با پیشروی برقآسای نیروهای مسلح طالبان و تصرف راحت و بی‌دردسر کابل در اوت ۲۰۲۱ و احیای امارت اسلامی پس از نزدیک به ۲۰ سال، بنای لرزان دموکراسی و حقوق شهروندی همچون آواری بهناگاه بر سر شهروندان افغانستان فروریخت.
به این ترتیب رویایی که حاصل دو دهه تلاشهای بیوقفه جامعه مدنی و بهویژه زنان افغانستان برای دستیابی به آزادی و حقوق برابر بود، در کشاکش تعاملات سیاسی آشکار و پنهان و تسویه حسابهای قدرتهای بزرگ جهانی و منطقهای، بدل به کابوسی دهشتناک شد.
اکنون زنان و دختران افغانستان به‌عنوان آسیبپذیرترین و بیدفاعترین گروه جامعه در برابر نظام خشن دینی و انعطافناپذیر طالبان، روزبه‌روز و بیش از پیش از حقوق اولیه خویش محروم شده‌اند تا جایی که حتی تحصیل در مدرسه نیز برای آنها به آرزویی دور از دسترس تبدیل شده است.
«اگر مکاتب دخترانه مسدود بماند، تمامی دستاوردهای زنان افغانستان از بین می‌رود و افغانستان دوباره به دوره سراشیبی و سقوط فرهنگی و اجتماعی برمی‌گردد. این یک عقب‌گرد جبران‌ناپذیر زنان به دوره سیاهی است که در اثر آن چندین نسل از دختران این کشور از سواد و پیشرفت محروم می‌مانند. ما خواهان بازگشایی مکاتب دختران افغان هستیم و باید تمامی مکاتب زودتر بر روی دختران باز شود. ما خواهان شکوفایی دوباره نسل جدید دختران افغانستان هستیم. آنها حق دارند تا بر اساس قوانین مدنی و اسلامی تعلیم و تحصیل علم کنند.»
این بخشی از سخنان عبدالله احمدی از مؤسسه صلح در افغانستان است. او در ادامه می‌گوید که متأسفانه بعد از روی کار آمدن طالبان اکثر شهروندان افغانستان از حقوق اساسی‌شان محروم شده‌اند. زنان و دختران که نیمی جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند، از اساسی‌ترین حقوق‌شان که تحصیل است محروم شده‌اند. طالبان به دختران اجازه درس خواندن نمی‌دهند و این وضعیت زندگی را برای اکثریت شهروندان دشوار ساخته است. زنان نه تنها از حق تحصیل محرومند که اجازه فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی نیز ندارند. زنان بدون «مَحرم» نمی‌توانند به داخل و خارج افغانستان سفر کنند. زنان و دختران اجازه ندارند که ورزش کنند. افغانستان تنها کشور روی زمین است که به زنان و دختران اجازه تحصیل را نمیدهد.
آقای احمدی خاطرنشان می‌کند که احتمال دارد طالبان از مسئله تحصیل دختران به عنوان یک ابزار جهت معامله با جامعه جهانی برای به رسمیت شناختن‌شان استفاده کنند. یعنی مکاتب دختران را بسته نگه دارند و بازگشایی را مشروط به دریافت مشروعیت از طرف جامعه جهانی کنند.
هر روز که از حکومت طالبان می‌گذرد، محدودیت‌ها برای زنان بیشتر می‌شود و طالبان نشان می‌دهند که هیچ تغییری در رویکرد و عملکردشان نسبت به دوره پیشین حکومت‌شان از ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ نداشته‌اند. طالبان در حالی این محدودیت‌ها را برای دختران وضع کرده که دختران رهبران طالبان اکثراً در خارج درس می‌خوانند. بر اساس اطلاعات موثق بیشتر دختران رهبران طالبان در قطر، پاکستان، امارات متحده عربی و حتی در اروپا و آمریکا در مدارس و دانشگاه‌های معتبر تحصیل می‌کنند.
آقای احمدی اضافه می‌کند که این محدودیت‌ها سبب ناامیدی بیشتر خانواده‌ها از زندگی در افغانستان شده است. بسیاری از کسانی که در افغانستان زندگی می‌کنند از این وضع نگران هستند و بیشتر خانواده‌ها به خاطر تحصیل دختران‌شان به فکر مهاجرت از کشور هستند. این وضعیت، زندگی در افغانستان را برای زنان و دختران همچون زندان ساخته و آنان را از بسیاری از حقوق اساسی‌شان محروم کرده است.
او در پایان خواهان مداخله جامعه جهانی و نهادهای قانونی بین‌المللی برای حل این مشکل است و می‌گوید: «جامعه جهانی و سازمان ملل متحد تا کنون اقدام جدی علیه طالبان انجام نداده است. لازم است که سازمان ملل متحد فشارها را بیشتر کنند و حتی اجازه سفر به رهبران طالبان ندهند و کمک‌هایشان را مشروط به تحصیل دختران کنند».
فضیله عزیزی، فعال حقوق زنان از قندهار نیز در این رابطه می‌گوید: «خواست ما این است که میان زنان و مردان هیچ فرقی در این زمینه وجود نداشته باشد. درس‌های مکاتب باید مانند گذشته از سر گرفته شود، زیرا تحصیل برای مرد و زن این کشور قانونی است. افغانستان زمانی به قدرت و عزت می‌رسد که زنان و مردان آن بتوانند از نعمت تحصیل برخوردار شوند. زمانی جامعه ما به پویایی می‌رسد که هر زنی در این کشور کتابی را برای خواندن داشته باشد و با همان کتاب و علم و فهم به جامعه خود خدمت کند. تمام این موارد از نقطه‌ای شروع می‌شود که دختری را از درس خواندن محروم نکنیم و درهای مکاتب را به روی‌شان باز نگهداریم».
هرچند حکومت طالبان بسیار مایل است که یکبار دیگر ارزش‌های واپسگرایانه را به جامعه افغانستان تحمیل کند، اما قطعاً کار آسانی در پیش رو نخواهد داشت. امروز نسلی در افغانستان زندگی می‌کند که طعم آزادی نسبی را چشیده و تا حدودی از حقوق شهروندی برخوردار بوده است.
افزون بر آن آگاهی جامعه رشد کرده و وجود فضای مجازی و اینترنت نیز سرعت انتقال اطلاعات را بسیار بالا برده است. اکنون مسئله تحصیل دختران در افغانستان آزمونی است برای جامعه مدنی این کشور و جامعه جهانی تا با فشار بر حکومت طالبان، آنان را وادار به عقب‌نشینی از مواضع خود کنند.
