هفته گذشته سران کشورهای ترکیه، آذربایجان و شماری از کشورهای اروپای شرقی، از جمله لتونی، استونی، لیتوانی، گرجستان، لهستان و اوکراین، برای اولین بار در نشستی در باکو درباره مسیرهای انتقال نفت و گاز حوزه دریای خزر به اروپا، بدون عبور از روسیه، رایزنی کردند.
یک هیأت آمریکایی نیز به سرپرستی ساموئل بادمن، وزیر انرژی آمریکا، در این نشست حضور داشت.
روز پنج‌شنبه ۲۳ آبان، یک روز پیش از برگزاری این نشست، کمیسیون اروپا اعلام کرد که بر مبنای طرحی تصویب‌شده، وابستگی کشورهای اروپایی به انرژی روسیه کاهش خواهد یافت.
به گفته ماتیو برایزا، معاون وزیر خارجه آمریکا، روسیه نیز به نشست باکو دعوت شده بود اما ترجیح داد در آن شرکت نکند.
قبل از شروع نشست وزیر انرژی آمریکا، در تبیین سیاست واشینگتن درباره انتقال انرژی به اروپا، به خبرنگاران گفت: «آمریکا از تعدد مسیرها پشتیبانی می‌کند، به ویژه از پروژه‌هایی که تأمین‌کنندگان انرژی، کشورهای ترانزیت و کشورهای مصرف کننده در آن سهیم باشند؛ زیرا این‌گونه مشارکت به امنیت انرژی در جهان کمک خواهد کرد.»
وزیر انرژی آمریکا همچنین گفت: «واشینگتن از همه مسیرهای انتقال انرژی حوزه دریای خزر به اروپا حمایت می‌کند، از جمله پروژه نابوکو و پروژه انتقال گاز آسیای مرکزی به اروپا با لوله‌گذاری در بستر دریای خزر.»
با اجرای پروژه نابوکو، گاز از طریق ارزروم ترکیه به اتریش انتقال خواهد یافت.
به باور وزیر انرژی آمریکا، پروژه‌هایی مانند «ساوس استریم»، که در صورت عملی شدن گاز روسیه را از بستر دریای سیاه به بلغارستان و سپس به اروپای مرکزی و جنوب اروپا خواهد رساند، بسیار پیچیده است و به سرمایه‌گذاری چشمگیری نیاز دارد.
از سوی دیگر الهام علی‌اف، رییس جمهوری آذربایجان، در نشست باکو پروژه دیگری را مطرح کرد که با اجرای آن می‌توان بخشی از نفت دریای خزر را از طریق اودسا (اوکراین) - برودی - پلوتسک - گدانسک به لهستان انتقال داد.
گفت‌وگوها درباره تعدد لوله‌های انتقال انرژی و مطرح کردن پروژه‌های جدید و احیا پروژه‌های قدیمی که از روسیه عبور نکند، زمانی شدت گرفت که درگیری نظامی روسیه و گرجستان در ماه اوت، امنیت انتقال انرژی دریای خزر و آسیای مرکزی به اروپا از طریق قفقاز را زیر سوال برد.
علاوه بر این، اقدامات روسیه در ماه‌های اخیر حکایت از آن دارد که روسیه در زمینه انتقال انرژی، به ویژه گاز، به اروپا از سایر کشورها پیشی گرفته است.
در همین باره م. ک. بهادراکومار، دیپلمات پیشین هندی و کارشناس امور آسیای مرکزی، به روزنامه آسیا تایمز گفته است: «روسیه، برابر قراردادی که با ترکمنستان بسته است، تا هفده سال دیگر امور مربوط به صدور گاز ترکمنستان را به عهده خواهد داشت و ترکمنستان نیز با احداث خط لوله جدیدی برای انتقال گاز خود به روسیه از طریق سواحل شرقی دریای خزر به قزاقستان موافقت کرده است.»
در حال حاضر قسمت اعظم گاز ترکمنستان از طریق روسیه صادر می‌شود وعلاوه بر این، در دو سال آینده نیز میزان گاز ارسالی ترکمنستان به روسیه به ۶۰ تا ۷۰ میلیارد متر مکعب افزایش خواهد یافت.
به عبارت دیگر ترکمنستان گاز زیادی برای صادرات اضافی نخواهد داشت.
اقدامات روسیه برای تسلط بیشتر بر بازار گاز
از سوی دیگر، روسیه برای تثبیت هر چه بیشتر موضع خود به عنوان یکی از صادرکنندگان اصلی انرژی به اروپا ، دراقدامی دست و دلبازانه، به ترکمنستان گفته است که گاز آن کشور را به قیمت اروپا خواهد خرید. ترکمنستان نیز این موضوع را پذیرفته است.
روسیه با استفاده از همین رویه توانسته است نظر قزاقستان و ازبکستان را برای فروش گاز آنها جلب کند.
روسیه پیشنهاد مشابهی نیز به آذربایجان داده و باکو در حال گفت‌وگو با روسیه است تا، در صورت امکان، حجم نفت صادراتی خود را از طریق بندر نووروسیسک روسیه در ساحل دریای سیاه افزایش دهد.
در صورت عملی شدن این طرح، احتمال دارد صادرات نفت آذربایجان از طریق لوله باکو - تفلیس - جیهان کاهش یابد.
حمله روسیه به گرجستان و اختلالات ایجادشده در صدور نفت آذربایجان از طریق بندر سوپسا و لوله باکو - تفلیس - جیهان، که حدود پانصد میلیون دلار به آذربایجان ضرر زد، باعث شده است که باکو همه راه‌های صادرات نفت و گاز خود را مد نظر قرار دهد.
اروپا همچنان به گاز روسیه وابسته است
با این حال کوشش کشورهای اروپایی برای کاهش وابستگی‌شان به انرژی روسیه آن‌چنان مؤثر نیفتاده است.
بیانیه سیزده ماده‌ای نشست باکو نیز غیر از پرداختن به کلیات و تاکید بر صدور انرژی حوزه دریای خزر به اروپا بدون عبور از روسیه ، مانند اودسا - بردوی - پاوتسک - گدانسک، و همکاری بیشتر کشورهای شرکت کننده برای تأمین انرژی، مطالبی بی‌بدیل ندارد.
به رغم تنش بین اروپا و روسیه بر سر حمله به گرجستان، کشورهای اتحادیه اروپا هفته پیش تصمیم گرفتند که گفت‌وگو و همکاری‌های استراتژیک خود را با روسیه از سر گیرند.
این تغییرعقیده تا حد زیادی ریشه در وابستگی اروپا به انرژی روسیه دارد.
واقعیت آن است که اروپا همچنان ۴۲ در صد گاز مصرفی خود را از روسیه وارد می‌کند. کشورهای اتحادیه اروپا در دو سال گذشته نتوانسته‌اند به سیاستی منسجم در قبال روسیه، به ویژه در حیطه انرژی، دست یابند.
این در حالی است که شرکت گازپروم روسیه با عقد قراردادهای بلندمدت با شماری از کشورهای اروپایی مانند آلمان و هلند نفوذ خود را در اروپا گسترش می‌دهد.