دربخش‌های پيشين (اول، دوم) درباره بزرگنمایی توان پهپادی، دستاوردهای مشکوک، قابليت پهپادهای مسلح، فناوری رادار گريزی وچالش‌های مخابراتی بحث شد. در اين بخش راه‌های نا کارآمد کردن هواپيماهای بدون سرنشين، سيرصعودی کشورهای دارای پهپاد، نيازمندی‌های لازم برای توليد پهپادهای مسلح، و سرانجام ميزان پيشرفت و جايگاه واقعی جمهوری اسلامی را در زمينه پهپادی دنبال می‌کنيم.
فناوری ضد پهپاد
به موازات پيشرفت چشمگير فناوری در سطح جهان برای توليد پهپاد های گوناگون و توسعه قابليت آنها، فناوری ضد پهپاد هم پيشرفت داشته است . پهپاد ها علاوه بر نقاط قوت، نقاط ضعف نيز دارند و راه‌های مختلفی برای نا کارآمد کردن آنها ابداع شده است. برای مثال با استفاده از سلاح‌های انرژی هدايت شده (directed-energy weapons) مانند ليزر می‌توان دوربين‌ها وديگر دستگاه‌های يک پهپاد مسلح و در واقع ديد اپراتور حسگرهای آن را کور کرد. يکی از مزيت های پهپاد که هدايت آن از فواصل بسيار دوراست، در همين حال يکی از نقاط ضعف آن نيز به شمار می‌آيد. مخابرات ماهواره‌ای که يکی ازراه‌های هدايت پهپاد ها است، آسيب پذيرند و می‌توان در آنها رخنه کرد. در بعضی موارد ممکن است پهپادها از برد ماهواره‌ای خارج شوند و در نتيجه هدايت آنها مختل شود.
در اين رابطه، جمهوری اسلامی دست يابی به پهپاد «آر کيو ۱۷۰» آمريکائی را ناشی از به‌کارگيری فناوری ضد پهپاد خود می‌داند وبه عبارت ديگر آن را با «دام الکترونيکی» خود تصاحب کرد. اين در حالی است که آمريکا، نقص فنی در پهپاد مذکور را عامل سقوط آن در ايران می‌داند.
قطع نظر از اينکه اين هواپيمای بدون سرنشين آمريکایی چگونه به‌دست جمهوری اسلامی افتاده است، رخنه درسيستم مخابراتی و هدايت پهپادها ( چه از طريق سامانه مکان يابی جهانی موسوم به «جی پی اِس» و چه راديویی ) وفريفتن آنها امکان پذير است و به‌همين جهت برخی از کشورهای سازنده پهپاد، سيگنالهای ارسالی به اين پرنده‌ها را به صورت رمز در آورده اند تا قابل هک کردن نباشند.
جدا از رخنه کردن در سيستم مخابراتی پهپاد ها که در واقع نوعی جنگ الکترونيکی و سايبری است، سازمانهای نظامی و يا خصوصی نيز گامهای موثری را برای توسعه فناوری ضد پهپاد برداشته اند. در اين راستا شرکت آمريکایی بوئينگ در آزمايشی با يک توپ ليزری ۱۰ کيلوواتی ، توانست انواع پهپاد ها و راکت‌ها را منهدم کند. به تازگی، آمريکا يک توپ ليزری ۳۰ کيلواتی را بر روی ناو پانس، که در واقع پايگاه شناورمقدم اين کشور در خليج فارس است، نصب کرد. اين سلاح به منظور مقابله با پهپادهای ايران در اين پهنه آبی و قايق‌های تندروی سپاه به کار گرفته شده است. شرکت مذکور قرار است سلاح‌های ليزری با توان ۵۰ يا ۶۰ کيلوات برای ارتش آمريکا بسازد.
از ديگر نوآوری‌ها در زمينه فناوری ضد پهپاد، توسعه سامانه الکترونيکی برای تعيين موقعيت و شناسائی پهپادها است که در آمريکا دنبال می‌شود. در حال حاضر اين سامانه قادر است موقعيت پهپادهای کوچک با سقف پروازی پایین را تعيين کند ولی هدف نهایی، سامانه‌ای است که بتواند دوربين و حسگرهای پهپادهای دشمن را از کار بياندازد.
افزايش کشور های دارنده پهپاد
در بيشتر ارتش‌های جهان، تلاش برای پی بردن به نقش و جايگاه پهپادها به عنوان سلاح‌های جنگ و تلفيق آنها با ديگر سلاح‌ها ادامه دارد. هزينه حمله هوایی به وسيله پهپاد به مراتب کمتراز اجرای اينگونه عمليات به وسيله بمب افکن با خلبان است. آمريکا تاکنون از پهپادهای مسلح برای حملات هوایی در کشورهای افغانستان، عراق، ليبی، پاکستان، فيليپين، سومالی و يمن استفاده کرده است. پهپادهای آمريکایی مانند «پردیتور» يا «شکارگر» و «ريپر» به معنای «دروگر» می‌توانند بر خلاف هواپيماهای معمولی تا چهارده ساعت بر بالای هدفهای مورد نظر بدون سوخت گيری پرسه زنند و در لحظه مناسب به آنها حمله کنند. از اين نگاه، هواپيماهای بدون سرنشين برتری آشکاری نسبت به بمب‌افکن‌های متعارفی دارند که از چنين توانایی برخوردار نيستند.
در حال حاضر سه کشور آمريکا، اسرائيل و بريتانيا پهپادهای مسلح دارند و درعمل از آنها استفاده کرده‌اند. در مقابل شمار کشورهای دارای پهپادهای غير مسلح رو به افزايش است. ده سال پيش، در سال ۲۰۰۴، فقط ۴۱ کشور هواپيماهای بدون سرنشين داشتند ولی اين رقم، در سال ۲۰۱۱ بر پايه گزارش ديوان محاسبات آمريکا، به ۷۶ کشور افزايش يافته است.
ايران و چين هم ادعا کرده‌اند که خود را به پهپادهای مسلح مجهزکرده‌اند. هند نيز تلاش دارد که شماری از پهپادهای خود را به سلاح‌های هوشمند مجهز کند و پاکستان که نمی‌خواهد از رقيب خود عقب بماند، اعلام کرده است که به تنهایی و يا با کمک چين هواپيماهای مسلح بدون سرنشين توليد خواهد کرد. در حال حاضر ترکيه دارای ۲۴ پهپاد است و تلاش دارد که خود را به پهپادهای مسلح تجهيز کند. در اين ميان، استراليا، ژاپن و سنگاپور نيز موفق به ساختن پهپاد های تجسسی شده‌اند که ممکن است در آينده پهپاد های مسلح نيز بسازند.
پيش نيازهای توليد پهپادهای مسلح پيشرفته
تکنولوژی پهپاد پيچيده‌تر از آن است که به نظر می‌رسد. از نظر کيفی، تکنولوژی لازم برای ساختن يک هواپيمای بدون سرنشين حتی از نوع «پردیتور» غير مسلح که در اواسط دهه ۹۰ در جنگ بالکان به کار گرفته شد، با تکنولوژی مورد نياز برای توليد پهپاد مجهز به سلاح‌های هوشمند، تفاوت زيادی دارد. پهپادهای مسلح پيشرفته از نوع به کار گرفته شده در افغانستان و پاکستان توسط ارتش آمريکا، برای اينکه کارآئی موثری داشته باشند، به جز کاربَران مجرّب در ايستگاه‌های کنترل، به اطلاعات موثق، سامانه مخابراتی بسيار پيشرفته، دسترسی به مخابرات ماهواره ای و مهندسی سيستم‌های پيچيده، نياز دارند که در حال حاضر چند کشور آنها را در اختيار دارد. به عبارت ديگر کشورهایی که تکنولوژی نظامی پيچيده مانند سلاح‌های هسته‌ای و مخابرات ماهواره‌ای را در اختيار دارند، توانسته‌اند پهپاد های مسلح پيشرفته بسازند.
با اين وجود برخی از کشورهای داری اين تکنولوژی به علل گوناگون از پيشرفت لازم در اين زمينه بر خوردار نبوده‌اند. برای مثال روسيه به علت کاهش بودجه صنايع هوا - فضای خود، پيشرفت ملموسی در زمينه توليد پهپادهای مسلح نداشته است. فرانسه و ايتاليا هم نتوانسته‌اند برنامه توليد اينگونه پهپادها رابه پيش ببرند و به پهپاد های «دروگر» غير مسلح بسنده کرده‌اند. فرانسه از اين پهپادها برای ماموريت‌های تجسسی استفاده می‌کند.
در دهه ۸۰ و ۹۰ ميلادی، با گسترش موشک‌های باليستيک وخطرات ناشی از استفاده احتمالی اين موشک‌ها، قدرت‌های جهانی تلاش دامنه داری را به کار بردند تا با وضع مقررات صادراتی از انتقال تکنولوژی موشکی و توسعه بيشتر اين سلاح‌ها جلوگيری کنند. در حال حاضر پهپادهای مسلح مانند موشک‌های بالستيک دهه‌های ياد شده عامل بی ثباتی تلقی نمی‌شوند ولی خطرات اين پهپادها با گسترش تکنولوژی آنها به ديگر کشورها و افزايش شمار کشورهای دارنده اين سلاح، افزايش خواهد يافت.
جايگاه واقعی جمهوری اسلامی
علاقه وافر سرداران سپاه و مقام‌های وزارت دفاع به گزافه گویی و بزرگنمایی درعرصه فناوری رادارگريزی ويا ادعای رتبه‌های بی پايه در زمينه فناوری پهپادی، به رغم محدوديت‌های آشکارش بی‌فايده و غير ضروری می‌نماياند. نبود تناسب و تقارن ميان ادعاها و داشته‌ها ونمايش توانمندی‌ها، باعث شده است که کشورهای مخاطب جمهوری اسلامی به بزرگنمایی سرداران و مقام‌های آن اعتبار ندهند زيرا آنچه را که شنيده‌اند به چشم و درعمل نديده اند.
با اين حال، مقام‌های سپاه و وزارت دفاع به بزرگنمایی توان پهپادی و به طورکلی توان نظامی جمهوری سلامی، ادامه می‌دهند که بی‌شک مصرف داخلی نيز دارد. جمهوری اسلامی با کنترل رسانه‌های داخلی ومقابله شديد با هرنوع چالش رسانه‌ای از خارج، راه را برای دسترسی آزاد مردم به اطلاعات مسدود کرده و در چنين فضایی مردم را زير بمباران تبليغات خود قرار داده وسيگنالهای نادرست به آنها می‌دهد. اضافه بر اين مقام‌های سپاه و وزارت دفاع به جای اعتبار دادن به توان نظامی و بازدارندگی ايران و نمايش ادعاهای خود در اين توان، به طوری‌که ديگر کشورها آن را بپذيرند و در محاسبات خود منظور کنند، حقايق را وارونه جلوه می‌دهند و کشورهایی را که دشمن می‌دانند حقير و بيچاره می‌شمارند که تاب مقاومت در مقابل جمهوری اسلامی را ندارند.
در مجموع کارآیی پهپادهای ايران درسطح و معياری نيست که فرماندهان سپاه و يا مقام‌های وزارت دفاع و صنايع نظامی تبليغ می‌کنند. پهپادهای جمهوری اسلامی را نمی‌توان هم‌طراز پهپادهای بسيار پيشرفته‌ای تلقی کرد که ارتش آمريکا دارد. با اين حال، اگر افراط و تفريط ها کنار گذاشته شود، جمهوری اسلامی به رغم محدويت‌های ناشی از تحريم‌های بين‌المللی، پهپادهایی ساخته است که از توانایی نسبی برخوردار است. بنا به گزارشات شاهدان عينی در سوريه، پهپادهای ايران درکشورشان، مانند پهپادهای مهاجر و ابابيل، با در اختيار گذاشتن اطلاعات در مورد مواضع گروه‌های مخالف اسد، در هدايت دقيق راکت‌ها و آتش توپخانه نيروهای دولتی به اين مواضع، بسيار موثربوده اند. گو اينکه اثری از پهپادهای مسلح ايران در سوريه مشاهده نشده است. در طول بزرگترين رزمايش اخير ارتش ايران در جنوب شرق کشور و دريای عمان، موسوم به رزمايش محمد رسول الله ، نيروی زمينی ارتش به استفاده از پهپاد انتحاری اکتفا کرد و صحبتی از پهپادهای مسلح به ميان نيامد.
چه بخواهيم و چه نخواهيم ايران يک قدرت پهپادی در خاورميانه محسوب می‌شود ولی برخلاف ادعای جمهوری اسلامی رتبه اول را از نظر طراحی و توليد ندارد. نگاهی گذرا به سطح فناوری پهپادی و کارآیی انواع پهپادهای توليد شده در اسرائيل و صادرات برخی از آنها حتی به کشورهای اروپایی مانند بريتانيا، فرانسه، آلمان، هلند و اسپانيا نشان می‌دهد که اين کشور بالاترين رتبه را دارد. اسرائيل بزرگترين صادر کننده پهپاد در دنيا است. بر پايه گزارش يک شرکت مشاورتی در آمريکا، صادرات پهپاد وسامانه‌های پهپادی اسرائيل بين سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۲، به چهار ميليارد و ۶۰۰ میلیون دلار رسيد، درحالی که صادرات آمريکا در همين مدت، دو تا سه ميليارد دلار بوده است.
استفاده از پهپادها می‌تواند تا حدی کمبودهای نيروی هوایی ايران را جبران کند که به علت تحريم‌ها، برای تعمير و نگهداری هواپيماهای قديمی باقيمانده از زمان شاه با چالش های جدی روبرو است.
جدا از تحريم‌ها عليه جمهوری اسلامی، نابسامانی‌ها و آشفتگی‌های صنايع نظامی کشور نيز از پيشرفت برنامه‌های ايران در زمينه پهپاد کاسته است. نگاهی به پروژه‌های هوا - فضا نشان می‌دهد که چالش اصلی بيشتر در حوزه مديريتی است تا فنی. به برآورد شماری از کارشناسان غربی، پروژه‌های بخش دفاعی جمهوری اسلامی مانند اکثر پروژه های صنعتی آن، اغلب به علت نا هماهنگی بخش‌ها، جدا بودن آنها از يکديگر وتنگ نظری مديران مسئول، راه به جایی نبرده‌اند. اينکه اثرات منفی اين عوامل بر زير مجموعه‌های سازمان صنايع هوایی و يا مراکز پژوهشی سپاه تا چه اندازه باشد، به طور کامل معلوم نيست. اما سوء مهارت‌های مديريتی در بخش صنعتی توام با فساد فراگيردر کشور، حتی با وجود مهارت فنی و تکنولوژی لازم، می‌تواند دست و پاگير باشد. به رغم اين تنگناها و مشکلات، جمهوری اسلامی به تلاش خود برای ارتقای ظرفيت وقدرت پهپادی‌اش ادامه خواهد داد.
_______________________
نظرات مطرح شده در این نوشته، الزاما بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست.