گرداندن اجباری اسرای اوکراينی در خيابان‌های دونتسک در منطقه تحت کنترل جدايی‌طلبان اوکراينی، انزجار بسياری برانگيخت. اما آيا اين اقدام مصداق نقض قوانين بين‌المللی است؟
وقتی سربازان اسير اوکراينی به زور سرنيزه شبه‌نظاميان جدايی‌طلب اوکراين در خيابان‌های شهر دونتسک گردانده شدند مردم به آنها دشنام دادند و به طرفشان زباله پرتاب کردند.
اين رويداد باعث واکنش منفی شديدی شد. فعالان حقوق بشر آن را نقض کنوانسيون ژنو توصيف کردند که مقررات ناظر بر رفتار با زندانيان جنگی است. اما بعضی از کارشناسان حقوق بين‌الملل در اين مورد ترديد دارند.
آيا راهپيمايی اجباری اسرای جنگی از مصادیق جنايت جنگی و آيا از نظر قضايی قابل پيگرد است؟
ديويد گلزير کارشناس دانشکده حقوق لويولا در لس آنجلس معتقد است يکی از عمده‌ترين موارد ابهام در تبيين اين نکته به تفسيرهای مختلف درباره ماهيت درگيری نظامی در اوکراين برمی‌گردد.
قوانين ويژه جنگ‌های داخلی در کنوانسيون ژنو «خشونت مغاير با شان پرسنل نظامی» و «رفتار تحقيرآميز و يا اهانت‌آميز» با اسرای جنگی را ممنوع می‌کند. قوانين مربوط به جنگ بين دو کشور سو رفتار با اسرا و از جمله «توهين و در معرض کنجکاوی عموم قرار دادن » را نيز شامل می‌شود. اين دو مورد آخر در گرداندن اجباری روز ۲۴ آگوست در شهر دونتسک به وضوح ديده شده است.
ديويد گلزير درباره ماهيت درگيری نظامی اوکراين می‌گويد: «اگر اين درگيری نظامی بين‌المللی باشد، به نظر می‌رسد راهپيمايی نقض آشکار کنوانسيون ژنو است. اما اگر مورد اوکراين يک جنگ بين‌المللی تلقی نشود در اين صورت مطابقت دادن آن با مفاد کنوانسيون ژنو از جمله "رفتار خشونت‌آميز و مغاير با شان اسرا"دشوارتر می شود. روشن نيست اين گرداندن اسرا در اين حد است يا نه.»
کميته بين‌المللی صليب سرخ که ناظر بر اجرای مفاد کنوانسيون ژنو است می‌گويد جنگ در اوکراين «يک درگيری نظامی داخلی (غير بين‌المللی است).» با اين حال اوکراين و دولت‌های غربی روسيه را متهم کرده‌اند که از شورشيان شرق اوکراين حمايت تسليحاتی و تدارکاتی می‌کند. مسکو اين اتهامات را تکذيب کرده است.
مايکل شارف استاد مدرسه حقوق دانشگاه وسترن ريزرو می‌گويد حتی اگر اين بحران جنگی بين اوکراين و روسيه ارزيابی شود همه جنايت‌های جنگی از جمله قرار دادن اسرا در معرض عموم" يکسان اتفاق نمی افتند. اين موضوع از موارد عمده نقض کنوانسيون ژنو مانند «کشتن بدون رعايت موازين قانونی» و «شکنجه و رفتار غير انسانی» نيست.
مايکل شارف درباره گرداندن نظاميان زندانی اوکراينی می‌گويد: «می‌توان گفت با اينکه از موارد نگران‌کننده است اما فکر نمی‌کنم بتوان روسيه را به دادگاه بين‌المللی کيفری کشاند.»
علاوه براين روسيه، آمريکا و اوکراين از امضاکنندگان دادگاه بين‌المللی کيفری نيستند.
فعالان حقوق بشر گرداندن اجباری در دونتسک را به عنوان نقض کنوانسيون ژنو محکوم کردند. ريچل دنبر معاون سازمان ديدبان حقوق بشر در توئيتر نوشت: اين راهپيمايی مصداق آشکار "رفتار اهانت‌آميز و تحقيرآميز" و نقض ماده سوم کنوانسيون ژنو است.
تانيا لوکشينا مسئول دفتر مسکو سازمان ديدبان حقوق بشر اظهار نظر او را تاييد کرد. او به راديو اروپای آزاد گفت: «اين به اصطلاح راهپيمايی اسرا در دونتسک نه تنها براساس معيارهای انسانی نفرت‌آور است بلکه نقض صريح قوانين بشردوستانه بين‌المللی است.»
نازی‌ها و راهپيمايی در شوروی
موارد پيگرد قضايی موفقيت‌آميز کسانی که زندانيان را مجبور به راهپيمايی کردند در تاريخ موجود است.
در سپتامبر ۱۹۴۶ يک هيات نظامی آمريکايی ژنرال آلمانی کورت مائزلر را به « بدرفتاری، خشونت، توهين و کنجکاوی عموم » با زندانيان تحت بازداشتش محکوم کرد. ژنرال مائزلر صدها اسير جنگی آمريکايی و بريتانيايی را مجبور کرد که در ژانويه ۱۹۴۴ در خيابان های شهر رم راهپيمايی کنند.
دادستان ادعا کرد مردم تماشاچی به زندانيان چوب و سنگ پرتاب کردند با اين حال وکلای مدافع مائزلر استدلال کردند مردم سيگار و گل به روی آنها ريخته‌اند. بنا به گزارشی که سال ۱۹۴۹ برای سازمان ملل متحد تهيه شد عکس‌هايی از اين راهپيمايی با اين زيرنويس در روزنامه‌های ايتاليايی به چاپ رسيد: «انگليسی‌ها و آمريکايی بالاخره وارد رم شدند ... البته به زور سرنيزه آلمانی‌ها.»
مايکل شارف می‌گويد ممنوعيت قرار دادن اسرای جنگی در معرض عموم نه تنها برای جلوگيری از لطمات روحی بلکه آسيب‌های جسمی نيز هست. او اضافه می‌کند که در جنگ جهانی دوم ، موارد بسياری از کشته شدن زندانيان جنگی گزارش شده است. علت مرگ آنها پرتاب سنگ و يا کتک خوردن از مردم تماشاچی در اينگونه راهپيمايی‌های اجباری بوده است.
مايکل شارف می گويد: «در دوران محاکمات نورنبرگ پس از پايان جنگ جهانی دوم به چند پرونده مهم با موضوع قرار دادن اسرا در معرض دید عموم رسيدگی شد. اين موضوع نه تنها به دليل خدشه‌دار کردن وجهه اسرا بلکه برای محافظت از جان افرادی بود که با شرکت در راهپيمايی اجباری در معرض خطر جسمی قرار می‌گرفتند.»
راهپيمايی دونتسک بازتابی از راهپيمايی اجباری هزاران اسير جنگی آلمانی در سال ۱۹۴۴ در خيابان‌های مسکو در اتحاد شوروی بود. در آن مورد پس از عبور اسرا، کاميون‌های آبپاش به طور نمادين خيابان‌ها را تميز کردند.
به روشی کاملا مشابه پس از گرداندن اسرا در خيابان‌های دونتسک کاميون‌های نظافت بکار گرفته شدند. سه کاميون بزرگ آهسته و در فاصله ۷۰۰ متری پشت سر زندانيان حرکت کرده و خيابان را می‌شستند.
اين نمادگرايی از چشم تماشاچی‌ها دور نماند. يکی از آنها که سرگرم فيلمبرداری از راهپيمايی اسرا بود با خوشحالی گفت: «آفرين، خيابان‌ها را پشت سر آنها تميز می‌کنند.»
