حميد همان اول صبح كه از خواب بيدار شد، كمى احساس ناخوشى مى كرد؛ شايد به خاطر هواى داغ و شرجى بندر عباس بود. ولى خوب دست كم مشهد، جايى كه تا چند ساعت ديگر هواپيماى مسافربرى كه حميد بليتش را خريده بود در آن فرود مى آمد، نه اين قدر گرم بود نه اين قدر شرجى.
سوار هواپيما كه شد، هنوز كمى سرش درد مى كرد. بيشتر مسافران، با چهره هاى خندان - پيرترها كمى مضطرب از پرواز، بچه ترها مشغول سر و صدا - روى صندلى ها خود نشسته بودند. بيشتر مسافران زائر بودند، يا حداقل حميد اين طور فكر مى كرد.
توپولوف روسى، با سر و صداى زياد از باند فرودگاه بندر عباس بلند شد.
حميد كم كم خوابش گرفت. هيچ كس ديگر نمى داند چه خوابى ديد، يا درچه فكرى بود. وقتى با صداى مسافران وحشتزده از خواب بيدار شد، جيغ مسافر كنار دستى آخرى صدايى بود كه شنيد.
... آخرين صدا در آخرين پرواز در آخرين لحضه زندگيش. هواپيما در آتش مى سوخت.
آسمان ناامن ایران
بزرگترين سانحه هوايى جهان بين سال هاى ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۴ ميلادى در ایران رخ داده است: سقوط هواپيماى نظامى در كرمان با ۲۷۶ كشته.
بر اساس آمار شبكه ايمنى هوانوردى، یک هزار و ۵۳۰ سانحه هوايى در ميان هواپيماهاى ايران رخ داده است كه بين پنجاه تا هفتاد سانحه آن مرگبار بوده اند.
بيش از هزار و ۴۰۰ صد نفر پس از انقلاب در ايران جان خود را در سوانح هوايى از دست داده اند. تقريبا ۴۰ حادثه نيز پيش از انقلاب از سال ۱۹۴۴ ميلادى در آمار شبكه ايمنى هوانوردى ثبت شده است.
امير بيدگلى، خلبان و مربى سابق پرواز در ايران مى گويد زمانى كه او پرواز مى كرد، جمله ای میان خلبان ها رايج بود: این كه نود درصد سوانح هوايى ناشى از خطاى خلبان است، ۹ درصد آن نقص فنى و يك درصد هم قسمت مسافران است.
این اظهار نظر که شاید چندان علمی هم نباشد، گویا برای این روزها آسمان ایران صدق نمی کند. در ايران هر روز بر خطرات ناشى از نقص فنى هواپيما ها افزوده مى شود.
چرا سقوط می کنیم؟
امير بيدگلى مى گويد: «در حال حاضر علت اصلى سوانح هوايى كمبود لوازم يدكى و انجام ندادن بازديدهاى دوره اى هواپيماهاست.»
هواپيما هاى قديمى در کنار تحريم فروش قطعات يدكى و هواپيماهاى جدید از ترس استفاده شدن اين قطعات و هواپيماها در امور نظامى به وسيله جمهورى اسلامى ايران؛ عمده دلايلى است كه معمولا برای سقوط های پیاپی هواپیماها در ایران مطرح می شوند.
اما مسافر هواپيما، عموما كسى نيست جز شهروندى غير نظامى، يك كارمند، كارگر، معلم، پزشك يا يك خبرنگار. حميد وقتى در بندرعباس سوار هواپيما شد به تنها چيزى كه احتمالا فكر نمى كرد، تحريم فروش قطعات يدكى و دلايل آن بود.
مسعود مهاجر، كارشناس امور حمل و نقل در ايران مى گويد: «سازمان هواپيمايى كشورى، پروازهاى هواپيماهاى ايرانى را كنترل مى كند، كه اين سازمان هم تحت نظارت هاى بين المللى است. من از اين بابت هيچ مشكلى نمى بينم. ولى خوب پرواز هميشه نگران كننده است. بعضى از آدم ها حساسيت دارند. فكر نمى كنم از اين بيشتر باشد.»
همای ایرانیان، در آستانه ورشکستگی
مدير عامل شركت هواپيماى ايران، هما اخيرا در گفت و گويى با روزنامه ابرار اقتصادى براى اولين بار از احتمال قطع شدن پروازهاى «هما» به كشورهاى عضو اتحاديه اروپا، آن هم به دليل مسائل فنى و ايمنى خبر داده است.
مسعود مهاجر از جمله كسانى است كه اوضاع حمل و نقل هوايى ايران را از نزديك دنبال مى كند. آقاى مهاجر مى گويد بعيد است كه اين موضوع عملى بشود، ولى مى افزايد: «اگر چنين شود شركت هواپيمايى ملى خيلى صدمه مى بيند. چون قيمت بليت پرواز هاى داخلى تحت كنترل دولت است و در حقيقت پروازهاى خارجى تنها بخش سودآور براى هواپيمايى ملى است.»
صدمه اى كه مسعود مهاجر از آن سخن مى گوید مى تواند براى «هما» به قيمت ورشكستگى كامل تمام شود، چرا كه اين بزرگ ترين شركت هواپيمايى ايران هر سال میلياردها تومان ضرر مى دهد.
قطع تنها منبع سودآور مى تواند همانقدر براى «هما» خطرناك باشد كه به قول امير بيدگلى، مربى سابق پرواز، نشستن هواپيما بر باند فرودگاه؛ يعنى پرخطر ترين قسمت هر سفر هوايى.
با همه اين ها خود آقاى بيدگلى هم معتقد است، نبايد از هواپيما و مسافرت هوايى ترسيد.
به هر حال اين حرف يك خلبان است: «هر سال هزاران نفر در تصادفات رانندگى جان خود را از دست مى دهند، ولى شما در طول همين سى سال گذشته چند بار در مورد سوانح هوايى مرگبار خبرى شنيده ايد، خيلى كم.»
پرواز را به خاطر بسپار ...
حميد، نام مسافر فرضى كه در پرواز تقريبا دو سال پيش هواپيماى ايران اير تور از بندرعباس به مشهد جان خود را از دست داد، يكى از صدها قربانى پروازهاى هوايى در ايران است.
... مسافرى كه هر كدام از ما مى توانستيم جاى او را كاملا اتفاقى بگيريم. مسافرى كه آخرين سفرش را بى پايان گذاشت. يك مسافر معمولى، يك شهروند، آدمى كه احتمالا نمى دانست آيا فرقى بين هواپيماى توپولوف روسى با ايرباس و بويينگ هست يا نه.
اگر ايران مى توانست قطعات يدكى هواپيما بخرد، چه قدر اين احتمال وجود داشت، كه او زنده بماند؟ مسافر هواپيما، حميد يا هر كس ديگرى كه ممكن است داستان حميد و حميدها را شنيده باشد، در قيد و بند اين سوال ها نيست.
در هر پروازى خطر نرسيدن به مقصد وجود دارد، با اين همه، همه پرواز مى كنيم، و در هنگام پرواز به تنها چيزى كه نبايد فكر كرد نرسيدن به مقصد است.