ساعت‌هایی که به آغاز سال ۱۳۹۴ منتهی می‌شد، در هم تنیده با روند مذاکرات ایران و گروه پنج به علاوه یک بود. بامداد روز ۲۹ اسفند همچنان دیپلمات‌های ارشد ایران، آمریکا، چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا، و آلمان، در اتاق‌های هتل مجلل بوریواژ به یک تفاهم بر سر چهارچوب توافق دست نیافته بودند.
بوریواژ، دیپلمات‌ها و ده‌ها خبرنگاری که برای پوشش اخبار مذاکرات به لوزان رفته بودند، همه آماده می‌شدند تا سال نوی خورشیدی را در این شهر آغاز کنند که به یکباره، هیئت ایرانی با هدایت محمدجواد ظریف، و خبرنگاران همراه این هیئت، لوزان را به مقصد تهران ترک کردند.
سال تازه ۱۳۹۴، در فضایی از ابهام آغاز شد... اگرچه جان کری، وزیر خارجه آمریکا، با اظهاراتی مثبت شهر لوزان را ترک کرد و گفت «دیدارها مفید و سازنده بوده است».
Your browser doesn’t support HTML5
۹۴؛ سال پایان پرونده مذاکرات هسته‌ای
تعطیلات سیزده روزه نوروزی ایرانی‌ها اما برای هیئت و خبرنگاران دوام نداشت. شش روز از آغاز فروردین ۹۴ نگذشته بود که همه بار دیگر از چهار گوشه دنیا، به لوزان بازگشتند تا ببینند توافق دست یافتنی است یا خیر.
بوریواژ در کنار دریاچه ژنو، تبدیل به پایگاهی شد که همه چشم ها خیره به آن بود تا شاید گره نهایی کار گشوده شود. راهروهای مجلل آن تبدیل به خوابگاه ناظران مذاکراتی نفس‌گیر شد.
دیپلمات‌های ایران و گروه ۵+۱، دائم در رفت و آمد ... پاسی از نیمه‌شب وزیر خارجه روسیه محل را ترک می‌کرد، ساعتی دیگر وزیر خارجه فرانسه به لوزان باز می‌گشت.
هنوز مشخص نبود که دقیقاً این تلاش شبانه‌روزی برای چه هدفی دنبال می‌شود. نتیجه کار تا چه حد جامع خواهد بود، آیا اعلام یک توافق دیگر که جامع نباشد، کمکی به روند خواهد کرد یا خیر؟
یک روز پیش از اعلام توافق لوزان بود که کم‌کم عکس‌هایی از اتاق مذاکرات منتشر شد که هیئت‌ها را در حال مرور چندین کاغذ نشان می‌داد، نوشته‌هایی که در روز سیزدهم فروردین با عنوان چارچوب یک توافق جامع درباره برنامه هسته‌ای ایران معرفی شد.
شامگاه سیزدهم فروردین برنامه‌ریزان سوئیسی، چندین اتوبوس را آماده کرده و خبرنگاران را به سالنی در دانشگاه پلی تکنیک لوزان منتقل کردند.
سالنی که وزیر امور خارجه ایران در آن، خبر دستیابی به توافق را اینگونه اعلام کرد: «تصمیم امروز ما که مبانی مورد توافق برای متن نهایی برجام را برنامه‌ریزی می‌کند، بسیار مهم است. اکنون می‌توانیم نگارش متن توافق نهایی و ضمائم آن را با بهره گرفتن از راه‌حل‌هایی که در این چند روز به آنها دست یافته‌ایم، شروع کنیم».
پس از این بیانیه‌ی محمدجواد ظریف و فدریکا موگرینی، رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا که به صورت کلی، نتیجه کار را توضیح می‌داد، آمریکا متنی چند صفحه‌ای را با عنوان فک‌شیت یا گزاره‌برگ منتشر کرد، که توضیحات مفصل‌تری درباره توافق می‌داد. همین چند صفحه، موجبات بحث‌های فراوانی را در ایران فراهم کرد.
عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران، در تلاش برای کاستن از میزان حرف و حدیث‌ها، در یکی از برنامه‌های تلویزیون ایران گفت: «معمول است که به از هر مذاکرات یا واقعه سیاسی‌ای به طور کلی، طرفین این واقعه یا مذاکره، روایت خود را برای مستعمین خود می‌گوید و هر کس از زاویه خود می‌گوید چه اتفاقی افتاده یا قرار است بیفتد. و طبیعی است که هر طرف آن قسمت‌هایی که مطلوب خود است را برجسته کند و ارائه دهد».
فرصتی سه ماهه برای مذاکره‌کنندگان مهیا شد تا آنها برای تکمیل جزئیات توافق نهایی، تلاش کنند. در ابتدای همین فرصت بود که کمیته روابط خارجی سنای آمریکا قانونی را تصویب کرد که باراک اوباما را موظف کرد که اگر هر توافق احتمالی با ایران به دست آمد، برای بررسی ابتدا به قانونگذاران داده شود، و در دوران بررسی، هیچ تحریمی لغو نشود.
این قانون روز ۱۷ اردیبهشت در سنای آمریکا به تصویب رسید. در آن روز سناتور جمهوری‌خواه باب کورکر که حامی اصلی این قانون بود گفت: «فکر می‌کنم مردم آمریکا از سنا و مجلس نمایندگان می‌خواهند که به نمایندگی از آنها مطمئن شوند که ایران مسئول است. این یک روند شفاف است و آنها پایبند هستند».
روزها و هفته‌های پس از این روز، روندی نفس‌گیر از مذاکرات شبانه‌روزی را به دنبال داشت. شهر وین پایتحت اتریش، تبدیل به خانه دوم دیپلمات‌ها، خبرنگاران و ناظران این مذاکرات شد.
هفته‌ها یکی پس از دیگری می‌گذشت و البته مذاکره‌کنندگان تأکید می‌کردند که خود را محدود به زمان و مهلت ۱۴ تیر نخواهند کرد. یک روز نحوه رفع تحریم چالش‌برانگیز می‌شد، روز دیگر جنبه‌های فنی برنامه هسته‌ای ایران.
آن طور که از پشت دیوارهای هتل کوبورگ تا ساعت‌های پایانی خبر می‌رسید، بحثی چون ممنوعیت فروش سلاح به ایران، چالش‌برانگیز بود، تا آنکه ساعاتی از آغاز روز ۲۳ تیر که گذشت، توافق به دست آمد.
وزیر خارجه روسیه از کوبورگ خارج شد و به خبرنگاران گفت فرصتی کوتاه برای استراحت برای همگان فراهم شده است.
ساعاتی بعد، حوالی ظهر روز سه‌شنبه ۲۳ تیر ماراتن بیست و دو روزه وین با دیدار پایانی در مقر سازمان ملل متحد، و اعلام رسمی دستیابی به توافق به پایان رسید. ابتدا آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از دستیابی به توافق با ایران، در زمینه پرونده پی‌ام‌دی یا همان جنبه احتمالاً نظامی برنامه هسته‌ای ایران خبر داد، و سپس بیانیه نهایی دستیابی به توافق خوانده شد.
فدریکا موگرینی، رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا، طبق روال به همراه محمدجواد ظریف، بیانیه پایانی را خواند و در بخشی از آن تأکید کرد: «این توافقی پیچیده، با جزئیات فراوان و فنی است. ما نمی‌توانیم خلاصه همه توافق را هم اکنون ارائه دهیم. اما توافق و همه ضمائم آن امروز منتشر خواهد شد و شش کشور آن را در روزهای آتی برای تأیید به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارائه خواهند داد. ما می‌دانیم این توافق مورد وارسی شدید قرار خواهد گرفت اما آنچه ما امروز اعلام می‌کنیم، تنها یک توافق نیست، بلکه یک توافق خوب است. توافقی خوب برای همه طرف‌ها و جامعه بین‌المللی».
برجام و ضمائم آن منتشر شد. ایران با محدود کردن بخش‌های مختلفی از برنامه هسته‌ای‌اش موافقت کرد و شش کشور هم متعهد به رفع تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران شدند.
هفته‌ها و ماه‌های پس از روز ۲۳ تیر شاهد فراز و نشیب‌هایی متعدد بود و مذاکره‌کنندگان ایرانی و آمریکایی روزهای متمادی، پاسخگوی منتقدان این توافق در مجالس قانون‌گذاریشان بودند. جان کری و همکارانش در جریان روند بررسی توافق در کنگره آمریکا مورد انتقادهای شدید قرار گرفتند و محمدجواد ظریف و سایر اعضای تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران، روزهای پیچیده‌ای را در میان منتقدان در تهران سپری کردند.
مذاکره‌کنندگان هسته‌ای ایران، در جلسات کمیسیون بررسی برجام که بخش‌هایی از آن در اتفاقی نادر از تلویزیون ایران پخش می‌شد، درگیری‌های متعددی با نمایندگان منتقد توافق داشتند.
روند بررسی توافق در ایران، با رأی مثبت مجلس و سپس نامه ۹ بندی رهبر جمهوری اسلامی درباره برجام و الزامات دولت در این زمینه که روز ۲۹ مهرماه منتشر شد، بسته شد.
در آمریکا هم طی روندی پیچیده و با استفاده از تاکتیک‌های سیاسی موافق توافق در کنگره آمریکا، تلاش‌های مخالفان برای رد این توافق را بی‌ثمر گذاشتند. و اینگونه ایران و گروه پنج به علاوه یک آماده اجرای توافق شدند.
اگرچه پیش از اجرا، باید مانع آخری را سپری می‌کردند. پس از آنکه آژانس و ایران، روز ۲۳ تیر، توافق جداگانه خود را که از جمله شامل بازدید مدیرکل آژانس از تأسیسات پارچین می‌شد، اجرا کردند، این مانع در روز ۲۴ آذر در جلسه ویژه شورای حکام آژانس برداشته شد.
دقایقی پس از آنکه پرونده‌ی مرتبط با گذشته برنامه هسته‌ای ایران یا پی‌ام‌دی بسته شد، رضا نجفی نماینده ایران در آژانس در جمع خبرنگاران گفت پی‌ام‌دی به «تاریخ پیوسته است».
بسته شدن پرونده پی‌ام‌دی، راه را برای انجام تعهدات اصلی ایران بر مبنای برجام، از جمله انتقال ذخایر اورانیوم غنی‌شده به خارج از کشور، و خارج کردن قلب رآکتور آب سنگین اراک باز کرد.
روزی که سال‌ها مذاکره هسته‌ای در نهایت به ثمر نشست ۲۶ دی ماه بود، روزی که پس از ساعت‌ها انتظار، و اعلام خبر تبادل زندانیان ایرانی-آمریکایی در میانه آن، روز شگفت‌انگیز دیگری شد، در نهایت آژانس اقدامات هسته‌ای ایران بر مبنای برجام را تأیید کرد، و اجرای برجام آغاز شد. در همین روز تحریم‌های بین‌المللی مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران نیز برداشته شد.
مذاکره‌کننده ارشد محمدجواد ظریف در زمان اعلام اجرای برجام در وین اینگونه گفت: «امروز شش ماه پس از نهایی شدن آن توافق تاریخی، آژانس تأیید کرد که ایران تعهدات هسته‌ای خود تحت برجام را اجرا نموده است. از آنجا که ایران به تعهدات خود عمل نموده است، امروز تحریم‌های مالی و اقتصادی ملی و چندجانبه مربوط به برنامه هسته‌ای ایران، منطبق با برجام برداشته شد».
سال ۱۳۹۴ اگر چه پایان‌بخش یکی از حساس‌ترین مذاکرات دیپلماتیک دهه‌های اخیر بود، اما نقطه آغازی در زمینه همکاری‌های هسته‌ای ایران با جامعه بین‌المللی شد.
برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام، توافقی چندین و چند ساله‌ای است که مرور هر ۳۶۵ روز از اجرای تعهدات دو طرف آن، خود بی‌شک در برگیرنده فراز و نشیب‌های متعددی خواهد بود.