حکومت ایران و به ویژه شخص علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی، چفیه را از یک دستار بسیار زیبا و کاربردی دارای ریشه‌های سنتی و قومی، به یک نماد ایدئولوژیک حکومت و حتی سرکوب مخالفان تبدیل کرده است.
به تازگی نیز با ممنوعیت استفاده از طرح چفیه در دنیای مد و طراحی لباس، تابویی به تابوهای موجود در ایران افزوده شده است.
ممنوعیت مانتو با طرح چفیه در مشهد
اتحادیه پوشاک مشهد روز سه‌شنبه در پیامی در کانال تلگرامی خود، نوشت بنا به دستور اداره اماکن، فروش هرگونه مانتو با طرح‌های چهارخانه شبیه به چفیه ممنوع است و با متخلفان «به شدت» برخورد خواهد شد.
همزمان سرهنگ امیر حسینی، رئیس اداره اماکن مشهد در گفت‌وگو با ایلنا چنین ممنوعیتی را تأیید کرد و دلیل آن را «بار معنوی» چفیه اعلام کرد. او گفت: «در همین راستا نیز به واحد صنفی که از این نوع مانتو استفاده کرده بود تذکر داده شد.»
همچنین خبرگزاری فارس وابسته به سپاه پاسداران به سراغ جواد حسین پورحجار، عضو هیئت مدیره اتحادیه پوشاک مشهد رفت و به نقل از او درباره این ممنوعیت نوشت: «زمانی که بازرسان اتحادیه پوشاک در مشهد متوجه شدند یکی دو تولیدکننده به تولید این مدل از مانتوها اقدام کردند، در همان روزهای اول از تولید این مانتوها جلوگیری کردند.»
او نیز مانند رئیس اداره اماکن مشهد، چفیه را «دارای بار ارزشی و معنوی» دانست و ادامه داد: «ما مبنا را بر این گذاشتیم که پشت قضیه نکته‌ای نبوده و صرفاً کج‌سلیقگی در انتخاب طرح رخ داده است.»
عضو هیئت مدیره اتحادیه پوشاک مشهد با تأکید بر این که در این شهر «قدری حساسیت‌ها بالاست»، توضیحی درباره این که بازرسان این اتحادیه به دنبال چه «نکته‌ای» در «پشت قضیه» می‌گشتند، ارائه نکرد.
اما «حساسیت‌ها» به مانتو با طرح چفیه فقط به مشهد مربوط نمی‌شود. محمدمهدی حسینی همدانی، امام جمعه مشهد در نمازجمعه این هفته گفت: «دارند آرام و خزنده به نمادهای ارزشی ما دست‌درازی می‌کنند؛ به چفیه و امثال این‌ها.»
او به اصناف و نیروی انتظامی استان البرز هشدار داد که اگر جلوی تولید و توزیع این نوع مانتوها را که به عقیده او «قصد دارند با شیطنت وارد بازار کنند» نگیرند «شخصاً» وارد عمل خواهد شد و جلوی فروش این مانتوها را خواهد گرفت.
چند سال پیش هم که موضوع کاربرد طرح چفیه در مانتوها در ایران جنجالی شده بود، یک سایت اینترنتی وابسته به تندروها، این اقدام را «تمسخر چفیه در برخی مانتوها» توصیف کرد.
پایگاه صراط نیوز نوشت کاربرد چفیه در طراحی مانتوها «چندش‌آور و بی‌ریخت» و حتی «جسارت به پارچه‌ای است که سال‌های سال به عنوان نمادی از استقامت در کشور به کار گرفته می‌شود.»
این سایت اینترنتی همچنین مدعی شد که «قطعا نمی‌توان ساده‌انگارانه طراحی چفیه بر روی مانتوهایی که بی‌حجابی را رواج می‌دهند صرفا یک نوعی هنر و تنوع در تولید تلقی کرد ... کم‌کم مانتو تبدیل به وسیله‌ای برای تمسخر اعتقادات دیگر در کنار حجاب اسلامی می‌شود...»
این اولین بار نیست که حکومت ایران درباره لباس مردم، چه پوشاک زنان چه پوشاک مردان، نظر می‌دهد یا ممنوعیتی وضع می‌کند؛ همانطور که پس از انقلاب، بدون هیچ قانون و اعلام رسمی، محدودیت‌هایی علیه پوشیدن کراوات برای مردان اعمال کرده است.
اما مورد ممنوعیت فروش و پوشیدن مانتوها با طرح چفیه، سیاسی‌ترین و ایدئولوژیک‌ترین ممنوعیت در حوزه پوشاک است.
چفیه، یک اعتراض سیاسی در جهان عرب
چفیه با در اصل «کوفیه» اقسام و رنگ‌های مختلف دارد و در کشورهای عربی و حتی جنوب ایران از دیرباز انواع آن پوشیده می‌شود.
اما این نوع پوشش در زمان قیام اعتراضات عرب‌ها در سال‌های ۱۹۳۶ تا ۱۹۳۹ به حضور بریتانیا در مناطق فلسطینی به نمادی اعتراضی و سیاسی تبدیل شد. در واقع، معترضان و مبارزان فلسطینی، چفیه را برای پوشاندن صورت خود استفاده می‌کردند تا از شناخته شدن توسط بریتانیایی‌ها جلوگیری شود.
پس از افزایش دستگیری چفیه‌پوشان، مبارزان فلسطینی کل مردم را به پوشیدن چفیه فراخواندند و خیلی‌ها هم که تا آن موقع چفیه نداشتند یا لباس‌های محلی دیگری استفاده می‌کردند، به استفاده از چفیه روی آوردند.
البته بعداً خود نیروهای بریتانیایی به پوشیدن چفیه روی آوردند. در جریان جنگ جهانی دوم، نیروهای یک واحد از ارتش بریتانیا (Long Range Desert Group) که در شمال آفریقا مستقر شده بودند، برای در امان ماندن از آفتاب سوزان این منطقه، به استفاده از چفیه روی آوردند.
حتی در جریان جنگ‌های اخیر عراق و افغانستان، برخی از نیروهای ناتو برای در امان ماندن از شرایط سخت اقلیمی مثل طوفان‌های شن و گرد و غبار ناشی از حرکت وسایل نقلیه از لباس‌های محلی شبیه چفیه استفاده می‌کنند.
حتی در دهه ۱۹۸۰، برخی گروه‌های آنارشیستی در اروپا از چفیه استفاده کردند و از اواخر دهه ۲۰۰۰ استفاده آن در دنیای مد جدی شد.
اما عمده شهرت چفیه مربوط به پوشیده شدن آن از سوی گروه‌های فلسطینی و به ویژه یاسر عرفات در دهه ۱۹۶۰ است؛ زمانی که او به عنوان رهبر سازمان آزادیبخش فلسطین چفیه به سر می‌گذاشت و بار «اعتراضی» این پوشش را بیشتر کرد.
از آن زمان تاکنون نیز اعراب دیگر کشورها نیز گاهی در جنبش‌های اعتراضی خود از چفیه استفاده می‌کنند؛ مثل اعتراضات «چفیه قرمزها» در اردن در سال‌های اخیر.
برخی از چهره‌ها نیز در سراسر جهان برای ابراز همبستگی با مردم فلسطین از چفیه استفاده کرده‌اند؛ مثل بلا حدید، مدل آمریکایی-فلسطینی که اخیرا در جریان جنگ اسرائیل و حماس در تجمعی در نیویورک چفیه پوشیده بود.
به همین دلیل، اساساً چفیه در جهان یک نماد سیاسی و کاربرد آن در طراحی‌های لباس جنجال‌برانگیز است. مورد روسری گران‌قیمت شرکت فرانسوی لویی ویتون که با الهام از چفیه فلسطینی طراحی شده، یکی از آخرین جنجال‌ها در این زمینه است که بسیاری لویی ویتون را به «منفعت‌طلبی از مردمی سرکوب‌شده» متهم کردند.
چند سال پیش نیز کاربرد چفیه از سوی طراحان لباس اسرائیلی جنجال ایجاد کرده بود. در سال ۲۰۱۶، انتشار عکس‌هایی از یک بوتیک در تل‌آویو که لباس‌های زنانه با طرح چفیه می‌فروخت خشم فلسطینی‌ها را برانگیخت.
چفیه، واقعیت دنیای مد
با این حال، برخی از کارشناسان و رسانه‌های جهان عرب گفته‌اند گرچه چفیه دارای یک هویت و تاریخ خاص و بار اعتراضی مشخص است، اما ورود آن به دنیای طراحی لباس یک «واقعیت» است و می‌توان از آن هم برای اعتراض و هم برای مد و لباس استفاده کرد. در واقع، کابرد آن در هر زمینه، نافی استفاده در زمینه دیگر نیست.
اما در ایران، اساساً امکان بحث درباره چفیه در میان طراحان لباس وجود ندارد و در ماجرای ممنوعیت اخیر نیز فروشندگان یا طراحان مانتوها اجازه سخن گفتن نداشته‌اند.
حکومت ایران فقط معنای خاصی را که خود می‌خواهد به چفیه داده است، که گاهی حتی این عملکرد جمهوری اسلامی درباره چفیه جنجالی نیز شده است؛ مثل چند سال پیش که محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور وقت ایران در جریان مراسمی، بر گردن یک سرباز هخامنشی چفیه انداخت.
به طور کلی استفاده سیاسی از چفیه در ایران، در انحصار رهبر جمهوری اسلامی درآمده و او از سال‌ها بدون استثنا در برنامه‌های رسمی خود چفیه می‌پوشد و حتی در برخی از دیدارهای رسمی چفیه خود را به دیگران هدیه می‌دهد.
خامنه‌ای چفیه را هم به نمادی برای مبارزه با گروه‌های سیاسی داخلی تبدیل کرده و هم نوعی اعلان جنگ او علیه مخالفان خارجی جمهوری اسلامی است.
چند سال پیش، محمدعلی جعفری فرمانده کل وقت سپاه پاسداران گفت خامنه‌ای «برای مقابله با دوم خردادی‌ها چفیه به گردن خود» انداخت.
همچنین همانطور که فرمانده پیشین سپاه گفته بود، خامنه‌ای چفیه را با سیاست‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی و «محور مقاومت» گره زده است؛ سیاستی که مخالفان جدی در میان سیاستمداران ایرانی و مردم ایران دارد.
معاون اجرایی سپاه محمد رسول‌الله تهران بزرگ چند سال پیش در مراسمی گفته بود: «اگر تفکر چفیه در بین مسئولان و مردم کشور حاکم شود، همه مشکلات نیز در جامعه حل خواهد شد. زیرا دشمنان قسم خورده به دنبال این هستند تا این تفکر را از ما بگیرند و خط مقاومت را در وجودمان بشکنند.»
