.
حميد متبسم در ادامه گفت و گو درباره چگونگى گرايش خود به داستان زال و سيمرغ چنين مى گويد:
حمید متبسم، آهنگساز و نوازنده تار«در زندگى زال اين مسئله هست. يك تراژدى زندگى انسان است در تمام زوايا: بخت، آز، گذشت، عشق و همه اين چيزها را مى بينيد و البته داستان هاى پهلوانى هم توى آنها هست. من فكر شده آن بخش ها را ازش استفاده نكردم. بخش هايى از زندگى زال را رويش كار كردم كه بيشتر مى پردازد به اين كه فرزندى به دنيا مى آيد كه پدرش خيلى علاقمند است اين فرزند را داشته باشد ولى به يك دليل طبيعى تمام موهايش سفيد است. فردوسى اينجا به نادانى يك شاه به نام ايرانى اشاره مى كند كه آن قدر اطلاع ندارد كه موى سفيد دليل اهريمن بودن اين بچه نيست. تصميم مى گيرد و اين بچه را مى برد مى گذارد جنگل. اين سيمرغ اين را مى برد به عنوان طعمه براى بچه هايش و عاشق اين بچه مى شود. اين بچه را بزرگ مى كند. بچه بزرگ مى شود و بعد پهلوانى به نام مى شود. به گوش سام مى رسد كه چنين شخصيتى است. سيمرغ مى رود به او مى گويد اين فرزند توست. اين همانى است كه تو گذاشتى در جنگل حيوان ها بخورندش. سام پشيمان مى شود از كرده اش. زال به پدرش باز مى گردد. به روى پدر نمى آورد. فردوسى به گذشت اشاره مى كند در اينجا. بعد پايان بخش قطعه سيمرغ عشق زال و رودابه است. اعتقاد شخصى من است كه عشق پديده اى است كه مى تواند نجات دهنده بشر باشد در همه شرايط.»
رهبرى اركستر چهل نفرى قطعه سيمرغ را محمدرضا درويشى موسيقيدان سرشناس بر عهده داشت. اين هنرمند هم درباره كار بر روى اين اثر پيچيده چنين ديدگاهى را در تهران ارائه داده ست:
«آقاى متبسم هم انصافاً از نظر استفاده از پيچيده ترين ريتم ها، ريتم هايى كه مى توانست وجود داشته باشد و تغييرات سرعت و گاه هم تغيير ريتم و هم تغيير سرعت هم زمان به عنوان يك آهنگساز تبريك مى گويم هم به آقاى متبسم و هم به جامعه موسيقى ايران. كسانى كه دغدغه شان ساختن موسيقى براى سازهاى ملى است.»
حميد متبسم در ادامه گفت و گو با راديو فردا مى گويد داستان محزون و در عين حال هيجان انگيز زال و سيمرغ را در شش پرده روايت كرده است:
«اين داستان شش پرده دارد كه من اينها را تحت عناوين ديباچه، كه عنوان مقدمه است و زمينه سازى است براى آمدن شعر، زادن زال، سام و زال، پدر و فرزند، سيمرغ و زال، موقعى است كه سيمرغ زال را به نزد خودش مى برد، بازگشت زال، برگشتن زال به نزد پدر و رودابه و زال نامگذارى كرده ام و با همين عناوين هم در بروشورهاى برنامه اعلام شد. جالب است براى خودم كه اين كار براى اركستر بزرگ سازهاى ايرانى نوشته شده. اين قطعه موسيقايى از دو جنبه مى تواند مورد توجه قرار گيرد. اول اينكه روى اشعار فردوسى كه كمتر كار شده و حداقل مى شود در اين سطح كار نشده است...
يعنى براى اولين بار است كه به اين وسعت روى اين اثر جاودانه كار كرديد؟
در جمع روى شعر به اين گستردگى كار نشده. ولى آثار بسيارى در اين زمينه استاد دهلوى، لوريس چكنواريان كار كرده اند براى اركستر سمفونيك كه به شعر به اين مقدارى كه من پرداخته ام، نپرداخته اند. يعنى مقدار كمى شعر استفاده شده و بيشتر تصوير موسيقايى است از آن اشعار. ولى اينجا بيش از هفتاد بيت خوانده مى شود و كل داستان نقل مى شود از طريق يك خواننده سوليست و هشت خواننده كر كه مجموعاً نه خواننده مى شود. نكته دوم اهميت يا جذابيت اين پروژه در اين مى تواند باشد كه يك اركستر سمفونيك ايرانى، فقط از سازهاى ايرانى استفاده شده و از مقا مها و دستگاه هاى موسيقى ايرانى استفاده شده براى ساختن اين آهنگ. »
کلیپی از اجرای تمرینی قطعه موسیقایی «سیمرغ»
در ارائه قطعه سيمرغ در تهران حدود سى نوازنده سازهاى ملى ايران و هشت خواننده كر هم دست داشتند.
خواننده اصلى اين اثر موسيقايى همايون شجريان است:
وی می گوید: «احساس قلبى خودم را بگويم كه بسيار بسيار خوشحالم كه در چنين پروژه اى حضور دارم.»
حميد متبسم: از اينجا از تمام كسانى كه در اين راه به ما كمك كردند، سيمرغ به روى صحنه بيايد من واقعاً سپاسگزار همه هستم. تمام اين نوازنده ها فوق العاده نوازنده هاى فوق العاده خوبى هستند و با عشق و با دلشان ساز زدند. به علاوه كسانى مانند محمدرضا درويشى و همايون شجريان كه كارش خيلى موثر بود و تمام كسانى كه در سازماندهى اين برنامه به ما كمك كردند، من سپاسگزار همه شان هستم. همه را سهيم مى دانم در موفقيت پروژه.
استقبال مردم فوق العاده خوب بود. گرچه ما در يك استاديوم ورزشى كنسرت داديم كه مشكلات فضاى آزاد و جايى كه براى كنسرت فكر نشده، در آن بود. اين يك ناممكنى بود كه ممكن شد و همينطور مردم خوب ما كه آمدند و موسيقى را شنيدند و اگر هم اعتراضى به ما كردند در كنار تمام دسته گل هايى كه به ما دادند و مهربانى هايى كه به ما كردند و تشويق و تعريفى كه از سيمرغ داشتند.
حميد متبسم، موسيقيدان ساكن هلند قطعه سيمرغ را بر پايه داستان منظوم زال و سيمرغ اثر جاودانه فردوسى ساخته و پرداخته است.
چگونگى گرايش به شاهنامه فردوسى و آفرينش اثر موسيقايى سيمرغ نخستين پرسش راديو فردا از حميد متبسم است:
حميد متبسم: شعر فردوسى زبان فارسى خالص است و فكر مى كنم هر ايرانى و هر پارسى زبانى به اين مجموعه علاقمند است. ولى من به عنوان يك آهنگساز تمايل دارم و قبلاً هم توى كارهايم نشان داده ام كه آثارى بسازم كه تصوير گر مسائل بيرونى باشد.
اشعار شاعران معنوى پرداز مثل حافظ، مولانا، سعدى كه من هم بسيار كار كرده ام روى اين اشعار، توصيف درون مى كنند. يعنى از عشقى آسمانى صحبت مى كنند كه خيلى شخصى است و ابعادش براى همه مشخص نيست. در دل هركسى يك شكل و يك رنگ دارد. ولى در شعر فردوسى توصيف بيرونى هست.
در موسيقى اروپا اين توصيف را داريم مثلاً «درياچه قو» كه تحت اين عناوين مى آيد تصويرى از طبيعت به انسان مى دهد. اين طبيعت و تصوير طبيعت در اشعار فردوسى كه يكى از نادر شاعرانى است كه در زبان فارسى تصوير طبيعت و حالات بيرونى انسان را ارائه مى دهد.
قبلاً علاقمند بودم به اين كار منتهى شعر فردوسى آن قدر پيچيده است و مشكلات سر راه آهنگساز مى گذارد كه آهنگساز يك مقدار بايد جرات و جسارت اين كار را پيدا كند و توان اين كار را. اين كار نياز به تجربه دارد.
من در اين سى سال آهنگسازى تا اندازه اى اين تجربه را كسب كرده ام. بهتر است بگويم بايد كسب كرده باشم. از پنج سال پيش فكر اين قضيه شروع شد و از سال ۲۰۰۶ من اولين نت هاى اين قطعه را نوشتم و انتخاب شعر را با كمك يك مشاور ادبى، آقاى دكتر بنايى، آغاز كردم و انتخاب زندگى زال فكر شده بود.
شاهنامه را مردم ايران عامه مردم غالباً با داستان پهلوانى رستم و سهراب و ديو سپيد و اينها مى شناسند. در حالى كه شاهنامه يكى از بخش هايش اين است. شاهنامه مى پردازد به زواياى مختلف انسان.
حميد متبسم در ادامه گفت و گو درباره چگونگى گرايش خود به داستان زال و سيمرغ چنين مى گويد:
رهبرى اركستر چهل نفرى قطعه سيمرغ را محمدرضا درويشى موسيقيدان سرشناس بر عهده داشت. اين هنرمند هم درباره كار بر روى اين اثر پيچيده چنين ديدگاهى را در تهران ارائه داده ست:
«آقاى متبسم هم انصافاً از نظر استفاده از پيچيده ترين ريتم ها، ريتم هايى كه مى توانست وجود داشته باشد و تغييرات سرعت و گاه هم تغيير ريتم و هم تغيير سرعت هم زمان به عنوان يك آهنگساز تبريك مى گويم هم به آقاى متبسم و هم به جامعه موسيقى ايران. كسانى كه دغدغه شان ساختن موسيقى براى سازهاى ملى است.»
حميد متبسم در ادامه گفت و گو با راديو فردا مى گويد داستان محزون و در عين حال هيجان انگيز زال و سيمرغ را در شش پرده روايت كرده است:
«اين داستان شش پرده دارد كه من اينها را تحت عناوين ديباچه، كه عنوان مقدمه است و زمينه سازى است براى آمدن شعر، زادن زال، سام و زال، پدر و فرزند، سيمرغ و زال، موقعى است كه سيمرغ زال را به نزد خودش مى برد، بازگشت زال، برگشتن زال به نزد پدر و رودابه و زال نامگذارى كرده ام و با همين عناوين هم در بروشورهاى برنامه اعلام شد. جالب است براى خودم كه اين كار براى اركستر بزرگ سازهاى ايرانى نوشته شده. اين قطعه موسيقايى از دو جنبه مى تواند مورد توجه قرار گيرد. اول اينكه روى اشعار فردوسى كه كمتر كار شده و حداقل مى شود در اين سطح كار نشده است...
يعنى براى اولين بار است كه به اين وسعت روى اين اثر جاودانه كار كرديد؟
در جمع روى شعر به اين گستردگى كار نشده. ولى آثار بسيارى در اين زمينه استاد دهلوى، لوريس چكنواريان كار كرده اند براى اركستر سمفونيك كه به شعر به اين مقدارى كه من پرداخته ام، نپرداخته اند. يعنى مقدار كمى شعر استفاده شده و بيشتر تصوير موسيقايى است از آن اشعار. ولى اينجا بيش از هفتاد بيت خوانده مى شود و كل داستان نقل مى شود از طريق يك خواننده سوليست و هشت خواننده كر كه مجموعاً نه خواننده مى شود. نكته دوم اهميت يا جذابيت اين پروژه در اين مى تواند باشد كه يك اركستر سمفونيك ايرانى، فقط از سازهاى ايرانى استفاده شده و از مقا مها و دستگاه هاى موسيقى ايرانى استفاده شده براى ساختن اين آهنگ. »
کلیپی از اجرای تمرینی قطعه موسیقایی «سیمرغ»
در ارائه قطعه سيمرغ در تهران حدود سى نوازنده سازهاى ملى ايران و هشت خواننده كر هم دست داشتند.
خواننده اصلى اين اثر موسيقايى همايون شجريان است:
وی می گوید: «احساس قلبى خودم را بگويم كه بسيار بسيار خوشحالم كه در چنين پروژه اى حضور دارم.»
حميد متبسم: از اينجا از تمام كسانى كه در اين راه به ما كمك كردند، سيمرغ به روى صحنه بيايد من واقعاً سپاسگزار همه هستم. تمام اين نوازنده ها فوق العاده نوازنده هاى فوق العاده خوبى هستند و با عشق و با دلشان ساز زدند. به علاوه كسانى مانند محمدرضا درويشى و همايون شجريان كه كارش خيلى موثر بود و تمام كسانى كه در سازماندهى اين برنامه به ما كمك كردند، من سپاسگزار همه شان هستم. همه را سهيم مى دانم در موفقيت پروژه.
استقبال مردم فوق العاده خوب بود. گرچه ما در يك استاديوم ورزشى كنسرت داديم كه مشكلات فضاى آزاد و جايى كه براى كنسرت فكر نشده، در آن بود. اين يك ناممكنى بود كه ممكن شد و همينطور مردم خوب ما كه آمدند و موسيقى را شنيدند و اگر هم اعتراضى به ما كردند در كنار تمام دسته گل هايى كه به ما دادند و مهربانى هايى كه به ما كردند و تشويق و تعريفى كه از سيمرغ داشتند.
