گزارش هاى تازه نشان مى دهند كه نسل فك هاى درياى خزر كه «فك خزر» ناميده مى شوند در معرض خطر انقراض قرار گرفته است.
كارشناسان مى گويند، اين روند اكنون به جايى رسيده است كه در حال حاضر تنها اندكى بيش از يكصد هزار فك در درياى خزر باقى مانده اند. به گفته کارشناسان در صد سال گذشته بیش از یک ملیون فک در این دریا زندگی می کردند.
اسماعيل كهرم، كارشناس محيط زيست، در گفت و گو با «راديو فردا» آلودگى آب درياى خزر را يكى از عوامل اصلى در نابودى نسل فك ها مى داند.
راديو فردا: چه دلايلى باعث تشديد روند انقراض نسل فك خزر شده است؟
اسماعيل كهرم: در تمام اين پنج كشور ساحلى درياى مازندران، يعنى قزاقستان٬ تركمنستان٬ ايران٬ آذربايجان و روسيه٬ متأسفانه تلفات شديدى از فك ها را داشتيم. به چند دليل٬ يكى آلودگى آب ها٬ يكى كاهش طعمه و ديگر اينكه ماهيگيرها اين ها را مى كشند. در بندر تركمن ما٬ ماهيگيرها يك چماق مخصوص فك كشى دارند٬ كه وقتى فك ها نزديك قايق ها مى شوند٬ يا با قلاب آهنى و يا با آن چماق، توى سر شان مى زنند كه آنها را از بين ببرند٬ به خاطر اينكه فكر مى كنند فك ها رقيب ماهيگيرى آنها هستند.
معمولا در مناطق قطبى يا در كشورهاى شمال اروپا٬ كشورهايى مانند نروژ يا دانمارك ، كشتن فك ها مرسوم است٬ اما آنها را به خاطر پوست و گوشت و چربى شان مى كشند. ماهيگيران ايرانى و منطقه٬ چرا با فك ميانه اى ندارند و آنها را مى كشند؟ صرفا به خاطر اينكه كيلكا خور هستند؟
كاملا صحيح است. البته تمام ماهى ها را اينها از بين مى برند٬ حتى ماهى هاى خاويارى را هم مى گيرند٬ به خاطر اينكه شناگرهاى بسيار ماهرى هستند٬ لذا يك خصومت و رقابتى بين ماهيگيران٬ مثلا ماهيگيران تركمن ما با اين فك ها از قديم الايام وجود داشته است.
- «فك درياى خزر٬ تنها پستاندار درياى خزر با تمام وسعت آن است و به نام «فوكا كاسپيكا» در تمام عالم شناخته مى شود. اين فك به تعداد بسيار زيادى در كشورهاى ساحلى وجود داشته است. متأسفانه٬ يكى با آلودگى درياى مازندران٬ دوم با ورود گونه هاى غريبه مانند تاژك داران٬ كه باعث از بين رفتن ماهى هاى كيلكا شد٬ جمعيت اينها لطمه خورد. از طرفى٬ به طور باستانى و قديمى٬ ماهيگيران دشمن فك هستند٬ چه در آب هاى شمال انگلستان و چه در درياى مازندران.»
در نتيجه اينها فقط و فقط٬ به خاطر چربى از اين استفاده مى كنند. البته لازم به ذكر است كه چون فك ها٬ حرام گوشت هستند در كشورهاى اسلامى مانند تركمنستان٬ ايران و آذربايجان٬ مورد استفادۀ تغذيه قرار نمى گيرند.
آقاى دكتر٬ به مجموعه عوامل آسيب زا اشاره كرديد٬ به ويژه به كشتار فك هاى خزر به وسيلۀ ماهيگيران٬ اما لطفا توضيح دهيد٬ كه از عوامل گرمايش زمين٬ شكستن لايه هاى يخ و آلودگى محيط زيست درياى خزر٬ كدام يك بيشتر در رو به انقراض رفتن نسل اين جانور دخيل بوده اند؟
فك درياى خزر٬ تنها پستاندار درياى مازندران با تمام وسعت آن است و به نام «فوكا كاسپيكا» در تمام عالم شناخته مى شود. اين فك به تعداد بسيار زيادى در كشورهاى ساحلى وجود داشته است.
متأسفانه٬ يكى با آلودگى درياى مازندران٬ دوم با ورود گونه هاى غريبه مانند تاژك داران٬ كه باعث از بين رفتن ماهى هاى كيلكا شد٬ جمعيت اينها لطمه خورد. از طرفى٬ به طور باستانى و قديمى٬ ماهيگيران دشمن فك هستند٬ چه در آب هاى شمال انگلستان و چه در درياى مازندران.
ذوب شدن يخ ها هم در اين زمينه٬ به خصوص در خطه هاى شمالى٬ بى تأثير نيست. فك ها٬ فرزندان خود را روى يخ به دنيا مى آورند و فرزند اينها٬ بايد روى يخ باشد٬ به خاطر لاىۀ بسيار زياد چربى كه در زير پوستشان٬ بدن اينها را احاطه كرده است.
لذا اين چهار پنج تا عامل با هم هستند. آلودگى درياى خزر٬ باعث شد كه اينها يك بيمارى پوستى بگيرند به نام «كينان ديس تمپر». اين نوعى بيمارى مانند گرى است كه در پوست انسان مشاهده مى شود.
پوست اينها لكه لكه شد و به صورت زخم و به تعداد زيادى٬ به يك باره از بين رفتند٬ به طورى كه در سواحل ما٬ تعداد ده تا پانزده تا را در هر كيلومتر ديديم كه به خاطر همين بيمارى از بين رفتند.
الان خوشبختانه٬ اينها از آن بيمارى خلاص شدند٬ يعنى آن قوى ها ماندند٬ ضعيف ها از بين رفتند ولى عوامل ديگر كماكان برقرار است.
جمع اين عوامل كه شما فرموديد باعث شده كه متأسفانه جمعيت اين فك رو به كاهش برود.
آخرين بارى كه مرگ دسته جمعى فك هاى درياى خزر گزارش شده٬ چه زمانى بوده است؟
حدود چهار سال پيش٬ در سواحل ايران مشاهده شد و بعد همكارى هاى بين المللى انجام گرفت با كشورهاى ساحلى و مشخص شد كه٬ مثلا در باكو٬ در آذربايجان و نيز در اطراف رود ولگا در روسيه٬ تعداد زيادى فك ها كشته شده بودند.
نظر به وسعت درياى مازندران٬ به عنوان بزرگ ترين درياچۀ روى زمين٬ اگر هم ما به صورت دسته جمعى٬ تلفات زياد داشته باشيم٬ واقعا قابل شمارش نيست ولى کلیه كسانى كه در اين نواحى ساحلى زندگى مى كنند٬ آشنا هستند با مرگ به ظاهر بى دليل و لاشه هايى كه آب بيرون مى ريزد و در ساحل به جا مى گذارد.
چرا اصولا بايد از انقراض نسل فك خزر ناراحت شد؟ با اين توصیفی كه شما کردید احتمالا ماهيگيران بايد خوشحال شوند.
خوشحالى ماهيگيران٬ خوشحالى كوتاه مدت خواهد بود. فك خزرى در رأس هرم غذايى قرار دارد و سلامت درياى مازندران را در اختيار دارد و اگر از بين برود٬ تمام اين سيستم به هم خواهد خورد و نهايتا مطمئن باشيد٬ خوشحالى آن ماهيگير هم به سر خواهد آمد.
ماهيگير وقتى از درياى مازندران برداشت كرد٬ چيزى به دريا پس نمى دهد ولى فك باقى ماندۀ ماهى ها و حتى به صورت مدفوعش٬ باعث بارور شدن دريا و اقيانوس مى شود. اين تجربه را در جاهاى ديگر داشتند.
در استراليا٬ كوسه هاى بزرگ سفيد را از بين بردند و بر خلاف تصور آنها٬ ماهيگيرها ماهى هاى بيشترى صيد نكردند.