از سرنگونی هواپیمای مسافربری اوکراینی در تهران ۱۸۰ روز گذشت و از مسئولان ایرانی شنیده می‌شود که تحقیقات در این زمینه «پیشرفت خوبی» داشته است.
تحقیقات این سانحه بر سه محور بنا شده: فنی، جنایی و حقوقی از جمله پرداخت غرامت. آیا واقعاً طی شش ماه گذشته پیشرفتی در این زمینه‌ها حاصل شده است؟
۱۸۰ روز پیش، ۱۸ دی‌ماه (هشتم ژانویه)، یک هواپیمای اوکراینی با ۱۷۶ سرنشین در حومه تهران سقوط کرد و تنها پس از سه روز ایران پذیرفت که این هواپیما با شلیک موشک پدافند سپاه پاسداران سرنگون شده است.
ایران بر خطای انسانی اصرار دارد و اخیراً به اشتباه در سامانه موشکی نیز اشاره کرده اما با گذشت شش ماه به پرسش‌های متعددی که در رابطه با این سانحه وجود دارد پاسخ قانع‌کننده ارائه نشده و حتی اطلاعات جعبهٔ سیاه که معمولاً گام نخست تحقیقات هر سانحه هوایی است هم در دسترس افراد ذیربط گذاشته نشده است.
از ابتدا روشن بود ایران امکانات فنی برای بازخوانی اطلاعات جعبهٔ سیاه این پرواز را ندارد اما طی شش ماه گذشته مسئولان ایرانی در اظهاراتی متناقض، از شیوع ویروس کرونا گرفته تا آماده نبودن آزمایشگاه فرانسه و حتی پیام‌های رسانه‌ای مقامات اوکراینی، به عنوان دلیل عدم تحویل این جعبهٔ سیاه به کارشناسان بین‌المللی سخن گفته‌اند.
به تازگی ایران متعهد شده جعبهٔ سیاه پرواز ۷۵۲ را تا ۳۰ تیرماه (۲۰ ژوئیه) به فرانسه ارسال کند.
روز یکشنبه، یوگنی ینین، مسئول این پرونده در وزارت خارجهٔ اوکراین، به شبکه تلویزیونی اوکراینا ۲۴ گفت که جعبهٔ سیاه همچنان در دست ایران است. او گفت:
«فعلاً فقط یک وعده دیگر از ایران تحویل گرفته‌ایم. بی‌صبرانه منتظریم که این وعده جامه عمل بپوشد. بررسی جعبهٔ سیاه مهم است تا تحقیقات فنی پایان یابد و بتوانیم به مرحله بعدی برسیم و دربارهٔ غرامت مذاکره کنیم. اگر این بار هم وعده طرف ایرانی عملی نشود با سایر کشورهای متأثر از این سانحه توافق کردیم برای برگزاری نشست اضطراری ایکائو اقدام کنیم.»
یوگنی ینین که ماه گذشته سرپرست هیئت مذاکره‌کنندگان اوکراینی با ایران دربارهٔ پرواز ۷۵۲ شد یکشنبه گفت که تاکنون تنها از طریق رسانه‌ها دربارهٔ آمادگی ایران برای مذاکره شنیده در حالی‌که به گفته وی به هیچ‌یک از نامه‌هایی که اوکراین به ایران فرستاده و نامهٔ آخر حاوی دعوت تیم مذاکره‌کنندگان ایرانی به کی‌یف بود، پاسخی رسمی داده نشده است.
از سوی دیگر، اوکراین با کانادا، بریتانیا، سوئد و افغانستان، کشورهایی که شهروندانشان در سرنگونی هواپیمای اوکراینی جان باختند، جمعه گذشته یک یادداشت تفاهم امضا کردند که براساس آن اوکراین به نمایندگی از پنج کشور و با اتکا به نهاد مشترک مشاور، دربارهٔ غرامت با ایران مذاکره خواهد کرد. برخی از رسانه‌ها به اشتباه گزارش دادند توافق ایران برای پرداخت غرامت حاصل شده است.
یوگنی ینین، معاون وزیر خارجهٔ اوکراین، به شبکهٔ اوکراینا ۲۴ گفت:
«طرف‌های متأثر از این سانحه توافق کردند از موضع واحد برخورد کنند تا ایران مسئولیت خود را بپذیرد، تضمین کند که حوادثی مشابه تکرار نمی‌شود و به بستگان قربانیان غرامت بپردازد. اوکراین همچنین مصمم است خسارت خطوط هوایی اوکراینی را از ایران دریافت کند. اما تا امروز مذاکره آغاز نشده و زود است دربارهٔ جزئیات گفت‌وگو کنیم.»
در حالی‌که با گذشت شش ماه تحقیقات فنی تکمیل نشده و طرف‌ها مذاکره دربارهٔ مسائل حقوقی را آغاز نکرده‌اند، تحقیقات جنایی بیشترین توجه را به خود جلب کرده اما بسیاری از صاحب‌نظران بعید می‌دانند دلایل سرنگونی هواپیمای اوکراینی روشن شود.
آندره گوک، کارشناس حقوق هوانوردی، معتقد است دولت‌هایی که شهروندانشان در سانحهٔ پرواز ۷۵۲ جان باختند تحقیقات جنایی را باعث دردسر می‌دانند:
«مطابق حقوق بین‌الملل، ایران به عنوان کشور محل سانحه یگانه مسئول تحقیقات فنی است و هیچ کشوری نمی‌تواند در این روند مداخله کند. همه می‌دانند شلیک موشک باعث این سانحه هوایی شد، گزارش نهایی ایران برای سازمان هوانوردی بین‌المللی صرفاً کاغذبازی است. اما تحقیقات جنایی مقوله جداگانه‌ای است. اوکراین در این رابطه پروندهٔ جنایی باز کرد اما بسیار بعید می‌دانم بدون منابع اطلاعاتی بریتانیا و کانادا این پرونده به نتیجه‌ای قابل قبول برسد. تمام ابزار حقوقی برای انجام تحقیقات جنایی مستقل وجود دارد. چرا دولت‌های متأثر از این سانحه به دنبال تحقیقات مستقل نیستند باید از خودشان پرسید. از لحاظ حقوقی هیچ مانعی وجود نداشت تا پنج کشور که جمعه یادداشت تفاهم برای مذاکره دربارهٔ دریافت غرامت امضا کردند، دربارهٔ تحقیقات جنایی نیز سند همکاری امضا کنند.»
از دید بسیاری با گذشت شش ماه ایران گامی برنداشته که نشان دهد به دنبال کشف و افشای حقیقت است. به علاوه گزارش‌ها از تحت فشار گذاشتن بستگان قربانیان این پرواز حکایت دارد و برای عده‌ای از معترضان به سرنگونی این هواپیما حکم زندان نیز صادر شده است.
