رسانه‌های ایران روز دوشنبه ۱۶ اردیبهشت خبر دادند که جمهوری اسلامی ایران قرار است در عین ادامه برجام، برخی از فعالیت‌های هسته‌ای خود را «در چارچوب» بند‌های ۲۶ و ۳۶ این توافق از سر بگیرد.
خبرگزاری صداوسیما به نقل از «یک مقام نزدیک به هیات نظارت بر برجام» که نام او اعلام نشده است، اعلام کرد که حسن روحانی روز چهارشنبه ۱۸ اردیبهشت این اقدامات را اعلام خواهد کرد.
۱۸ اردیبهشت سالگرد خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای شش قدرت جهانی با ایران است که در سال ۱۳۹۴ بدست آمد و بر اساس آن تهران پذیرفت تا بسیاری از فعالیت‌های هسته‌ای‌اش را در برابر لغو تحریم‌ها متوقف کند.
این «مقام آگاه» در عین حال گفت که ایران «کاهش جزئی و کلی برخی تعهدات» خود را در دستور کار دارد. وی اعلام نکرده که ایران چگونه ضمن کاهش تعهدات خود، در برجام باقی خواهد ماند.
پیش از این محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران، مدعی شده بود که بند ۳۶ برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت این امکان را به ایران می‌دهد که بدون خروج از برجام سطح پایبندی خود به این توافق را کاهش دهد.
وی تهدید کرده بود که اگر بین دستاوردها و داده‌های ایران از توافق اتمی وین تعادل برقرار نباشد، جمهوری اسلامی در عین باقی ماندن در برجام درصد غنی‌سازی اورانیوم را افزایش خواهد داد.
استناد آقای ظریف به بند ۳۶ برجام در حالی است که در این بند تنها به کمیسیون مشترک برجام اشاره شده است، کمیسیونی که بر اساس این توافق تعهدات هسته‌ای ایران و دیگر تعهدات مندرج در برجام و مشکلات آن به بحث گذاشته می‌شود.
بند ۲۶ برجام نیز از جمله می‌گوید: «ایران اعلام کرده است که تحمیل یا بازگرداندن تحریم‌های مشخص شده در پیوست دو یا وضع تحریم‌های جدید هسته‌ای را به منزله مبنایی برای توقف کلی یا جزئی اجرای تعهدات خود که در برجام آمده، تلقی خواهد کرد».
مطابق برجام، میزان ذخیره اورانیوم غنی‌شده در ایران نباید از سقف ۳۰۰ کیلوگرم بیشتر شود.
با این حال آمریکا جمعه هفته گذشته به دو معافیت مبادله اورانیوم غنی‌شده با اورانیوم طبیعی (کیک زرد) بین ایران و دیگر کشورها و همچنین انتقال آب سنگین مازاد نیروگاه اراک به خارج از کشور پایان داد.
به نوشته برخی رسانه‌ها، از جمله خبرگزاری بلومبرگ، از بین دو معافیت لغو شده، مورد مربوط به مبادله اورانیوم غنی‌شده با کیک زرد چالش‌هایی جدی برای ایران پدید خواهد آورد.
بر اساس این پیش‌بینی، در صورتی که ایران نتواند مازاد این ذخیره را از کشور خارج کند با وضعیت دشواری روبه‌رو خواهد شد که ناچار است یا غنی‌سازی را متوقف کند یا تن به نقض برجام بدهد.
رسانه‌های ایران روز دوشنبه همچنین به نقل از این «مقام آگاه» اعلام کردند: «مقامات اتحادیه اروپا که در یک سال گذشته تنها به ارائه وعده‌های اجرا نشده اکتفا کرده‌اند به صورت غیر رسمی در جریان این تصمیم قرار گرفته‌اند».
قرار است روز سه‌شنبه مذاکرات ایران و سه کشور اروپایی در سطح کارشناسی با حضور کارشناسان وزارت خارجه ایران، بریتانیا، فرانسه و آلمان در بروکسل برگزار شود.
به گزارش ایرنا، در این دور از مذاکرات، طرفین در خصوص مسائلی نظیر تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا، عدم تمدید معافیت‌های نفتی ایالات متحده، عدم تمدید معافیت‌های مربوط به همکاری‌های هسته‌ای، همکاری‌های اقتصادی مبتنی بر «اینس‌تکس» گفت‌وگو کرده و تبادل نظر کنند.
هشدار دیپلمات‌های اروپایی
در همین حال، دیپلمات‌های اروپایی نیز هشدار دادند که ایران می‌خواهد بخشی از تعهدات هسته‌ای خود را تعلیق کند و این موضوع می‌تواند با توجه به اعزام ناو هواپیمابر و بمب‌افکن آمریکا به خلیج فارس، آتش تنش‌ها را شعله‌ور کند.
روزنامه وال استریت جورنال روز دوشنبه از قول یک دیپلمات اروپایی نوشت ایران در نظر دارد بخشی از تعهدات خود را در قالب برجام تعلیق کند.
وی گفت این اقدامات می‌تواند شامل از سرگیری تحقیقات برای ساخت سانتریفوژهای با سرعت چرخش و غنی‌سازی بالا باشد که هم در برنامه صلح‌آمیز و هم ساخت بمب هسته‌ای نقش اساسی دارد.
وی گفت، تا جایی که اطلاع دارد، ایران این موضوع و برخی دیگر از گزینه‌ها را روی میز گذاشته است.
وال استریت جورنال از قول دیپلمات دیگری می‌نویسد، هنوز معلوم نیست تهران تصمیم نهایی را گرفته است یا نه.
این گزارش می‌افزاید چنین اقدامی می‌تواند «شدیدترین واکنشی» باشد که جمهوری اسلامی از زمان خروج آمریکا از برجام در ۱۸ اردیبهشت پارسال نشان می‌دهد.
وال استریت جورنال می‌افزاید دیپلمات‌های اروپایی برای حفظ برجام در حال تلاش هستند و یکی از اقدامات پیش رو، ایجاد کانال تجاری موسوم به «اینس‌تکس» است.
مقامات ارشد اتحادیه اروپا روز ۱۴ اردیبهشت از محدودیت‌های جدید آمریکا و همچنین پایان معافیت‌های نفتی مشتریان ایران «عمیقا» ابراز تاسف و نگرانی کرده بودند.
مقامات اروپایی همچنین اعلام کردند که «مصمم» هستند سازوکار مالی تجارت با ایران به نام «اینس‌تکس» را «فعال» کنند و «کشورهای دخیل تعهد دارند تمام تلاش خود را برای افزایش هر چه بیشتر حمایت مالی از این کانال تجاری به خرج دهند».
«اینس‌تکس»، کوتاه‌شده عبارتی انگلیسی به معنی «ابزار حمایت از مبادلات تجاری»، نهادی‌ست که آلمان، فرانسه و بریتانیا برای حفاظت مبادلات مالی و تجاری با ایران از آثار تحریم‌های آمریکا راه‌اندازی کرده‌اند.
گوردون ساندلند، نماینده آمریکا در اتحادیه اروپا، ۲۲ فروردین گفته بود که این سازوکار هیاهویی بیش نیست و تنها حکم «دلجویی اروپا از ایران» را دارد.
شماری از چهره‌های نزدیک به رهبر جمهوری اسلامی نیز این سازوکار را «آب‌نبات تلخ اروپایی‌ها» توصیف کرده‌اند.
