اینکه بدهی دولت به بانک مرکزی در پایان تیرماه امسال در مقایسه با پایان پارسال، ۱۹.۱ درصد رشد کرده است، خبر نگران‌کننده‌ای است. رقم اعلام شده برای بدهکاری بخش دولتی به بانک مرکزی در تیرماه ۹۷، ۶۲.۹ هزار میلیارد تومان است.
این بدهی به چه معناست؟
به طور معمول این بدهکاری نشان می‌دهد که دولت برای جبران کسری بودجه و تأمین نیازهای جاری خود دست در جیب بانک مرکزی کرده است و استقراض دولت از بانک مرکزی با رشد پایه پولی و افزایش نقدینگی همراه می‌شود که می‌تواند تورم‌زا باشد.
چراکه بانک مرکزی به ازای این قرض‌های دولتی، آن را پشتوانه اسکناس‌های جدید، قرارداده و پول چاپ می کند.
تمام رشد بدهی دولت به بانک مرکزی را نمی‌توان الزاماً به معنای رشد پایه پولی، افزایش نقدینگی، چاپ اسکناس و افزایش تورم، به شمار آورد هر چند که در مجموع بیشترین اثر رشد بدهی دولت به بانک مرکزی، همین تاثیر منفی است.
وضعیت حساب و کتاب دولت‌ها با بانک مرکزی چگونه بوده‌است؟
بررسی بدهی بخش دولتی به بانک مرکزی در دوره زمانی سال ۸۴ تا تیرماه سال ۹۷، (نمودار زیر) نشان می‌دهد که اگرچه دولت‌ها در دوره‌هایی بخش کوچکی از بدهی خود به بانک مرکزی را تسویه کرده‌اند، اما در مجموع این روند رو به رشد بوده است.
در این دوره زمانی شاهد، افزایشی ۴۱۰.۵ درصدی و در واقع پنج برابرشدن بدهی بخش دولتی به بانک مرکزی بوده‌ایم.
دخل و خرج بانک‌ها با بانک‌مرکزی، چطور؟
گذشته از این آمار، رقم دیگری که می تواند نگران‌کننده به‌شمار آید، افزایش رقم بدهی بانک‌ها به بانک‌مرکزی است که در پایان تیرماه امسال به ۱۴۷ هزار میلیارد تومان رسیده‌است.
این بدهی از ابتدای امسال تا پایان ماه چهارم سال، رشدی ۱۱.۴ درصدی داشته است.
مانده بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی در تیرماه امسال در مقایسه با تیرماه پارسال، با افزایش ۳۶.۴ درصدی همراه بود.
ارتباط این بدهکاری‌های بانکی با یکدیگر چیست؟
پیش از این در گزارشی جداگانه به رشد بدهی بخش دولتی به شبکه بانکی اشاره شده بود. بدهی بخش دولتی به بانک‌ها در پایان تیرماه امسال به ۲۸۴ هزار میلیارد تومان رسیده‌است.
برای توضیح این افزایش، به پدیده‌ای اشاره می‌شود که می‌توان آن را به استقراض دولت از بانک مرکزی با واسطه بانک‌ها، تعبیر کرد.
به این ترتیب که دولت نیازهای مالی خود را از بانک‌ها تأمین می‌کند یا از پس تعهدات خود به بانک‌ها برنمی‌آید و در عوض بانک‌ها با اضافه برداشت از بانک مرکزی، مشکل را رفع و رجوع می‌کنند، که آثاری مخرب بر اقتصاد کلان بر جای می‌گذارد.
اطلاعاتی در دست نداریم که چه میزان از رشد بدهی بانک‌ها به بانک‌مرکزی، به اضافه برداشت آنها، مربوط می‌شود یا دلایلی دیگر دارد، اما در مجموع و به طور عمومی این رشد بدهی را باید ناشی از اضافه برداشت بانک‌ها از بانک‌مرکزی، دانست.
رشد بدهی بانک‌ها به بانک‌مرکزی، در حالی رقم خورده که بیش از یک سال قبل، علی‌اصغر میرمحمد صادقی، در گفت‌وگویی تاکید کرده بود که اضافه برداشت بانک‌ها کنترل شده و رو به کاهش است.
او تأکید کرده بود که این اضافه برداشت‌ها، «پول داغ بانک مرکزی» است که منجر به رشد پایه پول یو در نهایت تورم می‌شود.
نرخ تورم متوسط بر اساس جدیدترین اعلام بانک مرکزی در مردادماه امسال به ۱۱.۵ درصد افزایش یافت. اما مهم‌تر و نگران‌کننده‌تر از این نرخ، نرخ تورم نقطه به نقطه به ۲۴.۲ درصد رسید و نرخ تورم ماهانه مردادماه ۵.۵ درصد اعلام شد که بالاترین رکورد در بیش از بیست ساله گذشته به شمار می‌آید.