دولت روحانی پیش از پرداختن به احیای مناسبات عادی با کشورهای عرب حاشیه جنوبی خلیج فارس و یا اصلاح روابط تهران با دولت بشار اسد، می‌تواند تجدید مناسبات دوستانه با کشور همسایه ترکیه را در کمترین زمان و با حداقل هزینه در دستور کار خود قرار دهد. دولت روحانی دیر یا زود به استفاده از تجارب اردوغان و حزب عدالت و توسعه در بازسازی اقتصاد بحران‌زده ایران نیز علاقه‌مند خواهد شد.
روحانی با اردوغان دارای پاره‌ای شباهت‌های رفتاری است. اگرچه این شباهت‌ها در رفتارهای محمدرضا عارف، و اسلامگرایی معتدل نخست‌وزیر ترکیه بیشتر دیده می‌شود، با این وجود روحانی نیز قادر خواهد بود در زمانی کوتاه، مناسبات کاری تهران و آنکارا را با مناسبات دوستانه شخصی خود با اردوغان تقویت کند.
روحانی در اولین روز بعد از مراسم تحلیف، با اردوغان گفت‌وگوی مستقیم داشت و احمد داود اوغلو، وزیر خارجه دولت ترکیه، نیز طی سفر اخیر به تهران دعوت رسمی برای دیدار از آن کشور را به روحانی تسلیم کرد.
مناسبات کشور همسایه ترکیه با ایران به گونه‌ای استثنایی در مقایسه با سایر همسایگان، تا دو سال پیش عاری از دعاوی متقابل و فارغ از کوچک‌ترین عامل تشنج و اختلاف باقیمانده بود.
سوریه، عامل مخرب
با سرایت موج تغییر در کشورهای عربی، به سوریه، مناسبات ایران و ترکیه نیز تدریجاً تحت تأثیر این تحول تازه قرار گرفت. طی یک حرکت دفاعی و با تمکین از تصمیمات پیمان دفاعی ناتو که ترکیه عضویت آن را دارد، دولت آن کشور دو سال پیش سامانه دفاع موشکی موسوم به پاتریوت را در مرزهای شرقی خود با ایران و همچنین در مناطق هم‌مرز با سوریه مستقر ساخت.
نظامیان ایران حضور در سوریه و دفاع از رژیم اسد را، فارغ از هزینه‌های سنگین آن، به عنوان یک سیاست راهبردی به حاکمیت جمهوری اسلامی تحمیل کرده‌اند. تغییر رویکرد دولت اردوغان نسبت به سوریه و رژیم اسد طی دو سال گذشته، نظامیان جمهوری اسلامی را به تحریک علیه اردوغان و اخلال در مناسبات تهران-آنکارا تشویق کرد.
ادامه تحریکات نظامیان ایران علیه ترکیه به تهدیدهای زبانی چند فرمانده سپاه و تلافی‌جویی موشکی کشیده شد. در ماه نوامبر سال ۲۰۱۱ امیر علی حاجی‌زاده، فرمانده هوا فضای سپاه، استقرار سپر دفاعی ناتو در ترکیه را برای حمایت از اسرائیل معرفی و تهدید کرد که این سامانه مورد حمله ایران قرار می‌گیرد.
بعد از طرح تهدیدهای مشابه علیه ترکیه از سوی حسن فیروزآبادی، رئیس ستاد نیروهای مسلح جمهوری اسلامی، و همچنین محمدعلی جعفری فرمانده سپاه، و محمود احمدی‌نژاد رئیس وقت دولت ایران نیز به نوبه خود اقدام ترکیه در نصب سپر دفاع موشکی در خاک خود را به دفاع از اسرائیل نسبت داد.
با اعلام توافق برای انجام دور تازه‌ای از مذاکرات اتمی ایران و گروه ۵+۱ در ابتدای سال گذشته، استانبول بار دیگر به عنوان شهر میزبان مذاکرات مطرح شد. دولت ایران، ظاهراً تحت تأثیر مناسبات انتقادی تهران و آنکارا و در اجرای خواسته‌های نظامیان، خواستار برگزاری مذاکرات در بغداد به جای استانبول شد.
اردوغان نیز در واکنش تند به این تغییر جهت تهران، خطاب به رهبران ایران اظهار داشت: «به دلیل بی‌صداقتی وجهه خود را از دست می‌دهید.»
اهمیت ترکیه در عبور ایران از بحران
در مقایسه با کشور کوچک سوریه که فاقد مرزهای مشترک با ایران و در عمل یک زائده اقتصادی و نظامی مصرف‌کننده است، ترکیه دارای ظرفیت‌های گسترده برای توسعه همکاری با تهران و کمک متقابل برای عبور کم هزینه‌تر کشور از بحران سیاسی، اقتصادی و امنیتی جاری است.
ترکیه واردکننده نفت و در عین حال فروشنده گاز به غرب است. ایران تولیدکننده‌ای است که در نتیجه تحریم‌های غرب بازار صادراتی نفت و درآمدهای ارزی متعارفی خود را از دست داده است.
ترکیه تولیدکننده کالاهای مصرفی است و در گذشته نشان داده که می‌تواند مجالی مناسب برای گریز ایران از تحریم‌های بانکی غرب فراهم آورد. مبادله طلا با کالا، مکانیسمی است که ترکیه تا پیش از سرد شدن مناسبات انکارا با تهران در رابطه تجاری با ایران مورد استفاده قرار داد.
با استفاده عمل‌گرایانه از وضعیتی که طی ماه‌های اخیر در سوریه به وجود آمده، دولت روحانی می‌تواند از با دور زدن نظامیان و سپاه، که وام‌دار آنها نیست، و در نظر گرفتن متغییرهای سیاسی راهبردی و نیازهای امنیت ملی ایران، با ترکیه در رابطه با سوریه به توافق‌های مؤثری دست یابد.
آمادگی صادقانه تهران برای دست یافتن به یک توافق سیاسی با ترکیه پیرامون رژیم اسد و آینده دمشق، ضمن احیای مناسبات دوستانه دو کشور، می‌تواند به فاجعه انسانی کنونی در کشور بحران‌زده سوریه خاتمه داده و راه کاهش تشنج با غرب و دست یافتن به یک معامله سازنده اتمی با گروه ۵+۱ را نیز هموار سازد.
الگوی بازسازی اقتصادی
ترکیه در سال ۲۰۰۳ که اردوغان قدرت را در آن کشور به دست گرفت، از کندی رشد توسعه، بیکاری، کاهش ارزش پول ملی و تورم رنج می‌برد.
اردوغان با کمک کمال درویش، کارشناس بانک جهانی، اقتصاد بحران‌زده ترکیه را تدریجاً سامان داد. بازسازی اقتصادی ترکیه که نرخ تورم تا ۱۴۰ درصد را نیز تجربه کرده بود از جمله شگفتی‌های کشورهای در حال توسعه به شمار می‌رود.
ایران امروز، مانند ترکیه، عملاً محروم از ظرفیت صادرات نفت مانده است. پول ملی در نتیجه سیاست‌های تخریبی دولت قبلی و تحریم‌ها، طی دو سال گذشته، در سرازیری سقوط ارزش برابری با ارزهای خارجی و کاهش قدرت خرید داخلی قرار داشته است.
نرخ تورم در ایران با ارقام واقعی از مرز ۴۰ درصد گذشته و دولت تا ۳۳.۵ درصد این نرخ را پذیرفته است. رشد اقتصای ایران طی دو سال گذشته منفی بوده و میزان بیکاری از ۲۵ درصد فراتر رفته است. ایران امروز از لحاظ اقتصادی بیش و کم در وضعیتی است که ۱۰ سال پیش ترکیه داشت.
دولت روحانی با استفاده از فرصت تجدید مناسبات سیاسی و دوستی با ترکیه، می‌تواند -و باید- تجارب اقتصادی ترکیه در ۱۰ سال گذشته را نیز، برای عبور کشور از بحران جاری مورد استفاده قرار دهد.
