در فاصله كمتر از ده روز پيش از اجراى يك جانبه مقررات آزادى ورود اتباع جمهورى آذربايجان به ايران بدون دريافت رواديد، دولت آذربايجان همچنان از اعلام لغو صدور رواديد ورود ايرانيان به آن كشور خوددارى مى ورزد.
عليرغم ادامه حضور عواملى كه طى ۲۰ سال گذشته مانع از گسترش بيشتر مناسبات تهران و باكو شده اند، جمهورى اسلامى ايران به منظور بهره بردارى از سردى نسبى مناسبات تركيه و آذربايجان، كه به دنبال تجديد رابطه تركيه با ارمنستان روى داده، تلاش هايى را جهت جلب دوستى باكو به عمل آورده است.
لغو يك جانبه ويزاى ورود اتباع آذربايجان به ايران از جمله اين اقدامات است.
جمهورى آذربايجان كه تا حدودى نگران شكل گرفتن محور همكارى هاى چهار جانبه ميان ارمنستان، ايران، تركيه و روسيه است، نزديكى بيشتر با ايران و توسعه همكارى هاى اقتصادى و سياسى با روسيه را عاملى در جهت حفظ مصالح ملى خود و ايجاد تعادل در مناسبات منطقه اى مى بيند.
تا پيش از اعلام عادى سازى مناسبات سياسى بين آنكارا و ايروان، جمهورى آذربايجان به تركيه به عنوان كشور حامى و متحد و عامل تعديل كننده در مقابل مناسبات دوستانه ايران و ارمنستان نگاه مى كرد. بعد از سفر عبدالله گل، رييس جمهور تركيه، به ارمنستان در سال ۲۰۰۹ كه به بهانه حضور در مسابقه فوتبال مقدماتى جام جهانى سال ۲۰۱۰ ميان دو كشور انجام شد و ديپلماسى فوتبال لقب گرفت، اين ديدگاه از سوى آذربايجان تا حدودى تغيير كرد.
آشكار شدن نارضايتى قابل درك آذربايجان از اقدام تركيه در جهت عادى سازى مناسبات با ارمنستان، پيش از سامان گرفتن اختلافات باكو و ايروان پيرامون منطقه قره باغ كوهستانى، تهران را به انجام اقداماتى در جهت بهره بردارى از شرايط پيش آمده تشويق كرد.
جمهورى اسلامى انتظار دارد كه توسعه مناسبات با آذربايجان، در كنار ادامه مناسبات دوستى با ارمنستان، عوارض محاصره سياسى ايران را در مرزهاى شمالى خنثى سازد.
با وجود اين، فقدان امكانات كافى براى توسعه مناسبات با آذربايجان، اقدامات جمهورى اسلامى را با افزايش واردات از همسايه نه چندان همراه شمالى و دادن امتيازهاى سياسى به آن كشور محدود ساخته است.
در گذشته، ايران از مناسبات دوستانه آذربايجان با اسرائيل، همكارى نظامى با پيمان ناتو و همچنين پذيرفتن كمك هاى آمريكا جهت تجهيز و آموزش واحدهاى دريايى آن كشور در درياى خزر، نا خرسند بوده است. به علاوه، سياست هاى باكو را در قبال حقوق و حدود ايران در آب هاى خزر مانع عمده اى در راه دستيابى به نظام حقوقى تازه اى در آن منطقه تلقى مى كرده است.
عدم پاسخگويى متقابل آذربايجان به اقدام اخير ايران در جهت لغو يك جانبه رواديد و خوددارى باكو از اعلام اقدام متقابل، جمهورى اسلامى را اينك در موقعيت دشوارى قرار داده است. به نظر مى رسد كه جمهورى آذربايجان بدون توجه به خواسته هاى جمهورى اسلامى، تنها نگران مصالح ملى خود در اين رابطه است.
از اين لحاظ ناآرامى هاى داخلى و بى ثباتى اوضاع سياسى ايران در راس نگرانى هاى تازه آذربايجان قرار دارد. تصور باكو اين است كه در صورت لغو رواديد مسافرى با ايران، سيل پناهندگان سياسى و اقتصادى از ايران به آذربايجان سرازير شود. اگر چه ممكن است تعدادى از پناهندگان تازه از مسير آذربايجان راهى ساير كشورهاى جهان بشوند، در هر حال تعداد قابل ملاحظه اى از آنها ممكن است در آذربايجان باقى بمانند.
هم اكنون بيش از ۱۵ درصد از مسافران خارجى آذربايجان را ايرانيان تشكيل مى دهند. انتظار مى رود كه در صورت لغو مقرارت رواديد مسافرى اين ارقام به شدت افزايش يابند.
ورود مواد مخدر از ايران به جمهورى آذربايجان موضوع ديگرى است كه حتى پيش از اتخاذ تصميم در مورد لغو رواديد مسافرى ذهن دولت آن كشور را مشغول داشته بود. مصرف سرانه مواد مخدر در آذربايجان، نسبت به ايران بسيار كمتر است و در آن كشور براى فروشندگان مواد مخدر تنبيهات شديد قانونى وضع شده است.
مقامات دولت آذربايجان همچنين معتقدند كه جمهورى اسلامى داراى فعاليت هاى گسترده اطلاعاتى در آن كشور است. با توجه به يكسانى زبان و ارتباطات فاميلى در دو سوى مرزهاى آذربايجان، در صورت لغو رواديد مسافرى، تشديد اين فعاليت ها بسيار آسانتر از پيش خواهد شد.
اگرچه ايران مدعى حدود و تماميت مرزى آذربايجان نيست، و لى عدم تناسب جمعيت ايرانيان آذرى، با جمعيت بسيار كمتر جمهورى آذربايجان، نگرانى هاى اعلام نشده اى را نزد همسايه شمالى بوجود آورده است.
رنگ مذهب طى نود سال گذشته در جمهورى آذربايجان تا حدود زيادى از ميان رفته و رهبرى مذهبى در آن كشور نيز اينك به نوعى تشريفات مرتبط به دولت تبديل شده است. نگرانى ديگر دولت آذربايجان اين است كه از راه افزايش مراودات آزاد مسافرى با ايران، تحركات مذهبى در آن كشور افزايش يافته و تدريجا به نگرانى هاى امنيتى تبديل شود.
با وجود اين، جمهورى آذربايجان تا حدودى به آغوش گشوده جمهورى اسلامى روى خوش نشان داده و با وجود خوددارى از لغو رواديد مسافرى با صدور گاز به ايران موافقت كرده است.
به موجب توافق تازه اى كه در باكو ميان رضا كسايى زاده، رييس شركت ملى صادرات گاز ايران، با رونق عبدالله اف، رييس شركت دولتى گاز آذربايجان، صورت گرفت، ايران روزانه تا دو ميليون متر مكعب گاز طبيعى براى مصرف در مناطق شمالى از آن كشور «وارد» خواهد كرد.
به اين ترتيب، آذربايجان نيز بعد از تركمنستان به صف صادر كنندگان گاز طبيعى به ايران خواهد پيوست. البته آقاى كسايى زاده در حاشيه مراسم امضاء توافق ياد شده در باكو اعلام كرد كه «واردات گاز از آذربايجان، وضعيت ايران را به عنوان صادر كننده گاز در دراز مدت تحكيم خواهد كرد»!
مسئولان نفت و گاز آذربايجان همچنين به مسئولان ايران وعده دادند كه در آينده ميزان صادرات گاز به ايران را تا روزانه پنج ميليون متر مكعب افزايش دهند.
ايران مايل است كه ميزان واردات گاز از آذربايجان تا حدود ۱۰ برابر توافق جارى افزايش يابد. توليد سالانه گاز در آذربايجان هم اكنون در حدود ۱۷ ميليارد متر مكعب در سال است. از راه افزايش سرمايه گذارى، اين ميزان قرار است تا سه سال آينده به ۲۸ ميليارد متر مكعب در سال افزايش يابد.
لازم به ياد آورى است كه ايران داراى دومين ذخيره بزرگ گاز دنيا است و ذخاير شناخته شده گاز آذربايجان در بهترين شرايط كمتر از ۱۰ در صد مجموع ذخاير ايران است. ايران همواره اعلام داشته كه از تحريم هاى غرب اثرى نگرفته و به خصوص توليد گاز و نفت ايران با مشكل روبرو نشده اند.
دو كشور تركمنستان و آذربايجان كه صادر كننده گاز به ايران محسوب مى شوند با بر خوردارى از سرمايه گذارى هاى خارجى طى ۱۵ سال گذشته موفق به توليد چشمگير نفت و گاز از حوزه خزر شده اند.
ايران نه تنها تاكنون كمترين بهره اى از سرمايه گذارى هاى خارجى در جهت توسعه منابع نفت و گاز خود در حوزه خزر نگرفته كه حتى از مسير هاى انتقال نفت گاز اين حوزه هم محروم مانده است.
عليرغم ادامه حضور عواملى كه طى ۲۰ سال گذشته مانع از گسترش بيشتر مناسبات تهران و باكو شده اند، جمهورى اسلامى ايران به منظور بهره بردارى از سردى نسبى مناسبات تركيه و آذربايجان، كه به دنبال تجديد رابطه تركيه با ارمنستان روى داده، تلاش هايى را جهت جلب دوستى باكو به عمل آورده است.
لغو يك جانبه ويزاى ورود اتباع آذربايجان به ايران از جمله اين اقدامات است.
جمهورى آذربايجان كه تا حدودى نگران شكل گرفتن محور همكارى هاى چهار جانبه ميان ارمنستان، ايران، تركيه و روسيه است، نزديكى بيشتر با ايران و توسعه همكارى هاى اقتصادى و سياسى با روسيه را عاملى در جهت حفظ مصالح ملى خود و ايجاد تعادل در مناسبات منطقه اى مى بيند.
تا پيش از اعلام عادى سازى مناسبات سياسى بين آنكارا و ايروان، جمهورى آذربايجان به تركيه به عنوان كشور حامى و متحد و عامل تعديل كننده در مقابل مناسبات دوستانه ايران و ارمنستان نگاه مى كرد. بعد از سفر عبدالله گل، رييس جمهور تركيه، به ارمنستان در سال ۲۰۰۹ كه به بهانه حضور در مسابقه فوتبال مقدماتى جام جهانى سال ۲۰۱۰ ميان دو كشور انجام شد و ديپلماسى فوتبال لقب گرفت، اين ديدگاه از سوى آذربايجان تا حدودى تغيير كرد.
بیشتر بخوانید:
جمهورى اسلامى انتظار دارد كه توسعه مناسبات با آذربايجان، در كنار ادامه مناسبات دوستى با ارمنستان، عوارض محاصره سياسى ايران را در مرزهاى شمالى خنثى سازد.
با وجود اين، فقدان امكانات كافى براى توسعه مناسبات با آذربايجان، اقدامات جمهورى اسلامى را با افزايش واردات از همسايه نه چندان همراه شمالى و دادن امتيازهاى سياسى به آن كشور محدود ساخته است.
در گذشته، ايران از مناسبات دوستانه آذربايجان با اسرائيل، همكارى نظامى با پيمان ناتو و همچنين پذيرفتن كمك هاى آمريكا جهت تجهيز و آموزش واحدهاى دريايى آن كشور در درياى خزر، نا خرسند بوده است. به علاوه، سياست هاى باكو را در قبال حقوق و حدود ايران در آب هاى خزر مانع عمده اى در راه دستيابى به نظام حقوقى تازه اى در آن منطقه تلقى مى كرده است.
عدم پاسخگويى متقابل آذربايجان به اقدام اخير ايران در جهت لغو يك جانبه رواديد و خوددارى باكو از اعلام اقدام متقابل، جمهورى اسلامى را اينك در موقعيت دشوارى قرار داده است. به نظر مى رسد كه جمهورى آذربايجان بدون توجه به خواسته هاى جمهورى اسلامى، تنها نگران مصالح ملى خود در اين رابطه است.
از اين لحاظ ناآرامى هاى داخلى و بى ثباتى اوضاع سياسى ايران در راس نگرانى هاى تازه آذربايجان قرار دارد. تصور باكو اين است كه در صورت لغو رواديد مسافرى با ايران، سيل پناهندگان سياسى و اقتصادى از ايران به آذربايجان سرازير شود. اگر چه ممكن است تعدادى از پناهندگان تازه از مسير آذربايجان راهى ساير كشورهاى جهان بشوند، در هر حال تعداد قابل ملاحظه اى از آنها ممكن است در آذربايجان باقى بمانند.
هم اكنون بيش از ۱۵ درصد از مسافران خارجى آذربايجان را ايرانيان تشكيل مى دهند. انتظار مى رود كه در صورت لغو مقرارت رواديد مسافرى اين ارقام به شدت افزايش يابند.
ورود مواد مخدر از ايران به جمهورى آذربايجان موضوع ديگرى است كه حتى پيش از اتخاذ تصميم در مورد لغو رواديد مسافرى ذهن دولت آن كشور را مشغول داشته بود. مصرف سرانه مواد مخدر در آذربايجان، نسبت به ايران بسيار كمتر است و در آن كشور براى فروشندگان مواد مخدر تنبيهات شديد قانونى وضع شده است.
مقامات دولت آذربايجان همچنين معتقدند كه جمهورى اسلامى داراى فعاليت هاى گسترده اطلاعاتى در آن كشور است. با توجه به يكسانى زبان و ارتباطات فاميلى در دو سوى مرزهاى آذربايجان، در صورت لغو رواديد مسافرى، تشديد اين فعاليت ها بسيار آسانتر از پيش خواهد شد.
اگرچه ايران مدعى حدود و تماميت مرزى آذربايجان نيست، و لى عدم تناسب جمعيت ايرانيان آذرى، با جمعيت بسيار كمتر جمهورى آذربايجان، نگرانى هاى اعلام نشده اى را نزد همسايه شمالى بوجود آورده است.
رنگ مذهب طى نود سال گذشته در جمهورى آذربايجان تا حدود زيادى از ميان رفته و رهبرى مذهبى در آن كشور نيز اينك به نوعى تشريفات مرتبط به دولت تبديل شده است. نگرانى ديگر دولت آذربايجان اين است كه از راه افزايش مراودات آزاد مسافرى با ايران، تحركات مذهبى در آن كشور افزايش يافته و تدريجا به نگرانى هاى امنيتى تبديل شود.
با وجود اين، جمهورى آذربايجان تا حدودى به آغوش گشوده جمهورى اسلامى روى خوش نشان داده و با وجود خوددارى از لغو رواديد مسافرى با صدور گاز به ايران موافقت كرده است.
به موجب توافق تازه اى كه در باكو ميان رضا كسايى زاده، رييس شركت ملى صادرات گاز ايران، با رونق عبدالله اف، رييس شركت دولتى گاز آذربايجان، صورت گرفت، ايران روزانه تا دو ميليون متر مكعب گاز طبيعى براى مصرف در مناطق شمالى از آن كشور «وارد» خواهد كرد.
به اين ترتيب، آذربايجان نيز بعد از تركمنستان به صف صادر كنندگان گاز طبيعى به ايران خواهد پيوست. البته آقاى كسايى زاده در حاشيه مراسم امضاء توافق ياد شده در باكو اعلام كرد كه «واردات گاز از آذربايجان، وضعيت ايران را به عنوان صادر كننده گاز در دراز مدت تحكيم خواهد كرد»!
مسئولان نفت و گاز آذربايجان همچنين به مسئولان ايران وعده دادند كه در آينده ميزان صادرات گاز به ايران را تا روزانه پنج ميليون متر مكعب افزايش دهند.
ايران مايل است كه ميزان واردات گاز از آذربايجان تا حدود ۱۰ برابر توافق جارى افزايش يابد. توليد سالانه گاز در آذربايجان هم اكنون در حدود ۱۷ ميليارد متر مكعب در سال است. از راه افزايش سرمايه گذارى، اين ميزان قرار است تا سه سال آينده به ۲۸ ميليارد متر مكعب در سال افزايش يابد.
لازم به ياد آورى است كه ايران داراى دومين ذخيره بزرگ گاز دنيا است و ذخاير شناخته شده گاز آذربايجان در بهترين شرايط كمتر از ۱۰ در صد مجموع ذخاير ايران است. ايران همواره اعلام داشته كه از تحريم هاى غرب اثرى نگرفته و به خصوص توليد گاز و نفت ايران با مشكل روبرو نشده اند.
دو كشور تركمنستان و آذربايجان كه صادر كننده گاز به ايران محسوب مى شوند با بر خوردارى از سرمايه گذارى هاى خارجى طى ۱۵ سال گذشته موفق به توليد چشمگير نفت و گاز از حوزه خزر شده اند.
ايران نه تنها تاكنون كمترين بهره اى از سرمايه گذارى هاى خارجى در جهت توسعه منابع نفت و گاز خود در حوزه خزر نگرفته كه حتى از مسير هاى انتقال نفت گاز اين حوزه هم محروم مانده است.