نِزار زَکّا، شهروند لبنانی، تقریباً پس از چهار سال تحمل زندان در ایران روز ۲۱ خرداد ۹۸ (۱۰ ژوئن ۲۰۱۹) آزاد و به کشورش بازگشت. بنا به اعلام رسمی جعفری دولت‌آبادی، دادستان پیشین تهران، محکومیت او برای ارتکاب جرم «جاسوسی» به نفع دولت آمریکا بود و از این بابت به ده سال زندان و پرداخت چهار میلیون و دویست هزار دلار جریمه نقدی محکوم شده بود.
اما، از نگاه خود او، زکا پس از ورودش به لبنان در مصاحبه‌ای کوتاه فقط دو نکته را برجسته کرد. او گفت بازداشتش «آدم‌ربایی» و محاکمه‌اش در دادگاه «صوری» بود.
با این ترتیب، جمهوری اسلامی برای بار دیگر یک فرد متهم به «جاسوسی» را بدون تکمیل دوران محکومیتش آزاد کرده است. از نمونه‌های پیشین می‌توان به سه کوهنورد آمریکایی به نام‌های سارا شورد، شین بائر و جاشوا فتال اشاره کرد که آنها نیز به جرم جاسوسی در ایران دستگیر شده بودند، اما با میانجی‌گری عمان که مبلغی را به عنوان «وثیقه» نهاده بود، آزاد شدند.
اینک آزاد کردن یک متهم به «جاسوسی»، آن هم «جاسوسی» که بنا به ادعای تهران با دولت آمریکا همکاری داشته، در حالی انجام می‌شود که هم شخص رئیس جمهور لبنان برای آزادی او وساطت کرده بود و هم حزب‌الله لبنان.
پاسخ حزب‌الله چیست اگر می‌بیند برای کسی وساطت کرده که جمهوری اسلامی او را جاسوس، و او خود را قربانی آدم‌ربایی توسط جمهوری اسلامی می‌داند؟
با این ملاحظه، پرسش این است که چگونه حزب‌الله لبنان برای آزادی یک «جاسوس آمریکا» وساطت کرده‌است؟ اگر حزب‌الله او را جاسوس نمی‌داند آیا ادعای او را قبول دارد که بازداشتش «آدم‌ربایی» توسط جمهوری اسلامی بود؟ به عبارت دیگر، پاسخ حزب‌الله چیست اگر می‌بیند برای کسی وساطت کرده که جمهوری اسلامی او را جاسوس، و او خود را قربانی آدم‌ربایی توسط جمهوری اسلامی می‌داند؟
این پرسش هنگامی از اهمیت بیشتر برخوردار است که بدانیم در نخستین واکنش از آمریکا، وزارت خارجه این کشور از آزادی زکا ابراز خرسندی کرده و آن را «نشانه‌ای مثبت» از سوی تهران برای آزادی دیگر زندانیان آمریکایی تلقی کرده‌است. زکا گرچه تابعیت آمریکا را ندارد، اما اقامت دائم در آمریکا دارد.
او نایب رئیس اتحادیه جهانی فناوری اطاعات (ویتسا) و دبیرکل «سازمان عربی فناوری اطلاعات و ارتباطات» (IJMA3)» در واشینگتن دی‌سی بود که در شهریور ۱۳۹۴ (سپتامبر ۲۰۱۵) برای شرکت در یک کنفرانس به دعوت دولت ایران و مشخصاً به دعوت شهیندخت مولاوردی، معاون رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده، برای شرکت در «دومین نمایشگاه و همایش بین‌المللی نقش‌آفرینی زنان در توسعه پایدار» به تهران سفر کرد و پس از پایان کنفرانس ناپدید شد تا آنکه معلوم شد در اختیار سازمان اطلاعات سپاه پاسداران است.
گزارشی که صدا و سیمای جمهوری اسلامی در آن سال منتشر کرد زکا را همچون یک «گنج» به دلیل «ارتباط هوشمندانه با نهادهای نظامی در ایالات متحده» دانسته بود.
وساطت میشل عون، رئیس‌جمهور لبنان که هم‌پیمان حزب‌الله است، برای آزادی زکا خود بهترین گواه است که از نظر رئیس‌جمهور لبنان، زکا یک جاسوس نیست که عون برای آزادی‌اش وساطت کرد، رئیس پلیس این کشور را با هواپیمای اختصاصی به تهران فرستاد و پس از ورودش شخصاً از او در کاخ ریاست جمهوری استقبال کرد.
در عین حال، رئیس پلیس عمومی لبنان تلویحاً ادعای سخنگوی قوه قضائیه ایران را که گفته بود آزادی زکا به صورت مشروط و امضای تعهدنامه‌ای بود که «بعد از آزادی مرتکب جرم مجدد نخواهد شد»، زیر سؤال برده است.
عباس ابراهیم، رئیس پلیس شیعه‌مذهب لبنان که خود از دوستان ایران و حزب‌الله به‌شمار می‌رود، به خبرنگاران گفت که فکر نمی‌کند نزار زکا برای آزادی‌اش چیزی را امضا کرده باشد.
گامی در کاهش تنش با آمریکا در آستانه سفر شینزو آبه؟
به شرحی که از استقبال آمریکا از آزادی زکا و ابراز امیدواری برای آزادی دیگر آمریکایی‌ها گفته شد، گمان بسیاری از ناظران بر این است که آزادی زکا اگرچه از کانال لبنان (زادگاه زکا) انجام شد ولی سیگنالی به آمریکا بود به‌ویژه اینکه این رویداد در آستانه سفر شینزو آبه، نخست‌وزیر ژاپن، به تهران صورت گرفت که رسماً اعلام داشته کشورش آماده میانجی‌گری میان تهران و واشینگتن است.
از یاد نباید برد که در اردیبهشت سال جاری ظریف در دیداری از نیویورک با صراحت کلام پرده از آن برداشت که از اختیار کافی برای گشودن باب گفت‌وگو درباره تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا برخوردار است.
در اوج تنش‌های لفظی میان تهران و واشینگتن و در حالی که چند روز پیش از سفر ظریف به نیویورک، آمریکا کلیت سپاه پاسداران را به عنوان سازمانی تروریستی نام‌گذاری کرد، این اظهارات ظریف در همان زمان نخستین سیگنال‌های تهران برای مذاکره با دولت ترامپ نه صرفاً از سوی حسن روحانی بلکه شخص آیت‌الله خامنه‌ای ارزیابی شده بود.
رئیس پلیس لبنان تلویحاً ادعای سخنگوی قوه قضائیه ایران را که گفته بود آزادی زکا به صورت مشروط و امضای تعهدنامه بود، زیر سؤال برده است.
دلیل این گمانه‌زنی روشن بود. همه می‌دانستند قوه قضائیه‌ای که مستقل از دولت و زیر نظر رهبر عمل می‌کند اگر اختیارات مذاکره را به ظریف واگذار کرده حتماً با چراغ سبز رهبر بوده‌است. گرچه سخنگوی قوه قضائیه با فاصله بیش از یک هفته ادعای ظریف را مبنی بر داشتن این اختیارات رد کرد، ولی همین واکنش دیرهنگام قوه قضائیه خود دلیل گویایی بود که اگر ظریف خودسرانه چنین ادعای بزرگی را کرده بود چرا واکنش قوه قضائیه فوری نبود؟
به هر روی، اینک در فاصله حدود یک ماه و نیم از اعلام موضع ظریف در نیویورک مبنی بر آمادگی تهران برای تبادل زندانیان با آمریکا، آزادی نزار زکا (مقیم آمریکا) قویاً مورد استقبال واشینگتن قرار گرفته است. البته کدام کانال برای آزادی آبرومندانه زکا بهتر از میانجی‌گری رئیس جمهور و حزب‌الله لبنان و ادعای اینکه از او تعهد کتبی داده تا دیگر مرتکب چنین جرمی نشود.
حال این پرسش‌های باقی می‌ماند که آیا آزادی نزار زکا، آزادی یک فرد بی‌گناه است؟ آیا جمهوری اسلامی قبول دارد دست به «آدم‌ربایی» زده‌است؟ و اینکه آیا آزادی زکا ربطی با سفر شینزو آبه به تهران دارد؟
از یاد نباید برد که به عنوان مقدمه برای گفت‌وگوی رهبران آمریکا و کره شمالی، پیونگ‌یانگ نیز یک تبعه آمریکایی را آزاد کرده بود.
