مردم سیستان سال‌هاست، وقتی پا بیرون می‌گذارند، دستار و شال‌شان را دور صورت می‌پیچانند. طوفان گردوخاک در سیستان آشناترین جریان زیست‌محیطی منطقه است.
در هفته گذشته، سرعت باد در این منطقه به ۶۰ تا ۱۰۰ کیلومتر در ساعت رسید. درست زمانی که مردم خوزستان در یک هزار و ۵۹۵ کیلومتری این منطقه با ریزگردهای غلیظ و ده‌ها برابر حد استاندارد، دست‌وپنجه نرم می‌کردند و مسئولان در کش‌وقوس برگزاری جلسه و ارائه بسته جامع مبارزه با ریزگردهای این منطقه بودند، سیستان را باد بُرد.
Your browser doesn’t support HTML5
یک خانه، یک زمین ۵۷؛ سیستان را باد برد
آلودگی هوا و افزایش غلظت گرد و غبار در منطقه سیستان به ۳۵ برابر استاندارد جهانی رسید، طوفان‌های شن در منطقه سیستان موضوع تازه‌ای نیست. مسئولان می‌گویند از ۱۸ سال پیش شدید شده و مدت‌زمان فصل بادهای ۱۲۰ روزه، حالا به بیش از ۱۵۰ روز رسیده است.
اگر بخش زیادی از ریزگردهای خوزستان در صدها کیلومتر آن‌سوتر از عراق می‌آیند و منشا این ریزگردهای و طوفان‌های شن در جنوب شرق ایران کجاست؟
حمید پوران، پژوهشگر ارشد محیط زیست در موسسه مطالعات خاورمیانه و آفریقا در دانشگاه لندن می‌گوید مسئولان از خاستگاه‌های متفاوتی می‌گویند که هنوز راهی برای پایان دادن به آنها نیافته‌اند: «بر اساس قراردادهای بین ایران و افغانستان، سهم ایران از رود هیرمند برای تالاب هامون، ۲۶ متر مکعب در ثانیه آب است. در دوره‌های گوناگونی که افغانستان پشت سر گذاشته ـ چه زمانی که از ثبات سیاسی نسبی برخوردار بوده و چه زمانی که دولت مرکزی مقتدری حاکم نبوده، حق‌آبه ایران رعایت نشده است.»
او ادامه می‌دهد: «در حال حاضر دلیل افغانستان این است که با خشکسالی مواجه است و به همین دلیل آب به شکل منظم وارد هامون نمی‌شود و حق‌آبه مشخصی ندارد.»
او درباره طرح ملی احیای تالاب هامون می‌گوید: «گفته‌اند تا آخر سال ۹۳ خورشیدی، این طرح تدوین می‌شود اما هیچ جزییاتی درباره احیای تالاب وجود ندارد. اصلا چه ضمانتی برای اجرای این طرح وجود دارد؟»
مسئولان می‌گویند، حل بحران هامون به چیزی که دیپلماسی خارجی خوانده می‌شود، مربوط است اما تثبیت شن‌های روان و از بین بردن کانون‌های بحرانی گرد و غبار در سیستان در دستور کار قرار دارد. دولت در فرودین ماه ۹۳، تثبیت شن‌های روان در هزار هکتار از کانون‌های بحرانی سیستان را مصوب کرد تا از شدت ریزگردها بکاهد، اما نماینده سیستان و بلوچستان در مجلس می‌گوید، این طرح برخلاف تخصیص بودجه هنوز اجرایی نشده است. بحث‌های مطرح‌شده در کمیته تخصصی مباحث زیست‌محیطی سیستان و بلوچستان این است که طرح جامع احیای هامون باید ۶ ماه پیش آماده می‌شد. اما همچنان به تأخیر افتاده است.
دریاچه و تالاب بین‌المللی هامون سومین دریاچه بزرگ ایران پس از دریاچه خزر و دریاچه ارومیه است که در استان سیستان وبلوچستان واقع شده. در همسایگی افغانستان که سال‌هاست بر سر رود هیرمند که شریان اصلی هامون بوده، بحث است. دریاچه هامون هم مثل بسیاری دیگر از تالاب‌ها و دریاچه‌های ایران با بحران خشکی روبه‌روست و تنها یکی از مشکلات زیست‌محیطی این خشکی، طوفان‌های گردوغباری است که از دل آن برمی‌خیزد. حمید پوران، پژوهشگر ارشد محیط زیست که در زمینه اندازه‌گیری آلاینده‌های خاک تحقیق کرده درباره ارتباط هامون به این شرایط می‌گوید: «مشکل سیستان از مشکل خوزستان، دردناک‌تر است. به این دلیل که سال‌هاست این مساله در سیستان وجود دارد و برای مسئولان عادی شده و به اندازه کافی به آن توجه نمی‌شود.»
این شرایط وضعیت سلامت مردم منطقه را به خطر انداخته است. انتقادها به عملکرد دولت و کوتاهی در مبارزه با ریزگردهای سیستان در هفته گذشته به اوج رسید اما آنطور که احمدعلی کیخا، معاون سازمان حفاظت محیط زیست، می‌گوید نمایندگان مجلس در مورد ریزگردها عزمی ندارند و پولی برای مقابله با ریزگردها در بودجه محیط زیست، اختصاص داده نشده است. حمید پوران می‌گوید: « منطقه سیستان بیشترین آمار افراد مبتلا به بیماری‌های تنفسی را دارد که به طوفان‌های گردوغبار و ریزگردهای منطقه برمی‌گردد. مرکز درمانی تخصصی در این بخش وجود ندارد و هیچ‌کدام از اقداماتی که اخیرا در اهواز و خوزستان انجام شده، در این منطقه صورت نمی‌گیرد.»
یکی از اعضای کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی، در ارتباط با وضعیت ریزگردها در سیستان می‌گوید: بر اساس قانون در مواقع بحرانی استاندار اختیار تعطیلی اداره‌ها را دارد، اما گویا چنین شرایطی در این استان برای حفظ سلامت مردم در نظر گرفته نمی‌شود.