تشدید جنگ سرد مابین ریاض و تهران، عربستان سعودی را بیش از پیش، به استفاده از سلاح نفت علیه ایران تشویق کرده است.
کاهش دادن قیمت نفت خام در بازارهای جهانی، از راه افزایش حجم عرضه، و پیشنهاد قیمت‌های ترجیحی به خریداران عمده نفت ایران در آسیا، از جمله چین و هند، از جمله راهکارهایی است که ریاض هم اکنون در مقابله آشکار با تهران مورد استفاده قرار داده است.
عربستان با ذخیره نفت خام ۲۶۷ میلیارد بشکه و تولید روزانه ۹.۵ میلیون بشکه نفت خام، بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده نفت اوپک محسوب می‌شود.
در مقابل ایران با ذخیره قابل بهره‌برداری ۱۵۰ میلیارد بشکه نفت، تولید کمتر از چهار میلیون بشکه در روز و صادرات روزانه دو میلیون بشکه، دومین فروشنده بزرگ اوپک است.
توان نابرابر
بر خلاف ایران که نیمی از تولید نفت خام خود را در داخل مصرف می‌کند، عربستان قسمت اعظم تولیدات خود را به بازارهای خارجی می‌فرستد. به علاوه، هزینه تولید هر بشکه نفت در عربستان دو تا سه دلار در بشکه و تولید نفت خام ایران ( بیشتر به دلیل اعمال تحریم‌ها ) بین هشت دلار (در خاک) و تا ۱۵ دلار در هر بشکه (چاه‌های دریایی) است.
بازیافت نفت خام از چاه‌های ایران به دلیل استفاده از روش‌های کهنه استخراج و ابزار فنی با قابلیت کم، تنها در حدود ۲۰ درصد کل ذخیره چاه است. در عربستان میزان بازیافت نفت از چاه‌ها تا ۵۰ درصد بیشتر از ایران است.
بیش از ۸۰ درصد چاه‌های نفت ایران سالمند و در نیمه دوم عمر خود قرار دارند. میزان تولید این چاه‌های، به دلیل کاهش فشار، سالانه تا ۱۰ درصد کاهش مییابد.
برای حفظ فشار و در نتیجه حفظ سطح تولید چاه‌های کهنه، ایران نیازمند تزریق روانه تا ۱۵۰ میلیون متر مکعب گاز به چاه‌های کهنه است. به دلیل بالا بودن میزان مصرف گاز در داخل و معوق ماندن طرح‌های افزایش تولید گاز (در منبع مشترک پارس جنوبی)، حد اکثر میزان تزریق گاز طبیعی به چاه‌ها، از ۶۰ میلیون متر مکعب در روز تجاوز نمی‌کند.
از این لحاظ تولید نفت ایران حتی بدون رقابت و یا مقابله با عربستان سعودی در وضعیتی بسیار دشوار قرار دارد. استفاده عربستان از سلاح نفت علیه ایران، این وضعیت را بسیار دشوار تر از پیش خواهد ساخت.
موارد اختلاف
عربستان سعودی بزرگترین کشور عرب خلیج فارس و در عمل یک قدرت منطقه‌ای است. رقابت ریاض با جمهوری اسلامی بر سر افزایش نفوذ محلی امری است طبیعی.
عربستان سعودی برنامه توسعه اتمی و همچنین توسعه صنایع موشکی جمهوری اسلامی را نه تنها عاملی در جهت نا متوازن ساختن تعادل قدرت در منطقه، که مستقیماً خطری علیه خود و همپیمانانش در حاشیه جنوبی خلیج فارس تلقی می‌کند.
آغاز جنبش آزادی خواهی موسوم به «بهار عربی» در کشورهای منطقه و سرایت ناآرامی‌ها به بحرین، عربستان را، به دلیل حمایت ایران از مردم آن کشور (اکثریت شیعه)، در خط تلاقی تازه‌ای با جمهوری اسلامی قرار داد.
مقابله ایران در اجلاس هشتم ژوئن اوپک با عربستان و ایستادگی در برابر پیشنهاد افزایش تولید نفت اتحادیه به میزان ۱.۵ میلیون بشکه نفت در روز، بیتابی رهبران ریاض در برابر جمهوری اسلامی را به انتها رساند و جنگ سرد پنهانی شش سال گذشته را آشکار ساخت.
روش‌های مقابله
عربستان ابتدا تهدید کرد که میزان تولید نفت خام خود را مستقل از اوپک افزایش خواهد داد. عربستان با ظرفیت اضافی تولید در حدود چهار میلیون بشکه نفت در روز در مدتی نه چندان طولانی قادر به افزایش تولید خود تا میزان ۱۱ میلیون بشکه در روز خواهد بود.
در صورت افزایش تولید نفت خام، سطح قیمت‌ها در بازارهای جهانی کاهش خواهد یافت. عربستان با ذخیره ارزی بسیار قابل توجه و قدرت سرمایه‌گذری خارجی تا ۵۰۰ میلیارد دلار به راحتی قادر به تحمل کاهش قیمت نفت در بازار خواهد بود.
در نقطه مقابل، ایران در نتیجه کاهش قیمت نفت با مشکلات مالی بیشتری روبه‌رو خواهد شد. عربستان سعودی در صورت کاهش قیمت نفت حتی تا میزان ۶۵ دلار در هر بشکه نیز قادر به متعادل نگاهداشتن بودجه سال جاری خود خواهد بود، در حالی که تهران با محاسبه قیمت فروش هر بشکه نفت ۸۰ دلار نیز دارای ۳۰ درصد کسری بودجه است.
کاهش درآمدهای ارزی ناشی از صادرات نفت خام با قیمت‌های کمتر، برنامه‌های حفظ سطح تولید نفت و گاز را در ایران تحت تأثیر قرار داده و به نوبه خود، در میان مدت درآمدهای ارزی دولت را کاهش می‌دهد.
از ابتدای سال جاری که دولت به تنظیم بودجه سالانه خود مبادرت ورزیده، قیمت‌های نفت در بازارهای جهانی از هر بشکه ۱۲۷ دلار به حدود ۱۰۰ دلار کاهش یافته است. در صورت ادامه کاهش قیمت‌ها و رسیدن آن به سطح ۸۰ تا ۹۰ دلار در هر بشکه، میزان درآمدهای دولت ایران از سطح پیش‌بینی‌های بودجه تا حدود ۲۵ درصد کمتر خواهد بود.
تصرف بازارهای نفت
عربستان علاوه بر مقابله غیرمستقیم با ایران در زمینه افزایش عرضه نفت به بازار و کاهش قیمت‌ها، مستقیماً نیز بازارهای ایران را بخصوص در آسیا هدف قرار داده است.
بزرگترین موفقیت عربستان در بازار نفت خام چین بوده که پیشتر، ایران بزرگترین صادرکننده به آن بود. این مقام اینک در اختیار عربستان قرار دارد و ایران بعد از روسیه و آنگولا در این بازار به مقام چهارم رانده شده است.
عربستان اینک هند را که یکی از سه بازار بزرگ صادرات نفت خام ایران محسوب می‌شود، هدف قرار داده است.
عدم همکاری کامل هند با ایران در جهت یافتن راه حل پرداخت بهای نفت صادراتی ایران (شاید تا حدودی در نتیجه تلاش‌های سیاسی – اقتصادی پنهان عربستان) تهران را مجبور به تهدید به چشم‌پوشی از این بازار و قطع صادرات به آن کشور نموده- اقدامی که از عملی شدن آن ایران به مراتب بیش از هند زیان خواهد دید.
سیاست افزایش صادرات به بازارهای سنتی نفت خام ایران، و همچنین عرضه قیمت‌های کمتر نفت صادراتی به خریداران و قبول واردات بیشتر کالا از آن کشورها را عربستان سعودی اینک بدون هر نوع ملاحظه سیاسی دنبال می‌کند.
شاهزاده ترکی الفیصل، فرزند پادشاه سابق عربستان که زمانی اداره سازمان‌های امنیتی آن کشور را عهده‌دار بود، در جلسه که بنا بر گزارش وال استریت جورنال در ابتدای ماه ژوئن با حضور فرماندهان نظامی آمریکا و بریتانیا در حومه لندن برگزار شد، اخطار کرد که در صورت نهایی شدن تلاش ایران برای دست یافتن به سلاح اتمی، ریاض نیز در چنین مسیری قرار خواهد گرفت.
شاهزاده ترکی در همان جلسه تأثیر جنگ نفت و نتایج محروم ساختن ایران از درآمدهای نفتی را مورد تأکید قرار داد؛ پیامی که نه تنها آمریکا و اتحادیه اروپا، که تمامی خریداران عمده نفت مانند چین و هند و ژاپن، از آن به گرمی استقبال می‌کنند.
با توجه به بحران داخلی ناشی از ادامه جنگ قدرت در ایران، دشوارتر شدن وضعیت حکومت بشار اسد در سوریه (مهم‌ترین متحد تهران در منطقه) و دورتر شدن ترکیه از جمهوری اسلامی، (بعد از سردی مناسبات ایران با روسیه)، اینک تشدید جنگ سرد مابین ریاض و تهران، و در نتیجه استفاده عربستان از سلاح نفت علیه جمهوری اسلامی، می‌تواند وضعیت سیاسی مبهم کنونی در ایران را تشدید و به آغاز دور تازه‌ای از بی‌ثباتی در کشور بیانجامد.
----------------------------------------------------------------------------
* نظرات طرح شده در این یادداشت الزاماً بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست
کاهش دادن قیمت نفت خام در بازارهای جهانی، از راه افزایش حجم عرضه، و پیشنهاد قیمت‌های ترجیحی به خریداران عمده نفت ایران در آسیا، از جمله چین و هند، از جمله راهکارهایی است که ریاض هم اکنون در مقابله آشکار با تهران مورد استفاده قرار داده است.
عربستان با ذخیره نفت خام ۲۶۷ میلیارد بشکه و تولید روزانه ۹.۵ میلیون بشکه نفت خام، بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده نفت اوپک محسوب می‌شود.
در مقابل ایران با ذخیره قابل بهره‌برداری ۱۵۰ میلیارد بشکه نفت، تولید کمتر از چهار میلیون بشکه در روز و صادرات روزانه دو میلیون بشکه، دومین فروشنده بزرگ اوپک است.
توان نابرابر
بر خلاف ایران که نیمی از تولید نفت خام خود را در داخل مصرف می‌کند، عربستان قسمت اعظم تولیدات خود را به بازارهای خارجی می‌فرستد. به علاوه، هزینه تولید هر بشکه نفت در عربستان دو تا سه دلار در بشکه و تولید نفت خام ایران ( بیشتر به دلیل اعمال تحریم‌ها ) بین هشت دلار (در خاک) و تا ۱۵ دلار در هر بشکه (چاه‌های دریایی) است.
بازیافت نفت خام از چاه‌های ایران به دلیل استفاده از روش‌های کهنه استخراج و ابزار فنی با قابلیت کم، تنها در حدود ۲۰ درصد کل ذخیره چاه است. در عربستان میزان بازیافت نفت از چاه‌ها تا ۵۰ درصد بیشتر از ایران است.
بیش از ۸۰ درصد چاه‌های نفت ایران سالمند و در نیمه دوم عمر خود قرار دارند. میزان تولید این چاه‌های، به دلیل کاهش فشار، سالانه تا ۱۰ درصد کاهش مییابد.
برای حفظ فشار و در نتیجه حفظ سطح تولید چاه‌های کهنه، ایران نیازمند تزریق روانه تا ۱۵۰ میلیون متر مکعب گاز به چاه‌های کهنه است. به دلیل بالا بودن میزان مصرف گاز در داخل و معوق ماندن طرح‌های افزایش تولید گاز (در منبع مشترک پارس جنوبی)، حد اکثر میزان تزریق گاز طبیعی به چاه‌ها، از ۶۰ میلیون متر مکعب در روز تجاوز نمی‌کند.
از این لحاظ تولید نفت ایران حتی بدون رقابت و یا مقابله با عربستان سعودی در وضعیتی بسیار دشوار قرار دارد. استفاده عربستان از سلاح نفت علیه ایران، این وضعیت را بسیار دشوار تر از پیش خواهد ساخت.
موارد اختلاف
عربستان سعودی بزرگترین کشور عرب خلیج فارس و در عمل یک قدرت منطقه‌ای است. رقابت ریاض با جمهوری اسلامی بر سر افزایش نفوذ محلی امری است طبیعی.
عربستان سعودی برنامه توسعه اتمی و همچنین توسعه صنایع موشکی جمهوری اسلامی را نه تنها عاملی در جهت نا متوازن ساختن تعادل قدرت در منطقه، که مستقیماً خطری علیه خود و همپیمانانش در حاشیه جنوبی خلیج فارس تلقی می‌کند.
آغاز جنبش آزادی خواهی موسوم به «بهار عربی» در کشورهای منطقه و سرایت ناآرامی‌ها به بحرین، عربستان را، به دلیل حمایت ایران از مردم آن کشور (اکثریت شیعه)، در خط تلاقی تازه‌ای با جمهوری اسلامی قرار داد.
مقابله ایران در اجلاس هشتم ژوئن اوپک با عربستان و ایستادگی در برابر پیشنهاد افزایش تولید نفت اتحادیه به میزان ۱.۵ میلیون بشکه نفت در روز، بیتابی رهبران ریاض در برابر جمهوری اسلامی را به انتها رساند و جنگ سرد پنهانی شش سال گذشته را آشکار ساخت.
روش‌های مقابله
عربستان ابتدا تهدید کرد که میزان تولید نفت خام خود را مستقل از اوپک افزایش خواهد داد. عربستان با ظرفیت اضافی تولید در حدود چهار میلیون بشکه نفت در روز در مدتی نه چندان طولانی قادر به افزایش تولید خود تا میزان ۱۱ میلیون بشکه در روز خواهد بود.
در صورت افزایش تولید نفت خام، سطح قیمت‌ها در بازارهای جهانی کاهش خواهد یافت. عربستان با ذخیره ارزی بسیار قابل توجه و قدرت سرمایه‌گذری خارجی تا ۵۰۰ میلیارد دلار به راحتی قادر به تحمل کاهش قیمت نفت در بازار خواهد بود.
در نقطه مقابل، ایران در نتیجه کاهش قیمت نفت با مشکلات مالی بیشتری روبه‌رو خواهد شد. عربستان سعودی در صورت کاهش قیمت نفت حتی تا میزان ۶۵ دلار در هر بشکه نیز قادر به متعادل نگاهداشتن بودجه سال جاری خود خواهد بود، در حالی که تهران با محاسبه قیمت فروش هر بشکه نفت ۸۰ دلار نیز دارای ۳۰ درصد کسری بودجه است.
کاهش درآمدهای ارزی ناشی از صادرات نفت خام با قیمت‌های کمتر، برنامه‌های حفظ سطح تولید نفت و گاز را در ایران تحت تأثیر قرار داده و به نوبه خود، در میان مدت درآمدهای ارزی دولت را کاهش می‌دهد.
از ابتدای سال جاری که دولت به تنظیم بودجه سالانه خود مبادرت ورزیده، قیمت‌های نفت در بازارهای جهانی از هر بشکه ۱۲۷ دلار به حدود ۱۰۰ دلار کاهش یافته است. در صورت ادامه کاهش قیمت‌ها و رسیدن آن به سطح ۸۰ تا ۹۰ دلار در هر بشکه، میزان درآمدهای دولت ایران از سطح پیش‌بینی‌های بودجه تا حدود ۲۵ درصد کمتر خواهد بود.
تصرف بازارهای نفت
عربستان علاوه بر مقابله غیرمستقیم با ایران در زمینه افزایش عرضه نفت به بازار و کاهش قیمت‌ها، مستقیماً نیز بازارهای ایران را بخصوص در آسیا هدف قرار داده است.
بزرگترین موفقیت عربستان در بازار نفت خام چین بوده که پیشتر، ایران بزرگترین صادرکننده به آن بود. این مقام اینک در اختیار عربستان قرار دارد و ایران بعد از روسیه و آنگولا در این بازار به مقام چهارم رانده شده است.
عربستان اینک هند را که یکی از سه بازار بزرگ صادرات نفت خام ایران محسوب می‌شود، هدف قرار داده است.
عدم همکاری کامل هند با ایران در جهت یافتن راه حل پرداخت بهای نفت صادراتی ایران (شاید تا حدودی در نتیجه تلاش‌های سیاسی – اقتصادی پنهان عربستان) تهران را مجبور به تهدید به چشم‌پوشی از این بازار و قطع صادرات به آن کشور نموده- اقدامی که از عملی شدن آن ایران به مراتب بیش از هند زیان خواهد دید.
سیاست افزایش صادرات به بازارهای سنتی نفت خام ایران، و همچنین عرضه قیمت‌های کمتر نفت صادراتی به خریداران و قبول واردات بیشتر کالا از آن کشورها را عربستان سعودی اینک بدون هر نوع ملاحظه سیاسی دنبال می‌کند.
شاهزاده ترکی الفیصل، فرزند پادشاه سابق عربستان که زمانی اداره سازمان‌های امنیتی آن کشور را عهده‌دار بود، در جلسه که بنا بر گزارش وال استریت جورنال در ابتدای ماه ژوئن با حضور فرماندهان نظامی آمریکا و بریتانیا در حومه لندن برگزار شد، اخطار کرد که در صورت نهایی شدن تلاش ایران برای دست یافتن به سلاح اتمی، ریاض نیز در چنین مسیری قرار خواهد گرفت.
شاهزاده ترکی در همان جلسه تأثیر جنگ نفت و نتایج محروم ساختن ایران از درآمدهای نفتی را مورد تأکید قرار داد؛ پیامی که نه تنها آمریکا و اتحادیه اروپا، که تمامی خریداران عمده نفت مانند چین و هند و ژاپن، از آن به گرمی استقبال می‌کنند.
با توجه به بحران داخلی ناشی از ادامه جنگ قدرت در ایران، دشوارتر شدن وضعیت حکومت بشار اسد در سوریه (مهم‌ترین متحد تهران در منطقه) و دورتر شدن ترکیه از جمهوری اسلامی، (بعد از سردی مناسبات ایران با روسیه)، اینک تشدید جنگ سرد مابین ریاض و تهران، و در نتیجه استفاده عربستان از سلاح نفت علیه جمهوری اسلامی، می‌تواند وضعیت سیاسی مبهم کنونی در ایران را تشدید و به آغاز دور تازه‌ای از بی‌ثباتی در کشور بیانجامد.
----------------------------------------------------------------------------
* نظرات طرح شده در این یادداشت الزاماً بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست