در بسیاری از کشورهای اسلامی شراب و نوشیدنی‌های الکلی ممنوع است. مهمان این هفته ما دکتر اکبر کرمی، پزشک و استاد کالج نوا در ویرجینیا که مطالعات دینی هم دارد، می‌گوید چنین ممنوعیت مشخصی در اسلام وجود ندارد. در مقابل، مجتبی امینی ، پژوهشگر ادیان ممنوعیات شراب و نوشیدنی‌های الکلی را از مسلمات اسلام می‌داند.
این چالش اما تنها در گفتمان درون دینی مطرح نیست. حتی در بسیاری از کشورهای غربی از جمله آمریکا هم جنبش‌های مختلف برای حذف الکل از زندگی روزمره شهروندان تلاش می‌کنند و از جمله اخیراً جنبش Sober curious با همین هدف در آمریکا فعال شده است.
هفته‌ای که گذشت روز جهانی شراب هم بود. در تابوی این هفته من فهیمه خضر حیدری میزبان بحثی درباره همین موضوع هستم. سلام به برنامه این هفته خوش آمدید.
آقای امینی بحث این هفته را با شما آغاز می‌کنیم و با این پرسش که در اسلام صحبت از ممنوعیت شراب و نوشیدنی‌های الکلی است. چرا؟ دلیل این ممنوعیت چه بوده؟
مجتبی امینی: البته نوشیدن شراب و نوشیدنی‌های الکلی در تمام ادیان الهی بوده. خصوصا وقتی که دین به اکمال می‌رسیده و رسل کلیاتی را بیان می‌کرده‌اند. اسلام هم چون مکمل ادیان گذشته است به طریق اولی چنین عمل کرده. آنچه به صورت نص از طریق قرآن به ما رسیده در چهار آیه به صورت تکاملی بیان شده. یعنی یک سلسله مراتبی داشته از نظر جامعه که باید پیامبر آن را تبلیغ می‌کرده و آموزش می‌داده و تبیین می‌کرده و در این جهت توانسته این را از طریق آیاتی که به او نازل می‌شده به ما برساند.
برای هر حکمی یک ملاکی وجود دارد و در بعضی موارد این ملاک‌ها در آیات و بیشتر در روایات بیان شده است. در روایات بر تأثیرات روحی و روانی که اکل و شرب دارند [تأکید شده]. اکل و شرب جزو مقومات بدن است مثل هوا و حرارت که بدن به آن نیاز دارد. لذا در اسلام چیزهایی که برای بدن مفید یا مضر است تبیین شده. این مفید بودن یا مضر بودن بر دو مسئله اثر می‌گذارد. یکی از نظر مادی و یکی از نظر معنوی. از نظر معنوی خباثتی است که اسلام بر آن تکیه می‌کند. اسلام به تأثیراتی که شراب از لحاظ معنوی بر افعال و رفتار انسان‌ها می‌گذارد به اسم خباثت اشاره می‌کند.
بسیار خوب آقای دکتر کرمی، آقای امینی اعلام کردند که خب هم در همه ادیان این گونه بوده است و هم به دلیل خبثی که ممکن است با مصرف الکل در افراد به وجود بیاید. شما نظرتان چیست؟
اکبر کرمی: وقتی می‌پرسیم دلیل ممنوعیت شراب در اسلام و در ادیان چیست، پیش‌فرض‌مان این است که ادیان و اسلام به‌کلی شراب را ممنوع اعلام کرده‌اندو من با این پیش‌فرض مشکل دارم. به باور من مشهورات فقهی در فرق مختلف اسلامی و در بسیاری از ادیان دال بر این موضوع است که شراب ممنوع یا حرام است ولی این به این معنی نیست که گرایش‌ها و خوانش‌های دیگری از ادیان و در اسلام وجود نداشته که این ممنوعیت را نمی‌پذیرفتند. ما می‌توانیم خوانش‌هایی از دین و اسلام ارائه بدهیم که به آسانی بتواند با این محدودیت‌ها دربیفتد و از آنها بربگذرد.
آقای کرمی حالا قبل از این که برگردیم به آقای امینی آیاتی در قرآن هست و آقای امینی هم به آن اشاره کردند که از آن این طور برمی‌آید که منظورشان حرمت نوشیدنی‌های الکلی است. شما می‌فرمایید که این موضوع فقهی است. پس در مورد این آیات چه می‌شود گفت؟
کرمی: خدمتتان عرض کنم اینکه مفسر با چه ذهنیت و ابزاری به سراغ این آیات برود و آن آیات را به سخن درآورد می‌تواند خیلی نتیجه متفاوت بدهد. می‌شود گفت ارتدکسی و سخت‌کیشی که برخی از فقها و جریان‌های مذهبی در ممنوعیت بعضی چیزها در پیش گرفته‌اند پیش از آنکه دینی باشد و از متن بربیاید از پیشفرضهای ارتدکس و ذهنیت انعطاف‌ناپذیر مفسر بیرون می‌آید. مثلاً فرض کنید که مفسران ابزاری دارند به اسم منسوخ و ناسخ و مشهور است که از لحاظ زمانی، آیات متأخر آیات متقدم را نقض می‌کنند. ولی خب ما در همین جریان تفکرات اسلامی فقهایی را داریم که درک دیگری از مفهوم نسخ و ناسخ و منسوخ را پیش می‌گذارند. آنها مسئله زمان را مطرح نمی‌کنند و معتقد هستند مثلا فرض کنید آیات مکی، پیان مولوی قرآن را بیان می‌کنند و آن آیات هستند که ناسخ آیات مدنی هستند. به تعبیر آنها آیات مدنی درواقع یک محدودیت زمانی دارند و متناسب با شرایط و اوضاع و احوال خاصی صادر شده‌اند و وقتی آن اوضاع تغییر می‌کند، آیات مکی که پیام جاویدان و مولویِ شارع را مطرح می‌کنند ناسخ آن آیات هستند.
بسیار خوب آقای امینی صحبت‌های آقای دکتر کرمی را شنیدید. من اینجا برمی‌گردم به شما چون اشاره کردید به آیات قرآن. خب نظر ایشان این است که این می‌تواند برداشت فقهی سخت‌گیرانه باشد. میخواهم نظر شما را بدانم. از طرفی می‌بینیم که اگر اشتباه نکنم نوشیدن الکل و بحث شراب از سال‌های آغاز اسلام مطرح نیست و از سال‌های بعد اضافه می‌شود. اگر که خب استدلال‌هایی برای این بحث وجود داشته چرا از اول اعلام نشده؟
امینی: یک سری مسائل در جامعه هست که به صورت سنت‌های غلط ممکن است رواج پیدا کرده باشد و با آنها در ابتدا نمی‌شود خیلی سریع برخورد کرد. نیاز زمانی دارد هم در مقایسه کردن با مسائل دیگر و هم در نهی کردن ضمنی آن تا در نهایت به حکمی برسد که همه بپذیرند. این نشان می‌دهد که همیشه به یک تربیت جمعی و اجتماعی نیاز است. چون دین بر پایه تهذیب نفس و به سمت اخلاق کامل رفتن است لذا سعی می‌کنند هر چیزی را که مانع بشود یا باعث شود که شعور یا عقل انسان تحت تأثیر قرار بگیرد، به مرور زمان کنار بگذارند.
مسئله شراب که بحث امروز ماست، از جمله ناسخ و منسوخ‌ها نیست بلکه از جمله مسائلی است که به صورت تکوینی قدم به قدم و گام به گام پیش رفته تا کامل‌تر شده. مثلا آیه‌ای که ابتدا نازل شده خطاب به مومنان نیست. آیات سوم و چهارم خطاب به مومنان است و به کسانی که موارد اصلی را پذیرفتند موارد فرعی را کم کم اعلام می‌کنند که چه چیزی مانع پیشرفت شما در اصول اخلاقی می‌شود و نه از باب این که هر کسی بتواند تفسیر به رأی بکند. چون روش خود پیامبران در بیان مسائل و تبیینی که خود رسول می‌کند و دستوراتی که اعلام شده یا حتی روایاتی که آمده می‌تواند مکمل آیات قرآن باشد. بنابراین کسی نمی‌تواند آن را تفسیر به رأی کند. نفسیر به رأی در جاهایی ممکن است که تشابهی وجود دارد و افراد می‌خواهند سواستفاده و تفسیر به رأی کنند اما در چیزهایی که جزو مسلمات است نمی‌شود چنین تفسیر به رأیی کرد.
یعنی از نگاه شما جزو مسلمات است که شراب و نوشیدنی‌های الکلی در اسلام حرام است؟
امینی: کاملاً. عرض کردم به دلایل مختلفی که وجود دارد و عمل خود پیامبر. چون ببنید ما پنج حکم داریم که جزو احکام اصلی محسوب می‌شود. یکی واجب است، یکی حرام است، در کنارش مستحب و مکروه است و مباح. وقتی وارد بحث احکام می‌شویم یک سری احکام هست که محکم است و یک سری متشابه. آنهایی که محکم است و هم عمل و هم قول و هم تبیین پیامبر دال بر آن معناست، دیگر در آن بحث و شبهه‌ای نیست.
آقای دکتر کرمی برمی‌گردیم به شما. این تفسیر هم وجود دارد که آنچه در قرآن منع شده، مستی است نه شراب. شما در این مورد چه نظری دارید؟
کرمی: فکر می‌کنم که جناب آقای امینی در مورد شناخت‌شناسی مطالبی که مطرح می‌کنند دچار سوءتفاهم هستند. وقتی مثلاً ما از مسلمات یا دستور صریح دین صحبت می‌کنیم یک سری پیشفرضهای ارتدکسی در ذهن‌مان هست که آنها اجازه نمی‌دهد که ما درک مناسب‌‌تر و منعطف‌تری از دین داشته باشیم. مسلمات از هر فرقه‌ای به فرقه دیگر، از هر پارادایمی به پارادایم دیگر تغییر می‌کند. شما اگر مجموعه کلان مسلمانان را در تاریخ در نظر بگیرید همه آنها روی هیچ نکته‌ای به عنوان یک مسلّم توافق نداشته‌اند. در نتیجه وقتی می‌گوییم مسلمات اینها بیشتر پیشفرضهای ماست که از باور خاصی که داریم سرایت می‌دهیم به چیزهای دیگر و فکر می‌کنیم که دیگران هم این طور فکر می‌کنند. این طور نیست.
من فکر می‌کنم که در طول تاریخ اسلام مسلمانان بسیاری بوده‌اند و الان هم هستند که شراب مصرف می‌کنند. از برخی از جریان‌ها و صوفیان و جریان‌های عرفانی که گرفته که تحلیل‌ها و بحث‌های خاصی هم برایش داشتند بگذریم، غالب مسلمانان معمولی شراب مصرف می‌کنند. بودند و هستند و خواهند بود مسلمانان بسیاری که مصرف شراب هیچ مشکلی با باورهای دینی آنها ندارد. در نتیجه جناب آقای امینی در یک دوراهی قرار می‌گیرد که یا باید این مسلمانان را از مجموعه دین‌داران بیرون بگذارند یا باید بپذیرند که اینها هم یک خوانشی از مذهب را دارند ارائه می‌دهند که در آن می‌توان هم مسلمان و مذهبی بود و هم شراب مصرف کرد. اینها سخت‌کیشی است که بیشتر از پیش‌فرض‌ها و باورها و ذهنیتی که خوب تلاش نکرده‌اند به کنه آن برسند برمی‌خیزد.
آقای امینی اگر که در اسلام شراب ممنوع و حرام است، چرا خداوند در قرآن وقتی می‌خواهد به مؤمنان وعده بهشت بدهد در این بهشت شراب جاری است؟ شراب وجود دارد و آنجا به مؤمنان شراب می‌دهند. این تناقض را چه‌طور می‌شود توضیح داد؟
امینی: در بهشت مأکولات نیاز به دفع از بدن ندارند و این در روایاتی از تاریخ هم داریم که مثلا امام باقر در سفری که به شام داشت در احتجاجی که با علمای مسیحی داشت آنجا از او سؤال کردند که چه‌طور می‌شود در بهشت نیاز به دفع نداشته باشند؟ ایشان مثال جنین را برای آنها زد که چه‌طور بچه که در شکم مادر است دفع ندارد؟در بهشت هم مأکولات و مشروبات همین جنبه را دارد. از این جهت وقتی که نیازی به دفع ندارد خواه ناخواه قابل قیاس با مأکولات و مشروبات این دنیا نیست.
کرمی: اجازه بدهید من نکته‌ای را درباره حرف‌های آقای امینی مطرح کنم. اول این که مثال جنین مثال غلطی است به خاطر این که جنین دفع دارد ولی دفع او بیرون از بدن مادر نیست و درون رحم است و مکانیسم‌های خاص خودش را دارد. میخواهم بگویم این مثال حتی اگر زبان امام باقر مطرح شده باشد مثال نابجا و نادرستی است.
آقای امینی توضیح ندادند که با مسلمانانی که شراب را مصرف می‌کنند و به باور آنها مصرف شراب مغایرتی با دین ندارد چه باید کرد؟ ببینید من الان روی پای خودم ایستاده‌ام. ایشان روی پای خودشان نایستاده‌اند و دائما از امام باقر و صادق دارند مطلب بیان می‌کنند. ای کاش امام باقر و صادق اینجا بودند و ما با آنها بحث می‌کردیم.
خلاصه‌اش این است که متن صامت است. شما نمی‌توانید امام باقر یا خود خدا را پیش بکشید برای این که استدلال خودتان را پیش ببرید.
آقای امینی ممکن است بخواهید پاسخی بدهید؟
امینی: بله با کمال میل. افرادی که خودشان را مسلمان می‌دانند و بعضی از مسائل را رعایت نمی‌کنند کسی حق ندارد به آنها اجبار کند یا بگوید شما به این دلیل و به این دلیل مسلمان هستید یا نیستید. حتی در امر به معروف و نهی از منکر سه جا بیشتر ما نمی‌توانیم امر به معروف و نهی از منکر بکنیم. یعنی برای رساندن پیام در جهت پیشرفت مسائل اخلاقی و تهذیب نفس باید راه‌کارهایی وجود داشته باشد. لذا انسانی که یک جسمی در اختیارش است برای پیشرفت مسائل اخلاقی خود باید بتواند در یک چارچوبی حرکت کند تا بتواند آن تقوا را رعایت کند.
از آنجا که خداوند هیچ عملی را بدون تقوا از کسی نمی‌پذیرد، لذا برای داشتن تقوا باید راه‌کارهای خودش را هم پیش ببریم.
ما نمی‌توانیم بگوییم این آقا به دلیل این که مشروب خورده مسلمان هست یا نیست. نه، او دارد کاری را انجام می‌دهد که خلاف دستورات دین‌اش عمل می‌کند و خودش مسئول است. من تعجب می‌کنم که آقای دکتر می‌گویند کسی نباید برای ما تعیین تکلیف کنند در حالی که ایشان خودش اگر از جامعه پزشکی هستند باید این را در نظر بگیرند که خود پزشک‌ها قوانینی را به ثبت می‌رسانند که چه چیزی برای بدن مضر است و چه چیزی نیست. چه‌قدر استانداردهای اجتماعی وجود دارد که این چیزها را محک می‌زند و حتی اجازه ورود خیلی از مواد غذایی و مشروبات را به کشورهای خودشان نمی‌دهند. یکی از آن جاها همین انگلستان است که این قدر سخت‌گیر است نسبت به این مسئله.
آقای کرمی آقای امینی اشاراتی هم کردند به مفید بودن و مضر بودن مشروبات الکلی. اگر خیلی کوتاه می‌خواهید پاسخی به ایشان بدهید می‌شنویم و بعد بحث را ادامه می‌دهیم.
کرمی: اگر نهادهای مذهبی مثل نهادهای علمی دریافت‌ها و گزارش‌های خود را به مردم ارائه بدهند و مردم را مخیر بکنند که خودشان تصمیم بگیرند و مصالح خودشان را در نظر بگیرند مشکلی وجود ندارد و تا اینجای کار من با آقای امینی خیلی موافق و همراه هستم. اما مشکل از آنجایی شروع می‌شود که بسیاری از مذهبی‌ها و نهادهای مذهبی دچار سوتفاهم هستند و فکر می‌کنند که اگر چیزی را آنها تشخیص دادند که خوب است دیگران هم باید عمل کنند و حتی پیش‌تر می‌روند و اگر کسی عمل نکرد می‌خواهند مجازات هم بکنند. درواقع اینجاست که مشکل ایجاد می‌شود.
نهادها و جوامع دموکراتیک برآمد خواست مردم هستند. آنها ادامه اتوریته خود شهروندان هستند. محدودیت‌ها و ممنوعیت‌هایی که در آنها هست ممنوعیت‌ها و محدودیت‌هایی است که مردم خودشان پذیرفته‌اند، حالا درست باشد یا غلط باشد اما در جوامع غیردموکراتیک و در نهادها و اجتماعات مذهبی اساسا ما با چنین پارادایمی روبه‌رو نیستیم. اینجا یک سری ریش‌سفید و شخصیت‌های مذهبی هستند که اتوریته خودشان را به جای اتوریته خداوند قالب می‌کنند و در سایه آن دیگران را قلع و قمع می‌کنند و به هر دگرباشی‌ای درواقع ممنوعیت می‌دهند و به جنگ آن می‌روند. این دو چیز کاملا متفاوت است. بنابراین اگر ما بتوانیم نهادها و شخصیت‌های مذهبی را محدود کنیم که مثل نهادهای علمی تنها اظهار نظر کنند و باورهای خود را مطرح کنند مشکل از میان برمی‌خیزد.
آقای دکتر کرمی حالا اگر بخواهیم وارد این بحث بشویم که اساسا مضرات و محاسن الکل را بررسی کنیم، آیا حقیقتا نوشیدن میزانی الکل یا شراب بالاخره برای انسان خوب است یا بد است؟ تحقیقات مختلفی وجود دارد که افراد را ممکن است سردرگم کند. گاهی می‌گویند که هر میزان از الکل و نوشیدنی الکلی مضر است. گاهی تحقیقات اعلام می‌کنند که مثلاً این میزان از شراب برای قلب خوب است. شما به عنوان پزشک چه راهنمایی در این میان می‌توانید بکنید؟
کرمی: چند نکته بگویم. اول این که گزارش‌هایی علمی وجود دارد در مورد این که مصرف کم شراب برای بدن مفید است. در مورد این تردید نیست. مصرف کم شراب عمر را طولانی‌تر می‌کند. از شیوع یا به وجود آمدن بعضی سرطان‌ها جلوگیری می‌کند و همچنین حتی در بهداشت روانی انسان‌ها مؤثر است. مسئله دوم این است که وقتی ما از مضرات شراب صحبت می‌کنیم باز هم میزان مصرف خیلی مهم است. نموداری هست که نشان می‌دهد اگر فرض بگیریم در محور افقی ما میزان مصرف روزانه شراب را قرار دهیم و در محور عمودی، بیماری‌های مختلفی را که مرتبط با مصرف شراب هستند قرار بدهیم می‌بینیم که اگر میزان مصرف بالا برود به همان نسبت شیوع آن بیماری‌ها هم بالا خواهد رفت.
مسئله از آنجایی قابل بحث می‌شود که در این نمودار مصرف چیزی حدود ۲۸ گرم -میلی‌لیتر- شراب در روز نشان نمی‌دهد که تأثیر معناداری روی افزایش آن بیماری‌ها داشته باشد. در نتیجه نمی‌شود گفت که مصرف شراب در هر میزانی حتماً مضر است ولی مسلم است که مصرف زیاد شراب مضر است و برای بسیاری از اندام‌ها و ارگان‌های ما می‌تواند مخرب باشد و آنها را داغان کند. به خاطر همین هم هست که هستند جریان‌های علمی و غیرمذهبی هم که کلاً با مصرف شراب مشکل دارند و می‌گویند مصرف شراب را باید مثل دخانیات از زندگی‌مان بیرون بگذاریم. در نتیجه می‌بینیم که یک بحث بسیار پردامنه و پرمجادله‌ای است.
و این بحث پردامنه و پرمجادله آقای امینی چه‌طور می‌تواند با یک اعلام ممنوعیت ساده به پایان برسد؟ بحثی است که در سراسر جهان و در جوامع مسلمان و غیرمسلمان وجود دارد. الان در جامعه آمریکا جنبش جدیدی به وجود آمده به نام Sober curious که می‌گوید باید الکل را از زندگی حذف کرد. این باید البته الزام‌آور که نیست. شما فکر می‌کنید آیا این بازگشت به عقایدی است که شما هم در این برنامه از آن دفاع کردید یا این که نه می‌تواند ربطی نداشته باشد؟
امینی: ابتدا باید عرض کنم که بنده مدافع هیچ حکومتی که به نام اسلام هر کاری می‌کند نیستم. من فقط مدافع آنچه که شرع به ما رسیده و پیام واقعی شرع است هستم و آن را هم با عقل و تفکر پذیرفته‌ام. آنچه که مبانی اعتقادی اسلام است بر مبنای اکراه و اجبار نیست. آنچه را که از واجبات و محرمات و مکروهات و حتی مباح گفته همه در اختیار خود بشر است. کسی که می‌خواهد مسیر تکامل را طی کند اگر دوست داشته باشد در این مسیر قدم بردارد باید از این روش‌ها استفاده کند. این از آن جمله مواردی است که عقل شما را زائل می‌کند.
وقتی مصرف یک گیلاس و دو گیلاس که مثلاً می‌شود سه گیلاس زايل‌کننده عقل است، شما چه‌طور می‌خواهید میزانش را در نظر بگیرید؟ شما خودتان دکتر هستید و می‌دانید که تا یک مدت ممکن است برای شخص مفید باشد. بعد از یک مدت طرف احساس می‌کند که انگار یک لیوان آب خورده و هیچ اثری برایش ندارد و در نتیجه رجوع می‌کند به لیوان دوم و لیوان سوم و کم‌کم دچار اعتیاد می‌شود و دچار همان زائل شدن عقلش می‌شود.
کسی که از ابتدای جوانی شروع می‌کند به خورد مشروب خیلی بیشتر در معرض فراموشی قرار می‌گیرد نسبت به کسانی که مشروب نمی‌خورند یا کسانی که بیماری‌های کلیوی دارند یا زنانی که باردار هستند و در سه ماهه اول بارداری‌شان اگر مشروب بخورند انواع و اقسام بیماری‌هاست که بچه‌هاشان مبتلا می‌شوند. اینها همه مشهود است. مضرات این شراب خیلی بیشتر از محاسن‌اش است. عرض کردم هر چیزی که در جهت مصلحت و سلامتی بشر باشد به نظر من باید از آن استقبال کرد. حالا عنوانش هر حزبی، گروهی یا دینی باشد. آنچه که با عقل می‌بینیم که صدمه‌ای به جامعه نمی‌زند من کاملا با آن موافقم.
آقای دکتر کرمی در دقایق پایانی برنامه هستیم. من مایل هستم که شما هم درباره آنچه که امروز مثلا در جامعه آمریکا دارد رخ می‌دهد و انواع بارهایی که بار هستند اما نوشیدنی الکلی سرو نمی‌کنند بلکه نوشیدنی غیرالکلی پیشنهاد می‌دهند و این جنبش اخیر نظر بدهید و بفرمایید که آیا به نظر شما این موضوع آن طور که عده‌ای می‌گویند نوعی رسیدن جامعه غرب به فلسفه الکل در اسلام است یا این که می‌تواند ربطی نداشته باشد؟
کرمی: به طور خلاصه ربطی ندارد. من با این جریان‌ها موافق و هم‌سو هستم و فکر می‌کنم که بهداشتی‌تر است که ما بچه‌هامان را در یک فضایی بار بیاوریم که تا آنجایی که ممکن است از مشروبات الکلی و عادی‌سازی آن پرهیز کنیم. ولی خوشبختانه این نهادها محدود به بیان نظراتی هستند که اجازه می‌دهند شهروندان آزادانه راه خودشان را انتخاب کنند.
چند نکته هم هست که برمی‌گردد به پرسش شما. استفاده از دریافت‌ها یا برآمد تحقیقات جدید برای دفاع از ادیان یا برای کوبیدن ادیان به نظر من غلط است. به خاطر این که ادیان پدیده‌های تاریخی هستند. حالا فارغ از این که چه گفته‌اند و چه آورده‌اند. در نتیجه چه بخواهیم بر اساس دستاوردهای جدید به جنگ آنها برویم چه بخواهیم به حمایت آنها برویم، کار اشتباهی می‌کنیم.
ادیان فرزندان زمانه خودشان هستند و چیزی فراتر از زمان خودشان نه داشته‌اند و نه می‌توانستند داشته باشند. ما در جوامع مذهبی خیلی چیزهای دیگر را هم می‌بینیم که مذهبی‌ها خیلی محکم دنبال آن بوده‌اند ولی بعد متوجه شدند که اشتباه است و از آن گذشتند و صدایش را هم درنیاوردند. مثلاً در همین جامعه خودمان پیش از مشروطیت و در حوالی مشروطیت می‌شود صدها مورد را لیست کرد که مذهبی‌ها به‌شدت دنبالش بودند و مخالفش بودند اما بعدها متوجه شدند که اشتباه کردند و همه آنها را پذیرفتند. از واکسیناسیون گرفته تا دوش حمام و هزاران چیز دیگر.
تا آنجایی که من دیده و خوانده‌ام و اطلاع دارم هیچ کس شراب را به خاطر جنبه‌های مثبتی که احتمالاً برای سلامتی دارد مصرف نمی‌کند. همه شراب را مصرف می‌کنند که فان داشته باشند. در واقع مصرف شراب اگر به صورت کنترل‌شده و در میزان کم باشد می‌تواند که کمک کند که ما سلامت روانی خودمان را درواقع حفظ کنیم و به بهداشت روانی می‌تواند کمک کند. در نتیجه همه چیز برمی‌گردد به این که ما بتوانیم کنترل کنیم. مثل کالری که اگر نتوانیم کنترل کنیم مضر است و اگر بتوانیم کنترل کنیم می‌تواند خیلی هم سازنده باشد.
بسیار سپاسگزارم. دکتر اکبر کرمی و مجتبی امینی مهمانان این هفته تابو.
