یک ماه بعد از آن که کردستان عراق رفراندوم استقلال برگزار کرد، نیروهای عراقی و پیشمرگه‌های کرد در کرکوک با هم درگیر شدند. حیدر العبادی نخست وزیر عراق پیش‌تر گفته بود رفراندوم استقلال کردستان غیر قانونی است و خواستار لغو آن شده بود. دولت اقلیم کردستان عراق اما اصرار دارد که این رفراندوم قانونی است.
شورای امنیت منطقه خودمختار کردستان عراق روز دوشنبه در بیانیه‌ای اعلام کرد که نیروهای ارتش عراق و شیعیان تحت حمایت ایران، وارد شهر کرکوک شده‌اند.
حمدی ملک، تحلیلگر مسائل خاورمیانه در بریتانیا، درباره نقش ایران در حمله به کرکوک می‌گوید: «به نظر می‌رسد که [نقش] ایران و شخص آقای قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس، در این اتفاقی که افتاده بسیار مهم بوده، به دلیل این که ما می‌دانیم شهر کرکوک و مناطق اطراف آن از مناطق تحت کنترل اتحادیه میهنی کردستان است که برخی جناح‌ها در این حزب بسیار به ایران نزدیکند. گزارش‌ها و همچنین حرکت‌های نظامی که انجام شده و بیانیه‌ها، نشان می‌دهند که یک هماهنگی با برخی از جناح‌های حزب اتحادیه میهنی و همچنین دولت عراق صورت گرفته و این هماهنگی‌ها با وساطت ایران ممکن شده است.»
پرویز رحیم، استاد علوم سیاسی در دانشگاه صلاح الدین اربیل، می‌گوید ایران برای انجام نشدن رفراندوم کردستان عراق هم تلاش زیادی کرده بود:
«قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس سپاه پاسداران ایران، فشارهای زیادی را به رهبران سیاسی اقلیم وارد کرد، قبل از رفراندوم برای انجام ندادن رفراندوم، و بعد از رفراندوم برای [ایجاد] یک جریان در اقلیم کردستان، با یکی از احزاب اقلیم کردستان که با ایران نزدیکی دارد. و از طرفی دیگر این فرماندهی و تنظیم حشد الشعبی و فشار بر عراق، به نوعی همراه کردن ترکیه هم در این راستا بوده. عراق امروزی کاملا تحت سیطره ایران و همچنین فرماندهی سپاه پاسداران و سپاه قدس است.»
نخست وزیر عراق روز دوشنبه در بیانیه‌ای گفت که عملیات کرکوک برای حفاظت از اتحاد این کشور لازم بود. آقای عبادی معتقد است، بعد از رفراندوم کردستان عراق، یکپارچگی این کشور نفت خیز، در خطر است.
پرویز رحیم، استاد دانشگاه صلاح الدین اربیل می‌گوید رفراندوم کردستان عراق، قانونی و دموکراتیک بوده و بهترین راه مذاکره است:
«فکر می‌کنم که عقب نشینی از رفراندوم یک نوع خودکشی سیاسی برای هر حزب یا جریان سیاسی خواهد بود. عقلانی‌ترین راه، گفت‌وگوی طرفین در یک فرایند زمانیِ طولانی مدت است تا یک نوع جدایی آشتی‌جویانه و صلح‌آمیز شکل بگیرد و به این ترتیب از کشتار و سوریه‌ای کردن عراق جلوگیری شود.»
اما دولت عراق چه می‌خواهد؟ حمدی ملک، تحلیلگر مسائل خاورمیانه چنین پاسخ می‌دهد:
«به نظر می‌رسد که مهم‌ترین هدف دولت مرکزی این است که آقای بارزانی و حزب او، و همچنین کسانی را که خواهان استقلال کردستان هستند از این منبع درآمد مهم محروم بکند تا نتوانند اقتصادی مستقل از بغداد بنا بکنند. مناطقی که در کرکوک و اطراف کرکوک است، محل مناقشه است و در آنجا مردم ترکمن و گروه‌های دیگری مثل مسیحیان هم حضور دارند و به نظر می‌رسد دولت عراق می خواهد کنترل این مناطق را به دست بگیرد تا پاسخگوی درخواست‌های مردم غیر کرد این منطقه باشد چرا که آنها مدت‌هاست که خواستار حضور نیروهای نظامی در این منطقه هستند. به نظر می‌رسد که الان یک اختلاف داخلی هم بین طرف‌های مختلف کرد به وجود آمده. این اختلاف البته وجود داشت ولی با این حرکت، عمیق‌تر شد. »
ایران، ترکیه و دولت مرکزی عراق، مخالف استقلال کردستان عراق هستند. ائتلاف تحت حمایت آمریکا علیه گروه حکومت اسلامی یا داعش، می‌گوید وضعیت را از نزدیک دنبال می‌کند و از دو طرف خواسته از اقدام‌های تحریک آمیز خودداری کنند. آمریکا از عراق یکپارچه حمایت کرده و درگیری‌های صورت گرفته در کرکوک را سوءتفاهم خوانده و اعلام کرده است از کنترل مناطق مشترک مورد مناقشه حمایت خواهد کرد. کرکوک استانی نفت خیز است و هم کردها و هم دولت عراق خواستار کنترل آن هستند. کرکوک اکثریت کرد دارد اما در مرکز آن جمعیت زیادی از عرب‌ها و ترکمن‌ها زندگی می‌کنند.
پرویز رحیم، استاد علوم سیاسی در اربیل، می گوید کرکوک از نظر جغرافیایی اهمیت زیادی دارد و کردها با کنترل آن، یک قدم به استقلال نزدیک خواهند شد:
«کردها داعیه تاریخی بر این منطقه دارند و بسیاری از شورش های کرد در تاریخ معاصر به این خاطر به سرانجام نرسیدند که بر سر کرکوک توافق نشده بود. و امروزه هم با توجه به موقعیت جغرافیایی و منابع غنی نفت و گاز آن، علی الخصوص ایران این را خوب می‌داند، که کردها با کنترل کرکوک می‌توانند فرایند استقلال را به پیش ببرند.»
اما آیا درگیری ارتش عراق و کردها در کرکوک می‌تواند آغازی بر درگیری‌های جدید و جدی‌تر در این کشور باشد؟ پرویز رحیم، استاد علوم سیاسی در دانشگاه صلاح الدین اربیل می‌گوید اگر درگیری‌ها ادامه پیدا کند، آتش آن در منطقه گسترده خواهد شد:
«من معتقدم اگر درگیری‌ها به این شکل ادامه پیدا بکند، و درهای گفت‌وگو بسته شود، کردها هم بیکار نخواهند نشست. امروز بیش از هزار و پنجاه کیلومتر در تصرف کردها یا جبهه کردها هست و حتی بین اعراب سنی و شیعی هم اختلافات عمیق و خونینی وجود دارد، علی الخصوص در دوران پس از داعش. خود شیعیان هم اختلافات عمیقی دارند و از طرفی ما فاکتورهای خارجی و قوای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای را هم در این جا داریم. تمام این معادلات ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک با این معادلات داخلی عراق به هم تنیده شده و گره خورده و بنده فکر می‌کنم که توازن قوا را به هم خواهد ریخت.»
آمریکا از همه طرف‌ها در منطقه خواسته تا بر تهدید مشترک، یعنی گروه حکومت اسلامی یا داعش تمرکز کنند و از افزایش تنش میان عراقی‌ها بپرهیزند. نیروهای ارتش عراق و نیروهای کرد هر دو زیرنظر آمریکا آموزش دیده و مسلح شده‌اند.
