ملک عبدالله پادشاه عربستان سعودی و شیمون پرز رئیس جمهور اسرائیل، در یک جا و حتی بر سر یک میز ... گیریم نشسته بر دو صندلی دور از هم.
حضور همزمان در روزهای چهارشنبه و پنجشنبه در مقر سازمان ملل در نیویورک در کنفرانسی که برگزارکننده آن عربستان سعودی بود؛ همایشی به نام «فرهنگ صلح» با موضوع اصلی «گقتگوی میان ادیان».
حضور ۷۰ رهبر کشورهای جهان از جمله رهبران آمریکا، اسرائیل، اردن، دولت خودگردان فلسطینی، کشورهای عربی و مسلمان نشین، نام کنفرانس «گفت و گوی میان ادیان» را بر سر زبانها انداخت.
هدف اصلی این کنفرانس چه بود؟ گفت و گو میان ادیان یا تنش زدایی میان اعراب و اسرائیل؟
این از جمله پرسش هایی است که با سه میهمان برنامه این هفته دیدگاه ها در میان گذاشتیم.
منصور فرهنگ، استاد رشته علوم سیاسی دانشگاه بنینگتون در ورمونت (آمریکا) و نماینده سابق ایران در سازمان ملل در دوران دولت موقت انقلاب می گوید: «این همایش در ادامه روند صلح میان فلسطینیان و اسرائیل برگزار شد. اما در کنار موضوع اصلی همایش، نگرانی عربستان سعودی و دیگر دولت های عرب مطرح است از گسترش نفوذ جمهوری اسلامی ایران بر روی توده های مردم عرب از سویی و کسب توانایی ایران برای تولید سلاح هسته ای از سوی دیگر. موضوع هایی که نگرانی اسرائیل را هم برانگیخته است.»
آقای فرهنگ می افزاید: «عربستان سعودی و اسرائیل در برابر ایران منافع مشترکی دارند که نقش آن در کنفرانس فرهنگ صلح مهمتر بود تا مسائل مربوط به آزادی مذاهب و یا اختلافات مربوط به اعراب و اسرائیل.» به باور این استاد رشته علوم سیاسی، تصویر عربستان سعودی در دنیای غرب تصویری است ارتجاعی و عقب افتاده.
گزارش کامل رادیویی برنامه دیدگاه ها - بشنوید
او ابراز عقیده می کند که تلاش ریاض در این کنفرانس برای بهبود بخشیدن به این تصویر چندان موفق نبود و وقتی خبرنگاران از وزیر امور خارجه عربستان سعودی پرسیدند آیا بناست مدارای مذهبی شامل حال غیر سنی ها و غیر مسلمانان در آن کشور هم شود گفت: ما فعلاً این مبحث را مطرح می کنیم و این به معنای تغییر رفتار ما در برابر اقلیت های مذهبی نیست.
- «سران عرب بر خلاف گذشته دیگر اسرائیل را دشمن اصلی خود نمی دانند و این تحول به علاوه نگرانی دولت های عرب (به ویژه کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس) از گسترش نفوذ جمهوری اسلامی ایران، موجب همسویی هایی میان دولت های عرب و اسرائیل شده است.»
به گفته آقای فرهنگ، «همه کشورهای عرب از جمله سوریه علاقمندند روابطی عادی با اسرائیل برقرار کنند اما مادامی که مسئله فلسطینیان حل نشده باقی بماند، چنین امری شدنی نیست. عدم بازگشت اسرائیل به مرزهای پیش از جنگ ۱۹۶۷ مسئله
اعراب و اسرائیل را حل نشده باقی خواهد گذاشت و ادامه این اختلاف بهترین شرایط را برای تبلیغات جمهوری اسلامی ایران فراهم آورده است؛ تا حدی که امروز محمود احمدی نژاد، رییس جمهوری اسلامی ایران مقبول ترین سیاستمدار در میان توده های عرب شده است.»
«اسلام در مقابل دنیای غرب قرار ندارد»
مهرداد خوانساری، کارشناس روابط بین الملل و دیپلمات سابق ایران در دوران پیش از انقلاب بهمن ۱۳۵۷ بر این نظر است که «حتی اگر هدف ملک عبدالله از برگزاری کنفرانس فرهنگ صلح این بود که نفوذ جمهوری اسلامی ایران را در میان مردم عرب محدود کند، به رغم اینکه در این کنفرانس حتی یک نماینده روحانی وهابی یا کسی به نمایندگی از روحانیت عربستان سعودی حضور نداشت، یکی از اهدافی که این همایش می توانست تامین کند این بود که نشان دهد اسلام در مقابل دنیای غرب قرار ندارد و می تواند میان این دو گفت و گویی باشد و حتی میان اسلام افراطی و تروریسم نیز باید تمایز قائل شد.»
- «همه کشورهای عرب از جمله سوریه علاقمندند روابطی عادی با اسرائیل برقرار کنند اما مادامی که مسئله فلسطینیان حل نشده باقی بماند، چنین امری شدنی نیست.»
آقای خوانساری نیز بر این نظر است که سران عرب بر خلاف گذشته دیگر اسرائیل را دشمن اصلی خود نمی دانند و این تحول به علاوه نگرانی دولت های عرب (به ویژه کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس) از گسترش نفوذ جمهوری اسلامی ایران، موجب همسویی هایی میان دولت های عرب و اسرائیل شده است.
وی می افزاید: «به رغم مخالفت اسرائیل با بازگشت این کشور به مرزهای پیش از سال ۱۹۶۷(پیشنهادی که از سال ۲۰۰۲مطرح بوده و دولت های عرب از آن پشتیبانی می کنند)، اخیراً اهود باراک، وزیر دفاع و اهود اولمرت، نخست وزیر اسرائیل احتمال بازگشت اسرائیل به مرزهای پیش از سال ۱۹۶۷را داده اند.»
به باور این کارشناس روابط بین الملل، کنفرانس یاد شده و تلاش هایی از این نوع می تواند زمینه ای را فراهم کند که در انتخابات آینده اسرائیل فردی مانند بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر سابق اسرائیل برنده نشود و امثال کسانی که در کنفرانس نیویورک شرکت کردند در اسرائیل به قدرت برسند و موفق شوند گره کار اعراب و اسرائیل را بگشایند.»
- «مسئله اعراب و اسرائیل بیشتر ناشی از مسائل سیاسی است تا مذهبی، و اسرائیلی ها این کنفرانس بهره گرفتند تا خود را به کشورهای عرب نزدیک کنند و به آن به چشم گشایشی سیاسی نگاه می کنند.»
تنش های سیاسی تا مذهبی
حسن هاشمیان، کارشناس مناسبات ایران و کشورهای عرب و استاد علوم سیاسی در تهران علت برگزاری کنفرانسی برای پیشبرد گفت و گو میان ادیان گوناگون را ناشی از چند عامل می داند: اول، آمارهای سختگیری مذهبی، رشد نفرت دینی، تبعیض و سرکوبی اقلیت های مذهبی نه تنها در منطقه خاورمیانه بلکه در جهان رو به افزایش گذاشته است؛ دوم تلاش ریاض برای اینکه نشان دهد با نگرش دینی رایج در عربستان که زمینه را برای برخوردهایی از نوع القاعده با پیروان تلقی های دیگر از اسلام و مذاهب دیگر فراهم می کند، مخالف است؛ و سوم باور عربستان به این که در پی حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱، نگاه منفی به اسلام در غرب افزایش یافته و خواست توقف حملات به اسلام در کشورهای غربی که ملک عبدالله هم آن را بر زبان آورد.
این در شرایطی است که به باور آقای هاشمیان، عربستان خود مجبور است در برابر خواست های سلفی های عربستان که خواستار افزایش محدودیت های فرهنگی و اجتماعی هستند تمکین کند.
حسن هاشمیان می افزاید: «مسئله اعراب و اسرائیل بیشتر ناشی از مسائل سیاسی است تا مذهبی، و اسرائیلی ها این کنفرانس بهره گرفتند تا خود را به کشورهای عرب نزدیک کنند و به آن به چشم گشایشی سیاسی نگاه می کنند. همزمان مقام های عرب در این کنفرانس از این سخن به میان آوردند که مسئولان اسرائیلی در کنار گفته های مثبت و گزینشی، به شهرک سازی در مناطق اشغالی و آغاز احداث ۴۰ هزار واحد مسکونی در بیت المقدس ادامه می دهند.»
آقای هاشمیان بر عقیده است که «با شکست گرایش ملی وعرب گرایی و رشد اسلامگرایی، نزدیکتر شدن اعراب به اسرائیل بیش از پیش مشکل شده است.»
