سال ۲۰۲۴ سالی پر از جنگ و درگیری در گوشه‌وکنار جهان بود و از میان ۱۹۳ کشور جهان، جمهوری اسلامی ایران در بیش از نیمی از این جنگ‌ها و درگیری‌ها «حضور فعال» داشت.
علاوه‌بر‌این، حکومت ایران در اکثر درگیری‌های مسلحانه و جنگ‌های داخلی سال ۲۰۲۴ در نقاط گوناگون دنیا نیز به‌عنوان حامی یکی از طرفهای درگیری دخالت داشت.
تحقیقات گروه داده‌کاوی رادیوفردا نشان می‌دهد ردپای جمهوری اسلامی تقریباً در همۀ مناطق جنگی سال ۲۰۲۴ میلادی قابل مشاهده است. دامنۀ حضور ایران از حضور مستقیم در جنگ تا حمایت فعال از طرفهای درگیر و ارسال سلاح برای گروه‌های نظامی و شبه‌نظامی متغیر است.
در نقشۀ بالا می‌توانید چکیده‌ای از وضعیت حضور فعال و یا حمایت جمهوری اسلامی ایران از جنگ‌ها و درگیری‌های مسلحانه را ببینید و بخوانید.
آن‌چه در ادامه می‌آید، مهم‌ترین جنگ‌ها و درگیری‌های سال ۲۰۲۴ در سراسر دنیا است که براساس گزارش مؤسسهٔ بین‌المللی مطالعات استراتژیک و بر مبنای تأثیر انسانی امتیازبندی شده است.
۱- تهاجم روسیه به اوکراین
سال ۲۰۲۴ میلادی سومین سال تهاجم گستردۀ نظامی روسیه به اوکراین بود.
از ابتدای تهاجم روسیه، بحث حضور ایران و جنگ‌افزارها و پهپادهای ایرانی و حمایت تسلیحاتی جمهوری اسلامی از روسیه مطرح بوده است.
حکومت ایران در ظاهر در این جنگ موضع بی‌طرف دارد، اما اتحادیه اروپا مهرماه امسال تعدادی از نهادها و مقام‌های نظامی ازجمله معاون وزیر دفاع و چند فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران را به‌دلیل ارسال موشک به روسیه در فهرست تحریم‌های خود قرار داد.
۲- جنگ در غزه
غزه یکی از ناامن‌ترین نقاط جهان در سال ۲۰۲۴ میلادی بود. هزاران نفر دیگر نیز در یک سال گذشته در جنگ اسرائیل علیه گروه افراطی حماس جان باختند؛ گروهی که آمریکا و اتحادیۀ اروپا آن را تروریستی می‌دانند.
جمهوری اسلامی در این مناقشه و تشدید آن نقش فعالی داشته است. حماس، به‌عنوان آغازگر درگیری‌ها در هفتم اکتبر سال ۲۰۲۳ میلادی، همواره تحت حمایت مالی و تسلیحاتی جمهوری اسلامی قرار داشته و از آن به‌عنوان نیروی نیابتی جمهوری اسلامی در منطقه نیز یاد می‌شود.
اسماعیل هنیه، از رهبران ارشد این گروه افراطی، تابستان امسال در تهران کشته شد و جمهوری اسلامی ایران یکم اکتبر ۲۰۲۴ (۱۰ مهرماه) برای دومین بار حملات موشکی علیه اسرائیل انجام داد.
پیش از آن نیز جمهوری اسلامی ایران در ۱۳ آوریل (۲۵ فروردین) در واکنش به حملهٔ هوایی منسوب به اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق و کشته شدن محمدرضا زاهدی از فرماندهان ارشد نیروی قدس سپاه، با ارسال پهپاد و شلیک موشک به اسرائیل حمله کرده بود.
۳- لبنان (حزب‌الله)
سال ۲۰۲۴ میلادی برای حزب‌الله لبنان به‌عنوان بزرگ‌ترین و قوی‌ترین نیروی نیابتی جمهوری اسلامی در منطقه سال بسیار سختی بود.
حزب‌الله لبنان از یک روز پس از حملهٔ گروه افراطی حماس به اسرائیل، برای حمایت از این گروه وارد کارزار جنگی با اسرائیل شده بود، اما اسرائیل در دو ماه پایانی این درگیری‌ها بسیاری از سران و فرماندهان ارشد حزب‌الله، ازجمله رهبر و دبیرکل آن حسن نصرالله و همچنین عباس نیلفروشان از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران را در عملیات‌های متعددی کشت.
این درگیری‌ها نهایتاً با توافق آتش‌بس موقت به حدود ۱۴ ماه جنگ میان ارتش اسرائیل و حزب‌الله لبنان پایان داد؛ جنگی که به کشته شدن هزاران نفر انجامید.
۴- سوریه
تحولات یک ماه پایانی سال ۲۰۲۴ در سوریه نقطهٔ تحول اساسی در ۱۳ سال جنگ داخلی در این کشور بود.
جمهوری اسلامی ایران طی بیش از یک‌دههٔ اخیر با اعزام گستردهٔ نیروهای نظامی خود و نیز افغان‌ها و پاکستانی‌های مقیم ایران در قالب دو لشکر «فاطمیون» و «زینبیون»، در ازای دریافت کمک مالی و کارت اقامت در ایران، به نفع بشار اسد در جنگ داخلی سوریه نقش قابل‌توجهی بازی کرد.
با این حال، در یک ماه اخیر و با پیشروی برق‌آسای شورشیان مسلح سوریه و سقوط حکومت اسد، نیروهای نظامی و شبه‌نظامی وابسته به جمهوری اسلامی نیز مانند بشار اسد، ناگزیر به ترک سوریه شدند.
۵- یمن
یمن در ۱۵ سال گذشته گرفتار جنگ داخلی و بحران شدید انسانی بوده است.
در سال ۲۰۲۴ میلادی، با تشدید درگیری‌های در منطقه و حملات گروه انصارالله (حوثی‌ها) که تحت حمایت نظامی و مالی جمهوری اسلامی هستند، دامنهٔ جنگ داخلی در یمن به درگیری‌های نظامی با آمریکا و اسرائیل هم کشیده شد.
در تمام این سال‌ها جمهوری اسلامی ایران مهم‌ترین حامی حوثی‌ها در یمن بوده است.
۶- جنگ داخلی میانمار
از زمان کودتای نظامی سال ۲۰۲۱ در میانمار، این کشور شرایط ناآرامی داشته است، اما درگیری‌ها از اواخر سال گذشته میلادی و به‌دنبال تشکیل ائتلاف گروه‌های مقاومت و درگیری مسلحانه با حکومت نظامی، سطح بحران در این کشور بالاتر رفته و میانمار عملاً عرصه جنگ داخلی بوده است.
از زمان شکل‌گیری بحران، یعنی سال ۲۰۲۱ گزارش‌هایی مبنی بر حضور سپاه در میانمار منتشر شده است. سال ۲۰۲۴ نیز برخی رسانه‌های نزدیک به مخالفان از همکاری نظامی جمهوری اسلامی با حکومت میانمار و ارسال هواپیماهای باری حامل تجهیزات نظامی به این کشور خبر داده‌اند.
۷- جنگ داخلی سودان
جنگ داخلی سودان که از آوریل ۲۰۲۳ آغاز شده، در سال ۲۰۲۴ نیز با شدت ادامه یافت. این درگیری‌ها بین ارتش سودان و نیروهای شبه‌نظامی «پشتیبانی سریع» (RSF) در جریان است. این جنگ تا کنون بیش از از ۲۰ هزار کشته و ۳۳ هزار زخمی برجای گذاشته و حدود هشت میلیون آواره داشته است.
مقام‌های ارشد ارتش سودان پیشتر استفاده پهپادهای ایرانی در جنگ داخلی علیه مخالفان را تأیید کرده و گفته بودند که تسلیحات ایرانی تعادل قوا را به سود ارتش این کشور تغییر داده است. به جز جمهوری اسلامی ایران کشورهای مصر، امارات، ترکیه و روسیه نیز طرفهای دیگری‌اند که به دخالت خارجی و تشدید درگیری و جنگ داخلی در سودان متهم شده‌اند.
۸- جنگ داخلی سومالی
مردم سومالی، سال ۲۰۲۴ را نیز در خطر ناامنی و جنگ سپری کردند. گروه‌های بنیادگرای اسلامی، از جمله الشباب، القاعده و داعش، در مناطق مختلف سومالی حضور دارند و با یکدیگر و نیروهای دولتی درگیرند؛ درگیری‌هایی که در یک دههٔ گذشته منجر به بی‌ثباتی گسترده و آوارگی صدها هزار نفر در این کشور شده است.
گزارشی از حضور مستقیم ایران به نفع طرفهای درگیر در سومالی منتشر نشده، اما مقام‌های سازمان ملل، پیشتر درباره همکاری حوثی‌های تحت حمایت جمهوری اسلامی با القاعده و الشباب هشدار داده‌اند.
۹- جنگ داخلی در کنگو
بحران انسانی در جمهوری دموکراتیک کنگو در پی ادامهٔ جنگ داخلی همچنان ادامه دارد. درگیری‌های مسلحانه بین گروه‌های شورشی و نیروهای دولتی، به‌ویژه در مناطق شرقی کشور باعث آوارگی میلیون‌ها نفر در این کشور شده است. احتمال درگیری و جنگ میان جمهوری دموکراتیک کنگو و رواندا نیز در سال گذشته همواره مطرح بوده و یکی از موضوعات نگران‌کننده برای سال ۲۰۲۵ است.
گزارش دقیقی از ابعاد حضور جمهوری اسلامی در جنگ داخلی در کنگو در دست نیست، اما در سال‌های گذشته مقام‌های دولتی این کشور از حمایت‌های ایران در جنگ داخلی تشکر کرده بودند.
۱۰- غرب آفریقا (مالی، بورکینافاسو، نیجر و نیجریه)
کشورهای غرب آفریقا، از جمله مالی، بورکینافاسو، نیجر و نیجریه نیز سال ۲۰۲۴ میلادی را در شرایط ناپایدار و جنگ داخلی سپری کردند. بی‌ثباتی سیاسی، کودتاهای نظامی، درگیری‌های قومی و مذهبی در این کشورها در حالی ادامه داشت که جمهوری اسلامی متهم به دخالت و تشدید بحران در منطقه است، تا جایی که نیروی قدس سپاه پاسداران رسماً به طراحی پشت صحنه کودتاهای غرب آفریقا متهم شده است. گفته می‌شود در همان روز کودتای تابستان ۱۴۰۲ در مالی، اسماعیل قاآنی، فرمانده نیروی قدس سپاه، در پایتخت این کشور حضور داشته است.
منطقه غرب آفریقا در سال‌های گذشته رسماً به عنوان یکی از اهداف «توسعه عمق راهبردی» جمهوری اسلامی و یکی از ماموریت‌های اصلی نیروی قدس سپاه معرفی شده است.
