تاریخچه روز جهانی محیط زیست به سال ۱۹۷۲ یعنی ۵۰ سال پیش بر می‌گردد. در آن سال برای اولین بار، سازمان ملل متحد کنفرانسی را با موضوع انسان ومحیط زیست در شهر استکهلم سوئد برگزار کرد. کنفرانسی که توسعه پایدار را در سطح جهانی مورد توجە قرار داد و منجر به ایجاد برنامە محیط زیست سازمان ملل (UNEP) شد.
با این حال، این مهم یک شبه اتفاق نیفتاد. سوئد برای اولین بار در سال ۱۹۶۸ پیشنهاد برگزاری چنین کنفرانسی را به سازمان ملل داد و در سال ۱۹۶۹، سازمان ملل موافقت کرد که پس از سه سال در سوئد کنفرانسی متمرکز بر مسائل زیست محیطی برگزار شود.
سپس دو سال بعد، اولین روز جهانی محیط زیست با شعار «تنها یک زمین» جشن گرفته شد. از آن زمان بە بعد هر سال در پنجم ژوئن مراسم روز جهانی محیط زیست برگزار می‌شود.
پنجاه سال بعد، تکیه ما به این سیاره آبی زیبا، و فشارهایی که بر آن وارد می‌کنیم، بیش از هر زمان دیگری مشهود است. خارج از خانه‌های ما، خانه واقعی همه ما زمین است و حفظ آن برای نسل‌های آینده بسیار مهم‌تر از همیشه است.
انتخاب شعار «تنها یک زمین» به عنوان شعار امسال روز جهانی محیط زیست تأکید می‌کند کە زمان رو به اتمام است و طبیعت در حالت اضطراری است. سازمان ملل می‌گوید بشریت از منابع جهان سریع‌تر از آنچه که به طور طبیعی بازیابی می‌کند، استفاده می‌کند. ما نیاز به اقدام فوری برای رسیدگی به این مسائل اضطراری داریم و «تنها یک زمین» و تمرکز آن بر زندگی پایدار در هماهنگی با طبیعت، ضرورتی انکارناپذیر است.
تغییرات آب وهوایی و پیامدهای آن در حال حاضر بیشترین توجە جامعە جهانی را در پی داشتە است.
مدیر اجرایی UNEP، می‌گوید هزینه تغییرات آب و هوایی در حال افزایش است، و همچنین شکاف بین آنچه برای سازگاری با تغییرات آب و هوایی هزینه می‌شود و آنچه لازم است وجود دارد. تا سال ۲۰۱۴، هزینه سازگاری و تاب آوری در کشورهای در حال توسعه حدود ١٠٠ میلیارد دلار در سال برآورد شد. امروز این رقم ۵٠٠ میلیارد دلار است.
سازمان ملل می‌گوید برای جلوگیری از افزایش دمای ۲.۷ درجه سانتی‌گراد و بالاتر تا پایان قرن، انتشار CO2 باید تا سال ٢٠٣٠ به نصف کاهش یابد. زمان برای نجات سیاره‌مان در حال اتمام است. ما از معادل ۱.۶ زمین برای حفظ روش فعلی زندگی خود استفاده می‌کنیم و منابع زمین ما به دلیل محدودیت به سادگی نمی‌تواند خواسته‌های ما را برآورده کند.
UNEP می‌گوید که علیرغم مجموعه‌ای از توافقنامه‌های آب و هوایی، پیشرفت در جهت توقف تغییرات آب و هوایی هنوز بسیار کند است و افراد و جامعه مدنی باید نقشی کلیدی در افزایش آگاهی و ترغیب دولت‌ها و بخش خصوصی برای ایجاد تغییرات در مقیاس بزرگ ایفا کنند.
برای روز جهانی محیط زیست ٢٠٢٢، موضوع «تنها یک زمین» که در اولین گردهمایی جهانی محیط زیست در سال ١٩٧٢ مورد استفاده قرار گرفت، دوباره احیا شدە است. سوئد همچنین امسال در روزهای در دوم و سوم ژوئن، میزبان یک کنفرانس بین‌المللی به نام استکهلم+۵۰ برای تسریع اقدامات اقلیمی با شعار «سیاره‌ای سالم برای رفاه همه - مسئولیت ما، فرصت ما» بود.
در سرتاسر جهان، رویدادهایی از سمینارها و کنسرت‌ها گرفته تا پاکسازی ساحل و حومه شهر برای روز محیط زیست برنامه‌ریزی شده است. بروکسل جشنواره محیط زیست شهری را برگزار خواهد کرد، در حالی که بمبئی دوچرخه‌سواری سبز را برای ترویج روشی پایدارتر برای سفر را برگزار خواهد کرد.
در ایران چە می‌گذرد؟
در ایران برنامە مشخصی برای بزرگداشت روز جهانی محیط زیست اعلام نشدە و این موضوع ظاهراً مورد توجە مقامات واقع نشدە است. این در حالی است کە بحرانهای زیست محیطی از جملە مهم‌ترین بحران‌هایی است کە امروز ایران درگیر آن است.
با نگاهی بە وضعیت محیط زیست ایران متوجە می‌شویم کە همه فاکتورهای زیست محیطی در ایران در بحران و آشفتگی به سر می‌برند. جمعیت ایران بدون توجە بە ظرفیت‌های و منابع آن افزایش یافتە و بە تبع آن رد پای اکولوژی هم افزایش چشمگیری داشتە است.
در چهل سال اخیر بیش از ٢٠ میلیون هکتار از مراتع تغییر کاربری دادە شدەاند. گونەهای زیاد جانوری و گیاهی منقرض شدەاند. بدون توجه بە توان اکولوژیکی سرزمین کشاورزی نامتوازن، و ناپایداری توسعە پیدا کردە است. بیش از ۸۶ میلیارد متر مکعب آب تجدیدپذیر در بخش کشاورزی برداشت می‌شود در حالی کە خلأ عملکرد حدود ۶۰ درصد است؛ یعنی تنها ۴۰ درصد از پتانسیل عملکرد گیاهان در ایران بە عملکرد قابل برداشت تبدیل می‌شود! و از این میزان حدود ٣٠ میلیون تن بە ضایعات تبدیل می‌شود.
اوضاع نابسامان کشاورزی بیشترین آسیب را بە منابع آبی وارد کردە است. نتیجە آن خشک شدن تالاب‌ها، فرسایش خاک، فرونشست زمین، بیابان‌زایی، شور شدن خاک و ظهور کانون‌های جدید ریزگرد بودە است. مصرف سم و کود شیمیایی در کشاورزی ایران بسیار فراتر از استانداردهای جهانی است و عدم توجە بە دورە کارنس سموم، ماندگاری آنها را بیشتر کردە و خود عاملی برای تهدید سلامت شهروندان است.
در مراتع ایران نیز تعداد دام‌ها بە مراتب بیش از ظرفیت مراتع است کە خود عاملی برای تخریب مراتع شدە و ضمن افزایش فرسایش خاک تهدیدی برای انقراض گونەهای گیاهی کامیاب هم بودە است.
جنگل‌ها علیرغم اهمیت ویژەای کە دارند در ۴۰ سال اخیر مورد تهدیدهای گوناگون از جملە آتش‌‌سوزی عمدی، قاچاق چوب، هیزم‌گیری و آفات و بیماری‌ها بودەاند و هر روز از میزان آنها کاستە شدە است.
آلودگی هوا هم در فصول سرد کە اینورژن پایدارتر است، در برخی از کلان‌شهرها از جملە تهران، نفس مردم را بریدە است کە این آلودگی ناشی از سوخت ناقص خودروها، مازوت‌سوزی و ... است. سهم انرژی‌های پاک در مصرف انرژی ایران بسیار نازل است، در حالی کە ایران شرایط استفادە از انرژی خورشیدی و بادی را نیز دارد.
ایران سال‌هاست کە جز ۱۰ کشور اول دنیا در تولید گازهای گلخانەای است؛ مدیریت سرزمینی در ایران چنان ناپایدار و ناکارآمد بودەکه نە تنها بە جغرافیای ایران آسیبی جدی واردە کردە، بلکە در گرمایش جهانی هم سهم قابل توجهی هم دارد.
مقامات حال حاضر ایران هیچ علاقەای بە حضور در کنوانسیون‌ها و نشست‌های جهانی در ارتباط با محیط زیست ندارند و اگر هم حضور پیدا می‌کنند، آن را فرصتی برای تبلیغات سیاسی خود می پندارند.
کاهش و حل معضلات محیط‌زیستی در ایران ضمن آنکە نیاز بە بازنگری در برنامە‌های توسعە بە سمت توسعە پایدار دارد، نیازمند همراهی و همفکری با جامعە جهانی است تا با کمک فناوری‌های جدید و همکاری کشورهای منطقە بتوان مشکلات زیست‌محیطی را کاهش داد.
