روابط آمریکا و روسیه بخصوص در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ در ابعاد مهم بین‌المللی و داخلی حائز اهمیت است. این مقاله ضمن اشاره به برخی رویدادهای سال ۲۰۱۸ کوشیده است بیشتر به محتوای تحولات بپردازد و از ارائه تقویم وقایع خودداری کند.
تحولات بین دو کشور آمریکا و روسیه در خلال دو سال اخیر از چند جهت تحت ذره‌بین بوده است. در بُعد بین‌المللی، رقابت سنتی روسیه با آمریکا بر سر مسائل بسیار حساس جهانی، از تسلیحات مدرن اتمی گرفته تا رقابت بر سر اعمال قدرت و نفوذ در مناطق حساس جغرافیایی دنیا در سطوح مختلفی ادامه دارد ولی می‌توان گفت در مجموع سطح این رقابت در کلیه موارد از سطح جنگ سرد پایین‌تر بوده است.
گرچه نقش روسیه در شبه‌جزیره کریمه و اوکراین، در ایران و سوریه، و نقشی که روس‌ها در بازارهای استراتژیک جهانی مانند نفت داشته‌اند هم از نظر رقابت‌های بین‌المللی و هم از نظر تحرکات ژئواستراتژیکی قابل ذکر هستند ولی هیچ یک از آنها موجب رویارویی دو کشور نشدند.
روابط آمریکا و روسیه تا حدودی نیز از سیاست‌های داخلی آمریکا تأثیر می‌پذیرد که معمولاً نسبت به رابطه با روسیه بدبین‌تر و حساس‌تر است. این عامل به نحوی از زمان انتخاب دونالد ترامپ حساس‌تر بوده است. تحت فشار دموکرات‌ها و پس از پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری، قوه قضاییه تحقیقات مستقلی را بر عهده بازرس ویژه مولر گذاشت تا ابعاد مختلف و احتمال تبانی بین دونالد ترامپ و اطرافیانش را با روس‌ها، و همچنین مداخله روس‌ها را در انتخابات دو سال قبل پیگیری کند.
بخشی از این پروسه که هنوز خاتمه نیافته است به شدت بر روابط روزمره دولت ترامپ با روسیه متمرکز است و نه تنها عامه مردم بلکه بسیاری از روشنفکران جامعه نیز در جستجوی یافتن خطوط اتصال بین رفتارهای سیاسی پوتین و ترامپ هستند و به همین لحاظ هر اقدام طرف مقابل به نوعی مورد تعبیر و تفسیر و موشکافی جامعه قرار می‌گیرد.
پس از اینکه کنگره آمریکا قضیه مداخله روسیه در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۶ آمریکا را تأیید کرد، بخصوص از نیمه‌های سال ۲۰۱۷ مشاجرات لفظی بین روسیه و آمریکا وارد مرحله رویارویی دیپلماتیک شد. طی ماه‌های ژوئیه و سپتامبر صدها پرسنل دیپلماتیک سفارتخانه اخراج و کنسولگری‌های روسیه در آمریکا به حالت تعطیل در آمدند. روس‌ها مدعی شدند که در بعضی موارد به دیپلمات‌های روسی با فاصله کوتاه ۱۲ساعت قبل اعلام کردند که منازلشان توسط مأموران «اف بی آی» بازرسی خواهد شد. سخنگوی وزارت خارج روسیه این اقدامات را خصمانه‌تر از زمان پرزیدنت اوباما دانست که طی آن گروهی از دیپلمات‌های روسی اخراج شده بودند.
تا حدود سپتامبر همان سال از طریق اقدامات متقابل تعداد کارکنان سفارت‌های دو طرف به حدود ۴۵۰ نفر کاهش داده شد و تعدادی از کنسولگری‌های بزرگ تعطیل شدند. این قضیه در بسیاری از ایالات آمریکا که دارای جمعیت روس‌تبار قابل ملاحظه‌ای هستند، مشکلات فراوان کنسولی ایجاد کرد.
گزارش پارلمان اروپا) رفتار بین‌المللی روسیه در هر جای دیگر نیز خود به خود بر رابطه آمریکا و روسیه تأثیرگذار است. در فوریه ۲۰۱۸ گزارش مربوط به توانایی هسته‌ای دنیا به «بازگشت رقابت» به معادلات قدرت‌های بزرگ اشاره دارد و استرتژی هسته‌ای روسیه را در مرکز توجه آمریکا قرار می‌دهد. اتحادیه اروپا در گزارش ۱۰۰ صفحه‌ای ماه اکتبر خود به امر کنترل تسلیحات کمتر اهمیت می‌دهد ولی بر «بازدارندگی قابل اعتماد» در زمینه هسته‌ای تأکید فراوان دارد. در بخشی از این سند، بر مزیت هسته‌ای روس‌ها در «کاربرد محدود تسلیحاتی که بار اتمی کمتری دارند» اشاره شده است. این سند نشان می‌دهد روسیه به عنوان یک قدرت هسته‌ای در کانون توجه آمریکا قرار دارد، همانطور که روس‌ها نیز متقابلاً در مورد تولید تسلیحات اتمی مدرن در آمریکا نگرانی‌هایی دارند.
در سایر زمینه‌ها تنش به هیچ وجه کاهش نیافته است. مثلاً وقتی در ماه مارس ۲۰۱۸ پس از اینکه جاسوس سابق روسیه سرگئی اسکریپال و همسرش یولیا با ماده سمی بخصوصی که کاربرد نظامی دارد و توسط روس‌ها ساخته شده در بریتانیا مسموم شد، انگشت اتهام به سمت روس‌ها نشانه رفت و در واکنش به این اتهام و در جهت همبستگی با بریتانیا، ۶۰ دیپلمات و پرسنل سفارتخانه و کنسولگری‌های روسیه از آمریکا اخراج شدند.
در گزارش کوتاه پارلمان اروپا با استناد به ادعای ماه اوت سفارت روسیه در واشینگتن اشاره شده که رابطه دو کشور در آستانه ریزش و نزدیک شدن به «نقطه غیرقابل برگشت» قرار دارد. این گزارش می‌افزاید گرچه به دنبال انتخاب پرزیدنت ترامپ، امیدواری برای کاهش تنش بین دو کشور احساس می‌شد ولی به تدریج تنش‌های دوجانبه و بعضاً قدیمی مانند تحریم‌ها به علت تجاوز به اوکراین شدت گرفت. گزارش پارلمان اروپا تأکید می‌کند که روسیه به لحاظ نظامی با آمریکا برابر نیست؛ ولی زرادخانه اتمی مسکو توان بالقوه و قابل ملاحظه‌ای به حساب می‌آید.
بازداشت کشتی اوکرائنی در دریای آزوف) در اواخر ماه نوامبر روسیه پس از توقیف یک کشتی در دریای آزوف ۲۴ پرسنل نیروی دریایی اوکراین را دستگیر و سه نفر آنان را مجبور به حضور و اقرار در یک برنامه تلویزیونی کرد. سپس ادعا کرد که این افراد، آزادانه در برنامه تلویزیونی شرکت و به داشتن مأموریت امنیتی اقرار کرده‌اند.
واکنش آمریکا به این رویداد چند وجهی بود. مایک پمپئو وزیر خارجه آن را «تصاعدی خطرناک» در منازعه و «تجاوز به حقوق بین‌الملل» دانست؛ در حالی که دونالد ترامپ گفت «از آنچه در حال رخ دادن است خوشحال نیستیم ولی امیدواریم کارها به مسیر درست بیافتد». این اظهارات در برابر واکنش‌هایی که از اتحادیه اروپا و بخصوص بریتانیا، آلمان و فرانسه شنیده شد تفاوت عمیق داشت و بسیاری معتقد بودند که واکنش آمریکا بسیار ملایم بوده است.
اما، پرزیدنت ترامپ بدون اینکه نسبت به پوتین و روسیه واکنش شدیدی نشان دهد در روز ۲۹ نوامبر که برای اجلاس سران جی ۲۰ به آرژانتین سفر کرده بود، ناگهان درست قبل از برنامه ملاقات با ولادیمیر پوتین که از قبل برنامه‌ریزی شده بود اعلام کرد برنامه دیدار با پوتین را لغو کرده است. او تا ساعاتی قبل از پرواز به آرژانتین تصمیم داشت که با پوتین ملاقات داشته باشد و گفته بود وقت مناسبی است که چنین ملاقاتی انجام شود.
او در عین حال گفته بود منتظر دریافت گزارش کاملی است که در طول پرواز به دستش خواهد رسید. اما در فاصله کوتاهی پس از اعلام آمادگی، نظر دونالد ترامپ تغییر کرده و به دلیل اینکه روسیه «کشتی و پرسنل اوکراینی را به اوکراین برنگردانده است» برنامه دیدار با پوتین لغو می‌شود. این در حالی بود که پوتین رهبر روسیه نیز خود را آماده می‌کرد که در این ملاقات شرکت کند.
برخی از ناظران فکر می‌کنند این تغییر ناشی از تحولات داخلی آمریکا بوده و ربطی به جریان کشتی اوکراینی نداشته که ظاهراً چند روز پیش از آن اتفاق افتاده بود. لازم به یاد آوری است که همانروز در آمریکا پرونده مایکل کوهن، وکیل شخصی ترامپ، توسط بازرس ویژه به دستگاه قضایی ارجاع و پس از بررسی برای شخص کوهن سه سال حبس تعیین شده بود. بخشی از اتهام این فرد به طور غیرمستقیم به قضیه رابطه ترامپ با روسیه مربوط می‌شد.
وقتی به سخنان ۲۰ دسامبر ولادیمیر پوتین در واکنش به اتهامات غرب علیه روسیه نگاه می‌کنیم، ابعاد دیگری از رقابت و رابطه آمریکا و روسیه روشن می‌شود. پوتین نه تنها هیچگونه اشاره‌ای به اتهام تبانی با ترامپ نمی‌کند بلکه به نحو زیرکانه‌ای در یک چارچوب وسیع‌تر مشکل غرب را در کلیت آن مورد توجه قرار می‌دهد که در آن به نظر پوتین «سیاست‌گذاران حاضر به پذیرش نظر رأی‌دهندگان خود نیستند» و در مورد آمریکا نیز مشکل موجود ناشی از این است که «سیاست‌گذاران حاضر نیستند پیروزی ترامپ را در انتخابات ریاست جمهوری بپذیرند». سخنان پوتین به خوبی رقابت بین روسیه و آمریکا از یک طرف و روسیه با «غرب» را به عنوان یک کلیت متفاوت نشان می‌دهد.
ملاقات ترامپ و پوتین) اولین ملاقات دوجانبه بین رهبران دو کشور در ژوئیه ۲۰۱۸ انجام شد. در این ملاقات پوتین و ترامپ در هلسینکی دیدار کردند و بنا بر گزارش پارلمان اروپا، برخورد رئیس‌جمهور آمریکا نسبت به روسیه و ولادیمیر پوتین ابهام‌آمیز بود. او در یک کنفرانس خبری در کنار پوتین قرار گرفت و حتی علیرغم گزارش واحدهای امنیتی آمریکا، او را مسئول نفوذ در انتخابات ۲۰۱۶ ندانست و سعی کرد بر مشترکات تکیه کند. ترامپ چند بار اظهار داشت که هر دو کشور آمریکا و روسیه را مسئول نابسامانی و زوال رابطه دوجانبه می‌داند. اظهارات ترامپ در آمریکا مورد تأیید هیچیک از دو حزب دموکرات و جمهوری‌خواه قرار نگرفت.
در این ملاقات پوتین انکار کرد که در امور داخلی آمریکا یا در انتخابات مداخله کرده ولی برای اولین بار تأیید کرد که او شخصاً علاقه‌مند بود که ترامپ برنده انتخابات بشود.
ملاقات هلسینکی پشت درهای بسته انجام شد و فقط مترجم‌ها در آن حضور داشتند. این ملاقات مورد انتقاد شدید محافل داخلی آمریکا قرار گرفت. به دنبال انتقادات متعددی که از رفتار ترامپ در قبال پوتین به عمل آمد او اتحادیه اروپا را «مخالف» و مونتنگرو متحد ناتو را «تجاوزطلب» نامید و در اجلاس ۱۲ ژوئیه سازمان آتلانتیک شمالی «ناتو» مدعی شد که آلمان کاملاً تحت کنترل روسیه قرار دارد. او همچنین تهدید کرد که آمریکا را از ناتو خارج خواهد کرد.
در ماه‌های اخیر مسئله خروج آمریکا از پیمان منع موشک‌های میان‌برد هسته‌ای (INF) که بین گورباچف و رونالد ریگان امضا شده بود مطرح شد. پوتین از آمریکا برای خروج از این پیمان انتقاد کرد در حالی که آمریکا از زمان ریاست جمهوری پرزیدنت اوباما، روسیه را به نادیده گرفتن الزامات این پیمان و توسعه موشکی متهم می‌کرد.
روسیه و آمریکا در مورد مسائل مربوط به ایران و سوریه نیز اختلاف نظر دارند ولی پوتین تصمیم دونالد ترامپ برای خارج کردن نیروهای آمریکا از سوریه را تأیید و مثبت می‌داند؛ در حالی که این تصمیم موج مخالفت بسیار شدیدی را در آمریکا علیه ترامپ بر انگیخته و استعفای ژنرال متیس، وزیر دفاع آمریکا، و به دنبال آن «برت مک گورک» که از زمان پرزیدنت اوباما نماینده آمریکا در ائتلاف جهانی علیه گروه موسوم به خلافت اسلامی (داعش) بوده نیز نتیجه مستقیم این تصمیم تلقی شده است.
حمایت پوتین از ارتش اروپایی) در برخی موارد مهم و حیاتی دیگر، پوتین از مواضع آمریکا کاملاً فاصله می‌گیرد در حالی که کارشناسان آمریکا مواضع پوتین را ناشی از رقابت با آمریکا تعبیر می‌کنند. مثلاً در چند دهه اخیر هر بار که به نوعی بحث «ناتو»ی اروپایی و یا ارتش اروپایی و چیزهای مشابه آن توسط رهبران اروپا مطرح شده معمولاً رهبران آمریکا یا آن را جدی نگرفته‌اند و یا اینکه با آن مخالفت کرده‌اند.
آخرین مورد چنین اصطکاکی طرح اندیشه ارتش دفاعی اروپا بود که در روز ۱۱نوامبر و در خلال ملاقات سران به مناسبت یکصدمین سالروز پایان جنگ جهانی اول در پاریس توسط امانوئل مکرون مطرح شد. دونالد ترامپ با تمسخر این سخن مکرون را مردود دانست.
اما ولادیمیر پوتین در مصاحبه روز ۲۰ دسامبر با شبکه تلویزیونی «روسیه امروز»، از اتحاد اروپا به عنوان یک «بلوک اقتصادی قدرتمند» یاد کرد که حق دارد در «امور دفاعی و امنیتی خودکفا باشد». همین اظهار نظر دلیلی است بر اینکه روسیه مایل است در داخل بلوک غرب و پیمان ناتو تفرقه و چند دستگی ایجاد شود تا قدرت راهبردی آمریکا و ناتو نزول پیدا کند.
روسیه برای یکایک کشورهای اروپایی یک تهدید محسوب می‌شود و از منظر اروپایی‌ها ضرورت و علت وجودی چنین ارتشی حضور روسیه در قاره و تهدید بالقوه آن است که بخصوص در سال‌های اخیر در شکل تجاوز به شبه‌جزیره کریمه خود را بروز داده است. در مقابل، تأیید پوتین از ارتش اروپایی را نباید به حساب حمایت از اروپای «قدرتمند» گذاشت. برعکس، نگاه روسیه و شخص پوتین، ناظر بر تضعیف ناتو و تضعیف رهبری آمریکا در مسائل امنیتی قاره اروپا است.
امنیت سایبری و حقوق بشر) موارد دیگری از رابطه روسیه و آمریکا نیز قابل توجه است. در ماه اوت ۲۰۱۸ کمپانی میکروسافت اعلام کرد که هکرهای روسی سعی کردند در دو اندیشکده محافظه‌کار آمریکایی نفوذ و انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره را تحت تأثیر قرار دهند.
در گزارش پارلمان اروپا گفته شده است که در رهیافت پرزیدنت ترامپ در قبال مسائل مربوط به حقوق بشر در روسیه، مانند بسیاری از موضوعات دیگر، و در مقایسه با سایر رؤسای‌جمهور آمریکا، تفاوت فاحشی وجود دارد. مثلاً به خاطر نگرانی‌های ناشی از حقوق بشر، پرزیدنت اوباما تمایلی نداشت که به پوتین برای پیروزی در انتخابات ۲۰۱۲ تبریک بگوید. همان نگرانی‌ها پس از انتخابات ۲۰۱۸ نیز وجود داشت ولی علیرغم توصیه مسئولین به شخص دونالد ترامپ، او تصمیم گرفت تلفنی پیروزی ولادیمیر پوتین را در انتخاباتی که (در آن زمان) سناتور جان مک‌کین آن را «پیروزی در انتخابات قلابی» نامیده بود، تبریک بگوید. مورد دیگر اینکه در ماه آوریل ۲۰۱۸ آمریکا اعلام کرد که روسیه را به خاطر همکاری در برنامه تسلیحات شیمیایی سوریه مورد تحریم قرار خواهد داد، ولی در نهایت چنین تصمیمی عملی نشد.
سایر موارد) بین آمریکا و روسیه بر سر کره شمالی نیز اختلاف نظر وجود دارد. آمریکا در ماه اوت ۲۰۱۸ روسیه را متهم کرد که با نقض قطعنامه سازمان ملل، نیروی کار از کره شمالی استخدام و به معاملات غیرقانونی با پیونگ‌یانگ ادامه می‌دهد. اغلب تحریم‌های آمریکا علیه روسیه مربوط به اوکراین می‌شود که از سال ۲۰۱۴ شروع شده است. اما در سپتامبر ۲۰۱۸ خرید اسلحه از تولیدکنندگان تسلیحات روسی نیز مورد تحریم قرار گرفت. در اجرای این تحریم‌ها خریداران چینی اسلحه روسی تحریم شدند، در حالی که برای جلوگیری از پیچیده شدن روابط آمریکا با هند، واردکنندگان هندی اسلحه روسی مشمول تحریم آمریکا قرار نمی‌گیرند.
در گذشته بین روسیه و آمریکا موارد همکاری قابل ذکری وجود داشت و توافق هسته‌ای با ایران نمونه موفق آن بود، ولی با خروج پرزیدنت ترامپ از این توافق در واقع به همکاری بین آمریکا و روسیه بر سر برنامه اتمی ایران خاتمه داده شد. توافق‌های کنترل تسلیحات می‌توانند مانع از تنش در روابط باشند ولی آینده اینگونه توافق‌ها همانطور که قبلاً در مورد توافق موشک‌های میان‌برد نیز گفته شد، آینده مبهمی دارند.
در شرایط فعلی اقتصاد روسیه به مراتب کوچک‌تر از اقتصاد آمریکاست. روسیه خود را پنجمین قدرت اقتصادی دنیا می‌داند در حالی که منابع بین‌المللی آن را در ردیف دوازدهم قرار می‌دهند. بودجه دفاعی آمریکا از مجموع کشورهای چین، روسیه، عربستان سعودی، هندوستان، فرانسه، بریتانیا و ژاپن بیشتر است.
مقایسه آمریکا و روسیه نشان می‌دهد روسیه با حدود ۶۲ میلیارد دلار بودجه دفاعی، تنها یک دهم بودجه ۶۱۰ میلیارد دلاری بودجه دفاعی آمریکا را دارد. به این ترتیب روسیه علیرغم اینکه توان نظامی بسیار بالایی دارد در دراز مدت قادر نیست هزینه‌های جنگ با آمریکا و ناتو را تحمل کند. اما در عین حال دو کشور در زمینه توان هسته‌ای و تعداد کلاهک‌های آماده پرتاب برابری بسیار حساس و شکننده‌ای را تا به امروز حفظ کرده‌اند.
