لینک‌های قابلیت دسترسی

خبر فوری
دوشنبه ۳ دی ۱۴۰۳ تهران ۰۳:۳۶

موازنه نظامی در دنیا؛ تداوم صدرنشینی آمریکا، مسابقه تسلیحاتی در آسیا


موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک در لندن که به عنوان یک اندیشکده پیشرو در زمینه مناقشات سیاسی- نظامی شهرت دارد روز ۱۶ بهمن گزارش سالانه خود را تحت عنوان «موازنه نظامی ۲۰۱۴» انتشار داد.

در این گزارش جامع ۵۱۰ صفحه‌ای توانایی‌های نظامی و بودجه‌های دفاعی ۱۷۱ کشور جهان ارزیابی شده است.

رده‌بندی بودجه‌های دفاعی

در جدول رده بندی این موسسه در مورد هزینه‌های دفاعی کشورهای جهان، آمریکا به رغم صرفه جویی‌های سال‌های اخیر، همچنان رتبه اول را در اختیار دارد و کماکان اولین قدرت نظامی دنیا محسوب می‌شود.

این جدول بالا‌ترین هزینه‌های دفاعی را به ترتیب به ۱۵ کشور ذیل اختصاص داده است:

آمريکا ۶۰۰.۴ ميليارد دلار؛ چين ۱۱۲.۲ ميليارد دلار؛ روسيه ۶۸.۲ ميليارد دلار

عربستان سعودی ۵۹.۶ ميليارد دلار؛ بريتانيا ۵۷.۰ ميليارد دلار؛ فرانسه ۵۲.۴ ميليارد دلار

ژاپن ۵۱ ميليارد دلار؛ آلمان ۴۴.۲ ميليارد دلار؛ هند ۳۶.۳ ميليارد دلار؛ برزيل ۳۴.۷ ميليارد دلار

کره جنوبی ۳۱.۸ ميليارد دلار؛ استراليا ۲۶ ميليارد دلار؛ ايتاليا ۲۵.۲ ميليارد دلار؛ اسرائيل ۱۸.۲ ميليارد دلار؛

و ايران ۱۷.۷ ميليارد دلار

آمریکا برای سال‌ها ابر قدرت نظامی باقی خواهد ماند و به باور کارشناسانِ موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک، دستکم ۲۰ سال طول خواهد کشید تا چین بتواند سطح هزینه‌های نظامی خود را به میزان آمریکا برساند.
با توجه به این رتبه بندی، عربستان سعودی با بودجه‌ای بالا‌تر از بودجه دفاعی بریتانیا و بیش از سه برابر بودجه ایران، در مقام چهارم قرار دارد. آمریکا نیز با بودجه‌ای بیش از پنج برابر چین و نزدیک به ۹ برابر روسیه، هزینه دفاعی‌اش ۲۵ درصد از ۱۲ کشور باقیمانده در این جدول بیشتر است. در مجموع بودجه نظامی آمریکا برابر ۳۸ در صد کل بودجه‌های دفاعی کشورهای جهان است.

به رغم سیر نزولی بودجه نظامی کشورهای غربی در سه سال گذشته، در سال ۲۰۱۳ بیش از ۵۰ درصد کل بودجه نظامی جهان به این کشور‌ها تعلق داشت. در سال ۲۰۱۰ بودجه همین کشور‌ها معادل دو سوم بودجه نظامی جهان بود.

روی هم رفته قدرت‌های اقتصادی نو ظهور با اختصاص منابع بیشتر به نیروهای مسلح خود، سطح هزینه‌های نظامی‌شان را بالا برده‌اند ولی با توجه به کاهش بودجه دفاعی کشورهای غربی، کل هزینه‌های نظامی در جهان در سال ۲۰۱۳ کاهش یافت.

کاهش بودجه نظامی کشورهای اروپایی

بر پایه گزارش اندیشکده یاد شده، نیاز به صرفه‌جویی و پیامد‌های بحران مالی منجر به اُفت هزینه‌های دفاعی در اروپا شده است. در سه سال گذشته، یعنی از سال۲۰۱۰، هر سال حدود ۲. ۵ درصد از بودجه دفاعی کشورهای اروپایی کاسته شده است.

در نتیجه این کاهش و کمبود منابع لازم، کشورهای اروپایی نه تنها نتوانسته‌اند توان نظامی خود را تقویت کنند که حتی برای حفظ توان فعلی‌شان با چالش‌های جدی روبرو هستند. اضافه بر این، کاهش بودجه دفاعی باعث شده است که این کشور‌ها در زمینه پژوهش و دستیابی به فناوری پیشرفته‌تر، نتوانند به میزان کافی سرمایه گذاری کنند. این در حالی است که آمریکا با بازنگریِ بودجه دفاعی‌اش و نیاز به صرفه جویی، از این کشور‌ها خواسته است که سهم بیشتری از هزینه‌های تامین امنیت در مناطق آسیب پذیر اروپا را در جنوب و شرق این قاره تقبّل کنند.

گزارش موسسه مذکور با اشاره به تجربه نظامی کشور‌های غربی در عراق و افغانستان می‌گوید، خروج نیرو‌های غربی از افغانستان به منزله پایان دخالت نظامی این کشور‌ها در دیگر مناطق دنیا نیست ولی اینکه این کشور‌ها اراده لازم را برای دخالت‌های آتی داشته باشند، جای تامل دارد.

بحران سوریه و موضع کشور‌های غربی نمونه بارز رفتار این کشور‌ها است. در ماه‌های گذشته، بحث‌های گوناگون در کشورهای غربی درباره نحوه برخورد با بحران سوریه نشان داد که شهروندان و رای دهندگان غربی و همچنین مجالس قانونگزاری این کشور‌ها، با توجه به تجارب تلخ جنگ در چند دهه گذشته در مناطق مختلف دنیا، به نتایج احتمالی ناشی از دخالت نظامی در سوریه خوش‌بین نیستند. افزایش تنش و خشونت در عراق در ماه‌های اخیر نیز به این بی‌میلی برای دخالت نظامی در سوریه دامن زده است.

چالش‌های سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو)

پژوهشگران موسسه مطالعات استراتژیک در گزارش خود آورده‌اند که سال جاری میلادی برای شماری از ارتش‌های کشور‌های اروپایی سال بسیار مهمی محسوب می‌شود، چرا که این ارتش‌ها خود را آماده می‌کنند تا از افغانستان خارج شوند و نکته مهم اینکه پایان عملیات نظامی در افغانستان، به فعالیت‌های عملیاتی گسترده ناتو طی سالهای اخیر خاتمه خواهد داد.

سران کشورهای عضو ناتو در نشست سال ۲۰۱۴ که در بریتانیا برگزار خواهد شد، ناگزیرند با یک رشته مشکلات حاد این پیمان نظامی دست و پنجه نرم کنند، از جمله ترکیب و ساختار ناتو پس از افغانستان. گرچه تجربه افغانستان سطح هماهنگی و همکاری کشورهای ناتو را برای اجرای عملیات بهتر کرده است، ولی ادامه این سطح از همکاری در آینده، با توجه به کاهش بودجه دفاعی و صرفه جویی این کشور‌ها، ناتو را با چالش‌های جدی روبرو خواهد کرد.

سران کشورهای عضو ناتو در نشست سال ۲۰۱۴ که در بریتانیا برگزار خواهد شد، ناگزیرند با یک رشته مشکلات حاد این پیمان نظامی دست و پنجه نرم کنند، از جمله ترکیب و ساختار ناتو پس از افغانستان. گرچه تجربه افغانستان سطح هماهنگی و همکاری کشورهای ناتو را برای اجرای عملیات بهتر کرده است، ولی ادامه این سطح از همکاری در آینده، با توجه به کاهش بودجه دفاعی و صرفه جویی این کشور‌ها، ناتو را با چالش‌های جدی روبرو خواهد کرد.
به موازات این، آمریکا، مهم‌ترین عضو ناتو، منطقه آسیا- پاسفیک را در مرکز توجه و برنامه‌ریزی‌های استراتژیک خود قرار داده است و در نتیجه میزان همکاری کشور‌های اروپایی با ناتو در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. با وجود این، گزارش مذکور تصریح می‌کند که کشور‌های اروپایی فقط در سایه همکاری نزدیک با ناتو می‌تواند چالش‌های پیش روی این سازمان را مرتفع کنند.

چین، ژاپن، هند

این گزارش در ادامه می‌افزاید که برخلاف کشورهای اروپایی و آمریکا، بودجه دفاعی کشورهای شرق آسیا در سال ۲۰۱۳ در مقایسه با سال ۲۰۱۰ به میزان ۶ .۱۱ درصد افزایش یافته است. در سال گذشته، بیش از نصف افزایش بودجه دفاعی در شرق آسیا به چین، ژاپن و کره جنوبی تعلق داشت.

چین که در سال‌های اخیر هرگز در زمینه هزینه‌های نظامی صرفه جویی نکرده است، بودجه دفاعی‌اش را در عرض سه سال گذشته، ۱۳-۲۰۱۰، به میزان ۴۰ در صد افرایش داده و در سال گذشته بودجه‌اش سه برابر هند و بالاتر از مجموع بودجه نظامی ژاپن، کره جنوبی، تایوان و ویتنام بود.

افزایش بودجه دفاعی در شرق آسیا در حالی صورت می‌گیرد که این منطقه سرشار از ادعاهای سرزمینی است، از جمله مناقشه بین کره جنوبی و چین بر سر مالکیت یک جزیره در دریای شرق چین و همچنین بین ژاپن و چین بر سر مجمع الجزایری در دریای جنوب چین که ژاپنی‌ها آن را «سنکاکو» و چینی‌ها آن را «دیائویو» می‌نامند.

ژاپن با بودجه‌ای نزدیک به نصف بودجه دفاعی چین، با تقویت نیروی هوایی‌اش قرار است جنگنده‌های اف-۳۵ را نیز به توان هوایی خود بیافزاید.

هند نیز توان نظامی خود را گسترش می‌دهد و به تازگی به جرگه کشور‌های سازنده ناو هواپیما بر پیوسته است. این کشور اولین ناو هواپیمابر خود را که توسط صنایع کشتی‌سازی هند ساخته شد، در سال گذشته به آب انداخت. در ضمن هند جنگنده‌های روسی «میگ -۲۹ کِی» را به بازوی هوایی نیروی دریایی خود (هوا دریا) افزوده است.

عراق

گزارش یاد شده با اشاره به بد‌تر شدن اوضاع جنگ و درگیری‌های داخلی در خاورمیانه طی سال گذشته، تصریح می‌کند که گروه‌های وابسته به القاعده در عراق مجدداً سر بر آورده‌اند و جنگ داخلی در سوریه و بحران انسانی ناشی از آن در این کشور تشدید شده است و اینکه هیچ نشانه ملموسی مبنی بر تغییراوضاع در سال جاری دیده نمی‌شود.

جان چیپمن، مدیر موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک، که در مراسم انتشار «موازنه نظامی ۲۰۱۴» در لندن حضور داشت، به خبرنگاران گفت که درگیری‌های اخیر در استان انبار حاکی از ادامه تنش‌های فرقه‌ای و مذهبی و اوج‌گیری خشونت در عراق است. به باور او، با توجه به انتخابات پارلمانی در عراق در ماه آوریل، ادامه تنش‌های جاری، با وارد کردن فشار بیشتری به نیروهای امنیتی عراق، توانایی آن‌ها را برای کنترل اوضاع و تامین امنیت این کشور به مخاطره خواهد انداخت.

گزارش اندیشکده یاد شده می‌افزاید که در صحنه خاورمیانه، در حالی‌ که سوریه و ایران بر محاسبات استراتژیک سایه افکنده‌اند، بی‌ثباتی در منطقه خاور میانه و شمال افریقا ادامه خواهد یافت. گروه‌های شبه نظامی در لیبی نفوذ قابل توجهی در این کشور دارند و میزان بالای جمعیت جا به جا شده در عراق به علت درگیری در استان انبار، یادآور همین پدیده است که طی سال‌های ۰۵-۲۰۰۴ میلادی در ابتدای جنگ داخلی در این کشور اتفاق افتاد.

سوریه

پژوهشگران این موسسه در گزارش خود با اشاره به استفاده رژیم سوریه از سلاح‌های شیمیایی و ابتکار روسیه برای دستیابی به توافقنامه نابودی این سلاح‌ها، می‌گویند که رژیم مذکور با توجه به فرسایش منابع انسانی و غیر انسانی‌اش و درک این واقعیت که پس گرفتن مناطق ازدست رفته امکان پذیر نیست، به استراتژی تازه‌ای روی آورده است. در این راستا، نیروهای مسلح رژیم سوریه برای رویارویی با شورشیان که عمدتاً در مناطق شهری رخ می‌دهد، تغییراتی در ساختار و دکترین خود ایجاد کرده‌اند. با وجود این، رژیم سوریه در ۹ ماه گذشته پیروزی عمده‌ای نداشته است.

گزارش مذکور وضع گروه‌های مسلح مخالف سوریه را بهتر از موقعیت نیرو‌های حامی رژیم نمی‌داند و تاکید دارد که این گروه‌ها نتوانسته‌اند ضربه موثری به رژیم وارد کنند. برخی از گروه‌ها توانسته‌اند با ائتلاف و یک کاسه کردن منابع‌شان بر توان خود بیافزایند ولی به موازات این، فعالیت گروه‌های سلفی- جهادی که اکثریت اعضاء آن‌ها را مبارزان خارجی‌ تشکیل می‌دهند، شدت یافته است.

با نگرش به شکاف عمیق میان ایران و غرب و موضع تندروها در جمهوری اسلامی و کشور‌های غربی، پیش‌بینی می‌شود دستاورد گفت‌وگوهای هسته‌ای در سال جاری میلادی، استمرار توافقنامه موقتی باشد و افق روشنی از توافق نهایی دیده نمی‌شود.
به باور پژوهشگران این موسسه، هیچ چشم‌انداز روشنی برای دخالت سازمان یافته‌ کشورهای خارجی برای حل بحران سوریه وجود ندارد و استفاده از راه‌های دیپلماتیک برای پایان دادن به بحران مذکور، در چارچوب کنفرانس‌های ژنو، تاکنون نتیجه ملموسی نداده است.

ایران و مسئله هسته‌ای

گزارش موسسه یاد شده با اشاره به توافقنامه مقدماتی ژنو میان ایران و کشورهای گروه ۱ +۵ بر سر مسئله هسته‌ای ایران، می‌گوید که با نگرش به شکاف عمیق میان ایران و غرب و موضع تندروها در جمهوری اسلامی و کشور‌های غربی، پیش‌بینی می‌شود دستاورد گفت‌وگوهای هسته‌ای در سال جاری میلادی، استمرار توافقنامه موقتی باشد و افق روشنی از توافق نهایی دیده نمی‌شود.

کشور‌های عربی خلیج فارس

گزارش «موازنه نظامی ۲۰۱۴» با نگاهی به کشور‌های عربی خلیج فارس آورده است که نگرانی امنیتی این کشور‌ها به برنامه هسته‌ای ایران محدود نمی‌شود و برنامه موشکی جمهوری اسلامی که در دودهه اخیر مجدّانه دنبال شده، مایه نگرانی کشور‌ها مذکور است.

از این رو، دفاع در مقابل حملات موشکی به یکی از ارجحیت‌های نظامی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس تبدیل شده و این کشور‌ها تلاش دارند تا توانایی‌های خود را در زمینه دفاع موشکی هماهنگ کنند. قطر، عربستان و امارات متحده عربی خود را به سامانه‌های پدافند موشکی و موشک‌های ساخت کشور‌های غربی مجهز کرده‌اند و در سالهای اخیر بودجه‌های قابل توجهی را برای تقویت بنیه نظامی خود اختصاص داده‌اند. با این حال هنوز نمی‌توان به تقویت هماهنگی بین کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس، به ویژه در زمینه پدافند هوایی، امیدوار بود.

تغییر مکان مرکز ثقل به شرق آسیا

بر پایه گزارش این اندیشکده، ادامه مسابقه تسلیحاتی در شرق آسیا و افزایش هزینه‌های دفاعی و خرید‌های تسلیحاتی در این منطقه، مرکز ثقل موازنه نظامی در جهان را به سوی آسیا سوق می‌دهد. این جابجایی درحالی صورت می‌گیرد که بیشتر کشور‌های غربی بودجه دفاعی خود را با توجه به واقعیات استراتژیک و تنگناهای مالی واقتصادی کاهش داده‌اند و در صورتی که کاهش بودجه‌های دفاعی کشور‌های اروپایی به طور ناهماهنگ ادامه داشته باشد، قابلیت واکنش اروپا در بحران‌های آتی به مخاطره خواهد افتاد.

آمریکا برای سال‌ها ابر قدرت نظامی باقی خواهد ماند و به باور کارشناسانِ موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک، دستکم ۲۰ سال طول خواهد کشید تا چین بتواند سطح هزینه‌های نظامی خود را به میزان آمریکا برساند.
XS
SM
MD
LG