نوستالژی مرد انقلابی موسیقی ایران، محسن نامجو

تازه‌ترین آلبوم محسن نامجو، خواننده و آهنگساز سرشناس موسیقی تلفیقی یا فیوژن، با نام «از پوست نارنگی مدد» خرداد ماه منتشر شد.

این هفتمین آلبوم نامجو است و ۱۰ قطعه دارد و مانند پنج آلبوم آخر این موزیسین، خارج از ایران منتشر شده است. ضمن اینکه نامجو این بار خود (پیش از کاربران گمنام اینترنت)، تمامی قطعات آلبومش را به شکل رایگان در اینترنت منتشر کرده است.

مصاحبه کیوان حسینی با محسن نامجو را اینجا بشنوید

او از جمله هنرمندان محبوبی است که عموما هر بار آلبومی منتشر کرده، به سرعت، نسخه‌های غیرقانونی آثارش برای دانلود در اینترنت قرار گرفته است.

نوستالژی نامجو

اصلی‌ترین ویژگی آلبوم جدید نامجو، شباهت برخی قطعات به آثار قدیمی‌تر اوست. به بیان دیگر، سیر تغییر و تحول موسیقی نامجو، گویی ناگهان به پیچی دور از انتظار رسیده و به گذشته‌ای نه چندان نزدیک پرتاب شده است.

نامجو در آلبوم قبلی خود به نام «سیزده هشت»، همراه با گروهی موزیسین غیرایرانی، مجموعه‌ای متفاوت از ساخته‌هایش را منتشر کرد؛ آثاری که به شکلی بی‌سابقه‌ (در مقایسه با کارنامه نامجو) به موسیقی جاز نزدیک می‌شدند.

اما در تضاد با آلبوم قبلی، این بار در «پوست نارنگی مدد»، نامجو بار دیگر نه تنها از سازها، ملودیها و نواهای ایرانی، در آثارش بهره برده بلکه در متن اشعار نیز در چند ترانه، فضایی نزدیک به قطعاتی از آلبوم اولش – ترنج – را دوباره خلق کرده است.

همزمان او که در بازسازی آهنگهای شاخص موسیقی راک جهان با کلام فارسی، ید طولایی دارد و این کار را در دو آلبوم نخست خود انجام داده، این بار نیز دو آهنگ بسیار معروف را با تغییراتی، فارسی کرده است. آهنگ لیلای اریک کلاپتون که با شعری فارسی با نام «رو دست» منتشر شده و آهنگ آشنای «Whole Lotta Love» از گروه لد زپلین که با شعر یک لالایی مرثیه‌گون فارسی اجرا شده است.
او این بار یک قطعه را نیز بر اساس معروف‌ترین آهنگ تانیتا تیکارام – خواننده پاپ بریتانیایی – به نام «Twist in My Sobriety» ساخته است؛ قطعه‌ای به نام «من مست» که متن آهنگ از میان اشعار مولانا انتخاب شده است.

در این آلبوم همچنین بازخوانی یکی از ماندگارترین آثار مهجورمانده موسیقی ایران وجود دارد: قطعه‌ای به نام «آدم پوچ» که بازسازی آهنگ معروف «نهنگ» است از رامی، نوازنده، خواننده، شاعر و بازیگر هرمزگانی که درسال ۱۳۷۶ در سن ۵۲ سالگی به زندگی خود پایان داد.

برخلاف تغییرات ساختارشکنی که عموما نامجو در آثار دیگران به وجود می‌آورد، او این بار شبیه به بازسازی آهنگی از فریدون فروغی که همراه با گروه «ایندو» انجام داده بود، بیشتر تلاش کرده که در مسیر غنی‌شدن قطعه گام بردارد و بیش از هر زمان دیگری به روح آهنگی که رامی ساخته، وفادار باشد.

انقلاب نامجو

محسن نامجو با درآمیختن نواهای آشنای موسیقی راک با ساز و آواز ایرانی و شعرهای ساختارشکن و متفاوت به شهرت رسید. او در آلبوم تازه هم این کار را تکرار می‌کند.

یکی از موفق‌ترین آثار از این دست، قطعه «گل ممد» است. او در قطعه یک مرثیه فولکلوریک ایرانی را با آهنگ دهه هفتادی لد زپلین می‌خواند.

اما انقلاب نامجو در آلبوم تازه هم ادامه دارد و به رغم شباهتهای برخی قطعات با آثاری از گذشته او، مشخصا در آهنگ پنجم به نام «نارنگی»، او بار دیگر شنوندگانش را شوکه می‌کند.

نامجو در این قطعه، نه راک و شعرهای فارسی، که موسیقی ریشه‌دار و شناخته شده تربت جام را با متنی مدرن و امروزی تلفیق می‌کند.

شاید تلفیق آهنگهای معروف راک و متن فارسی در دوره‌ای انقلابی به نظر می‌رسید، اما بهرحال در نهایت این دسته از آهنگها برای جوانان امروزی، تلفیق نواهایی آشنا با مضامینی آشنا بودند. اما در قطعه مهم «نارنگی»، دو سوی تلفیق به رغم نزدیکی جغرافیایی، فاصله‌ای نجومی با هم دارند.

در یک سوی این تلفیق، دراویشی هستند که پابرهنه و شوریده بر سر مزار شیخ احمد جامی با تکیه بر سنتی قدیمی، دوتار می‌نوازند و با سوز می‌خوانند :«الله مدد، الله مدد، یا شیخ جامی یا مدد...». در سوی دیگر این تلفیق یک جوان امروزی ایرانی است که قید و بند عرفانی و تقدس مذهبی و ازخودبی‌خود شدن‌های متافیزیکی، در دنیایش معنایی ندارند و با طعنه‌ای بسیار گزنده می‌خواند: «از پوست نارنگی مدد ...»

محسن نامجو خود معتقد است که در دسته آهنگهایی مانند بازسازی اثری از اریک کلاپتون، تلفیقی از دو فرهنگ غرب و شرق شکل می‌گیرد اما در آهنگ «نارنگی» این تلفیق دو خرده فرهنگ شرقی است: «تلفیق خرده فرهنگ دراویش که تاثیر به سزایی بر آن منطقه گذاشته‌اند با خرده فرهنگ جوان شهرنشین امروزی که سکولار است و در دنیای دیگری زندگی می‌کند.»
این بخش از کار نامجو چه بسا دشوارترین چالشی است که او در آخرین آلبومش بر سر راه خودش قرار داده و با موفقیت از پس از آن برآمده است.

او همزمان در قطعاتی از این دست به شنوندگانش یادآوری می‌کند که از دانش عمیق و گسترده‌ای در زمینه موسیقی سنتی و محلی ایرانی برخوردار است و مشخصا بیش از هر نقطه ایران، موسیقی خراسان را به خوبی می‌شناسد.

نقادی نامجو

یکی دیگر از ویژگی‌های محسن‌ نامجو در متن برخی آهنگهایش، نگاه نقادانه او به سیاست و جامعه ایران است. او حتی زمانی که در داخل ایران فعال بود هم مضامین انتقادی خود را فراتر از محدودیتهای دستگاه سانسور بیان می‌کرد.

با این حال زمانی که در انتخابات سال ۸۸، اعتراضهای مخالفین با خشونت سرکوب شد، او در یکی از کنسرتهایش گفت که «خودسانسوری» را کنار خواهد گذاشت.

بعد از آن در آلبوم «آخ»، در ابتدای آهنگ «گلادیاتورها»، دکلمه معروف «فقیه خوشگله» منتشر شد که نقدی بود بی‌پرده از آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران.

در آلبوم جدید، شمشیر تیز انتقادهایی از این دست که در آن زمان از غلاف درآمده، یک شخصیت تاریخی جنجالی را هدف گرفته: رضا شاه پهلوی.

نامجو در قطعه «رضا خان» که نخستین آهنگ آلبوم نیز هست، با طنز و طعنه، نظرش را درباره رضا شاه بیان می‌کند. این قطعه در واقع مدح شبیه ذم این شخصیت تاریخی است که چندان به مذاق طرفداران متعصب خانواده پهلوی و نظام سلطنتی خوش نیامده است.

و همین قطعه موجب شده نامجویی که پیشتر چوب تکفیر اسلامگرایان حاکم را تجربه کرده، حالا هدف حملات تازه‌ای قرار گرفته از سوی کسانی که رضا شاه برایشان شخصیتی مقدس و نقد ناپذیر است.

طنز قطعه «رضا خان» در کنار ملودی رقص‌آور قطعه فولکوریک «ابر اگر»، لحظات متفاوت آلبوم «از پوست نارنگی مدد» را خلق می‌کنند که اگر این دو قطعه نبودند، این آلبوم بر خلاف عنوان شوخ و شادی که برایش انتخاب شده، به یکی از غم‌بارترین آلبومهای نامجو تبدیل می‌شد.