سازمان ملل شعار «روز جهانی محيط زيست» (۱) را «اقتصاد سبز» گذاشته و می پرسد آيا شما هم در اين ميان جايی داريد؟ همراه با توصيف اقتصادی که باعث رفاه بيشتر انسان ها و جامعه می شود؟
اقتصاد سبز شايد مديون بحران مالی و آلودگی آب و هوايی باشد که در دهه ۲۰۰۰ ميلادی تا کنون بسياری از کشورهای توسعه يافته را به تفکر برای رو آوردن به انرژی های تجديد پذير و اقتصاد پاک واداشته است.
برنامه محيط زيست سازمان ملل در سال ۲۰۱۲ ميلادی از مزايای زندگی با اقتصاد سبز می گويد و از اشتغال زايی و افزايش انرژی و بهره وری و کاهش کربن و انرژی و جلوگيری از نابودی تنوع زيستی و اکوسيستم با اقتصاد سبز.
اما ايران در اين ميان در چه شرايطی قرار دارد؟ هفته آخر ارديبهشت ماه گذشته بر اساس شاخص جهانی عملکرد زيست محيطی ۲۰۱۲ که از سوی دانشگاهی در آمريکا منتشر شد، مشخص شد که ايران در ميان ۱۳۲ کشور جهان با ۳۶ پله سقوط در رتبه صد و چهاردهم قرار دارد.
فعالان محيط زيست نيز ضمن تاييد اين شاخص بين المللی ، روند نزولی رتبه محيط زيست ايران را ناشی از اتفاقاتی می دانند که طی چند سال اخير رخ داده است.
رئيس سازمان دولتی محيط زيست جمهوری اسلامی،اما، غرب را مسئول تخريب محيط زيست ايران دانسته و همان زمان اعلام کرد که «غربی ها در ۷۰ سال اخير تکنولوژی های ورشکسته و از رده خارج شده خود را به ايران تحميل کردند و فرهنگ مصرف را در کشور رواج دادند.»
بخشی از بزرگترين مشکلات زيست محيطی ايران در کنار آلودگی آب و هوا، از جمله به بيابان زايی و خشک شدن درياچه و رودخانه و تالاب ها برمی گردد.
يک فعال محيط زيست که سال هاست بر روی بيابان و کوير تحقيق کرده و نمی خواهد اسمش در اين گزارش ذکر شود، به راديو فردا می گويد:«مهمترين مشکلی که الان به فرآيند بيابان زايی در کشور ما شتاب می بخشد، جريان کاهنده سطح آب های زير زمينی در کشور ماست. تا دو متر شايد بيش از ۷۰ درصد بيابان های کشور ما سطح آبهای زير زمينی شان افت کرده است.»
وی می افزاید: «بدين معنا که چه درياچه های بسيار بزرگتری را ما در زير زمين داريم از دست می دهيم. که اينها اندوخته های استراتژيک آبی کشورمان هستند. و ما چون اين درياچه ها در زير زمين قرار دارند شايد متوجه نشويم. ولی آثارش به صورت فرونشست زمين و تشکيل فروچاله ها، دارد خودش را آشکارا نشان می دهد. اين مسئله شايد بزرگترين و غير قابل بازگشت ترين مرحله از بيابان زايی باشد که در کشور ما ايجاد شده است.»
کمبود آب آشاميدنی در عربستان سعودی، خشک کردن آب دريا توسط امارات متحده عربی برای راه انداختن جزيره های مصنوعی و توريستی ، از بين بردن اکوسيستم درياها در کشورهای شرق آسيا ، تنها از مواردی است که بخش برنامه ريزی محيط زيست سازمان ملل برای رفع آنها فعاليت می کند.
در کنار اين شرايط، الگوهای مناسب و به روز محيط زيستی قطر و کاهش گازهای گلخانه ای در مکزيک از موارد قابل تحسين در کارنامه محيط زيستی کشورها مطرح شده است.
بيژن گلشائيان ، کارشناس پيشين بانک جهانی با تاکيد بر ايرادات پايه ای زيست محيطی در ايران، از بی برنامگی درباره مقابله با مشکلات زيستی در مناطق خشک ايران می گويد: «ايران در منطقه خشک قرار گرفته است. البته در جنوب اين شانس وجود داشته که ما در تمام سواحل خليج فارس و دريای عمان با آن همه وسعت در کنار آب هستيم و می توانيم از منبع آب دريا استفاده کنيم.»
وی می گوید: «آب دريايی که درجه حرارت نسبتا بالايی دارد و شيرين کردن آب گرم نسبتا آسان تر از آب سرد است و انرژی کمتری می برد. ولی حالا آمده اند و می گويند ما از بحر خزر آب به سمنان ببريم. کشوری که هنوز برای تامين انرژی روشنايی خود مشکل دارد حالا می خواهد اين همه انرژی مصرف کند تا آب خزر را به کنار البرز برسانند. اينها چيزهايی است که با عدم برنامه ريزی و افکار نادرست همراه است.»
آقای گلشائیان می افزاید: «اين افکار خلق الساعه است. يعنی بلافاصله تصميم گرفته می شود که بی مطالعه يک کاری انجام بشود. کارهای زيربنايی مربوط به آب از برنامه هايی است که بسيار طولانی است و نيازمند برنامه ريزی و وفق دادن با مسائل اجتماعی است.»
فعال زيست محيطی ديگری در تهران که نخواسته نامش ذکر شود در مورد راه حل های در پيش روی مسئولان برای مقابله با مشکلات زيست محيطی در ايران به طراحی دوباره چيده مان توسعه اشاره می کند.
وی می گوید:«ما بايد از اين تجربه های تلخ، از اين بلند پروازی ها و آزمنديهای نابخردانه درس بگيريم و وابستگی معيشتی را به سرزمين خودمان کاهش دهيم. اگر اين اتفاق بيافتد و برويم به سمت مزيت های واقعی کشور و توليد و اتصال به انرژی های نو با خورشيد و باد و در تقويت بوم گردی، اکوتوريسم و همچنين توريسم روستايی و توريسم تاريخی و فرهنگی روی بياوريم ، بسياری از مشکلات ما در زمينه ناپايداری اکولوژيکی کشور کاهش خواهد يافت.»
اما حيوانات هم بخش ديگری از محيط زيست را به خود اختصاص می دهند که در ماه های گذشته در اخبار ايران ، بيشتر به آشفتگی وضعيت آنها مثل پيدا شدن چند توله شير در اتوبان های تهران، شکنجه و کشتن توله خرس های قهوه ای در سميرم و يا آسيب رسانی به حيوانات در باغ وحش اشاره شده است.
سپهر سليمی، عضو انجمن حمايت از حيوانات در اصفهان، با رادیو فردا در مورد مواردی که حيوان آزاری و بی توجهی به حيوانات را در ميان مردم عادی تر می کند، سخن می گوید.
وی می گوید:«سوای مشکلات فرهنگی که داريم مسئله اصلی اين است که هنوز هم موارد حيوان آزاری در شهرها و روستاهها بسيار زياد است. تمام باغ وحش های ما به شکلی به يک سری شکنجه گاه های حيوانات چه در شهرهای بزرگ و چه در شهرهای کوچک تبديل شده اند.»
آقای سلمی می افزاید : «حيوانات خانگی هنوز هم وضعيت مناسبی ندارند و برخورد با دارندگان حيوانات خانوادگی و از اين قبيل موارد بر عملکرد مردم با حيوانات موثر بوده و باعث ايجاد و بروز حيوان آزاری در ميان مردم می شود. قوانين حمايتی در مورد حيوانات وجود ندارد. دوستداران محيط زيست و حيوانات بارها به اين موارد پرداخته اند و در جامعه به راحتی هر کسی می تواند دست به حيوان آزاری بزند.»
روز جهانی محيط زيست از معدود روزهايی است که باعث می شود در کشورهای مختلف دنيا برای ساعاتی ، فعاليت های زيست محيطی و اکوسيستم بازنگری شود.
شايد به همين دليل است که سالانه در جهان ميليون ها دلار برای ساخت فيلم های داستانی و مستند در زمينه محيط زيست و فرهنگ سازی در مورد استفاده از خودروهای کم مصرف هزينه می شود.
(۱) روز جهانی محيط زيست، (به انگليسی: World Environment Day)، (مخفف انگليسی: WED)روزی است که از سوی سازمان ملل برای افزايش آگاهی مردم برای حفظ محيط زيست و تشويق دولت ها به گرفتن تصميماتی برای رويارويی با تخريب محيط زيست و گونه‌های زيستی‌جانوری، به عنوان روز ميحط زيست انتخاب شده‌است. اين روز پنجم ژوئن هرسال می باشد.
اقتصاد سبز شايد مديون بحران مالی و آلودگی آب و هوايی باشد که در دهه ۲۰۰۰ ميلادی تا کنون بسياری از کشورهای توسعه يافته را به تفکر برای رو آوردن به انرژی های تجديد پذير و اقتصاد پاک واداشته است.
برنامه محيط زيست سازمان ملل در سال ۲۰۱۲ ميلادی از مزايای زندگی با اقتصاد سبز می گويد و از اشتغال زايی و افزايش انرژی و بهره وری و کاهش کربن و انرژی و جلوگيری از نابودی تنوع زيستی و اکوسيستم با اقتصاد سبز.
اما ايران در اين ميان در چه شرايطی قرار دارد؟ هفته آخر ارديبهشت ماه گذشته بر اساس شاخص جهانی عملکرد زيست محيطی ۲۰۱۲ که از سوی دانشگاهی در آمريکا منتشر شد، مشخص شد که ايران در ميان ۱۳۲ کشور جهان با ۳۶ پله سقوط در رتبه صد و چهاردهم قرار دارد.
فعالان محيط زيست نيز ضمن تاييد اين شاخص بين المللی ، روند نزولی رتبه محيط زيست ايران را ناشی از اتفاقاتی می دانند که طی چند سال اخير رخ داده است.
رئيس سازمان دولتی محيط زيست جمهوری اسلامی،اما، غرب را مسئول تخريب محيط زيست ايران دانسته و همان زمان اعلام کرد که «غربی ها در ۷۰ سال اخير تکنولوژی های ورشکسته و از رده خارج شده خود را به ايران تحميل کردند و فرهنگ مصرف را در کشور رواج دادند.»
بخشی از بزرگترين مشکلات زيست محيطی ايران در کنار آلودگی آب و هوا، از جمله به بيابان زايی و خشک شدن درياچه و رودخانه و تالاب ها برمی گردد.
يک فعال محيط زيست که سال هاست بر روی بيابان و کوير تحقيق کرده و نمی خواهد اسمش در اين گزارش ذکر شود، به راديو فردا می گويد:«مهمترين مشکلی که الان به فرآيند بيابان زايی در کشور ما شتاب می بخشد، جريان کاهنده سطح آب های زير زمينی در کشور ماست. تا دو متر شايد بيش از ۷۰ درصد بيابان های کشور ما سطح آبهای زير زمينی شان افت کرده است.»
وی می افزاید: «بدين معنا که چه درياچه های بسيار بزرگتری را ما در زير زمين داريم از دست می دهيم. که اينها اندوخته های استراتژيک آبی کشورمان هستند. و ما چون اين درياچه ها در زير زمين قرار دارند شايد متوجه نشويم. ولی آثارش به صورت فرونشست زمين و تشکيل فروچاله ها، دارد خودش را آشکارا نشان می دهد. اين مسئله شايد بزرگترين و غير قابل بازگشت ترين مرحله از بيابان زايی باشد که در کشور ما ايجاد شده است.»
کمبود آب آشاميدنی در عربستان سعودی، خشک کردن آب دريا توسط امارات متحده عربی برای راه انداختن جزيره های مصنوعی و توريستی ، از بين بردن اکوسيستم درياها در کشورهای شرق آسيا ، تنها از مواردی است که بخش برنامه ريزی محيط زيست سازمان ملل برای رفع آنها فعاليت می کند.
در کنار اين شرايط، الگوهای مناسب و به روز محيط زيستی قطر و کاهش گازهای گلخانه ای در مکزيک از موارد قابل تحسين در کارنامه محيط زيستی کشورها مطرح شده است.
بيژن گلشائيان ، کارشناس پيشين بانک جهانی با تاکيد بر ايرادات پايه ای زيست محيطی در ايران، از بی برنامگی درباره مقابله با مشکلات زيستی در مناطق خشک ايران می گويد: «ايران در منطقه خشک قرار گرفته است. البته در جنوب اين شانس وجود داشته که ما در تمام سواحل خليج فارس و دريای عمان با آن همه وسعت در کنار آب هستيم و می توانيم از منبع آب دريا استفاده کنيم.»
وی می گوید: «آب دريايی که درجه حرارت نسبتا بالايی دارد و شيرين کردن آب گرم نسبتا آسان تر از آب سرد است و انرژی کمتری می برد. ولی حالا آمده اند و می گويند ما از بحر خزر آب به سمنان ببريم. کشوری که هنوز برای تامين انرژی روشنايی خود مشکل دارد حالا می خواهد اين همه انرژی مصرف کند تا آب خزر را به کنار البرز برسانند. اينها چيزهايی است که با عدم برنامه ريزی و افکار نادرست همراه است.»
آقای گلشائیان می افزاید: «اين افکار خلق الساعه است. يعنی بلافاصله تصميم گرفته می شود که بی مطالعه يک کاری انجام بشود. کارهای زيربنايی مربوط به آب از برنامه هايی است که بسيار طولانی است و نيازمند برنامه ريزی و وفق دادن با مسائل اجتماعی است.»
فعال زيست محيطی ديگری در تهران که نخواسته نامش ذکر شود در مورد راه حل های در پيش روی مسئولان برای مقابله با مشکلات زيست محيطی در ايران به طراحی دوباره چيده مان توسعه اشاره می کند.
وی می گوید:«ما بايد از اين تجربه های تلخ، از اين بلند پروازی ها و آزمنديهای نابخردانه درس بگيريم و وابستگی معيشتی را به سرزمين خودمان کاهش دهيم. اگر اين اتفاق بيافتد و برويم به سمت مزيت های واقعی کشور و توليد و اتصال به انرژی های نو با خورشيد و باد و در تقويت بوم گردی، اکوتوريسم و همچنين توريسم روستايی و توريسم تاريخی و فرهنگی روی بياوريم ، بسياری از مشکلات ما در زمينه ناپايداری اکولوژيکی کشور کاهش خواهد يافت.»
اما حيوانات هم بخش ديگری از محيط زيست را به خود اختصاص می دهند که در ماه های گذشته در اخبار ايران ، بيشتر به آشفتگی وضعيت آنها مثل پيدا شدن چند توله شير در اتوبان های تهران، شکنجه و کشتن توله خرس های قهوه ای در سميرم و يا آسيب رسانی به حيوانات در باغ وحش اشاره شده است.
سپهر سليمی، عضو انجمن حمايت از حيوانات در اصفهان، با رادیو فردا در مورد مواردی که حيوان آزاری و بی توجهی به حيوانات را در ميان مردم عادی تر می کند، سخن می گوید.
وی می گوید:«سوای مشکلات فرهنگی که داريم مسئله اصلی اين است که هنوز هم موارد حيوان آزاری در شهرها و روستاهها بسيار زياد است. تمام باغ وحش های ما به شکلی به يک سری شکنجه گاه های حيوانات چه در شهرهای بزرگ و چه در شهرهای کوچک تبديل شده اند.»
آقای سلمی می افزاید : «حيوانات خانگی هنوز هم وضعيت مناسبی ندارند و برخورد با دارندگان حيوانات خانوادگی و از اين قبيل موارد بر عملکرد مردم با حيوانات موثر بوده و باعث ايجاد و بروز حيوان آزاری در ميان مردم می شود. قوانين حمايتی در مورد حيوانات وجود ندارد. دوستداران محيط زيست و حيوانات بارها به اين موارد پرداخته اند و در جامعه به راحتی هر کسی می تواند دست به حيوان آزاری بزند.»
روز جهانی محيط زيست از معدود روزهايی است که باعث می شود در کشورهای مختلف دنيا برای ساعاتی ، فعاليت های زيست محيطی و اکوسيستم بازنگری شود.
شايد به همين دليل است که سالانه در جهان ميليون ها دلار برای ساخت فيلم های داستانی و مستند در زمينه محيط زيست و فرهنگ سازی در مورد استفاده از خودروهای کم مصرف هزينه می شود.
(۱) روز جهانی محيط زيست، (به انگليسی: World Environment Day)، (مخفف انگليسی: WED)روزی است که از سوی سازمان ملل برای افزايش آگاهی مردم برای حفظ محيط زيست و تشويق دولت ها به گرفتن تصميماتی برای رويارويی با تخريب محيط زيست و گونه‌های زيستی‌جانوری، به عنوان روز ميحط زيست انتخاب شده‌است. اين روز پنجم ژوئن هرسال می باشد.
