حدود شش ماه پس از آغاز تهاجم نظامی روسیه به اوکراین و اشغال بخش عمده‌ای از استان‌های جنوبی این کشور که از حاصلخیزترین مناطق کشاورزی جهان است، یک مقام روسی ایران را بزرگ‌ترین خریدار غلات این منطقه اعلام کرد.
با گذشت دو سال و نیم از آغاز این جنگ و درحالی‌که جنوب اوکراین همچنان تحت اشغال روسیه قرار دارد، گزارش وال‌استریت جورنال جزئیات جدیدی از «جنگی اقتصادی که به موازات نبردها در جریان است» منتشر کرده و باز هم از حکومت ایران و نهادهای مرتبط با سپاه پاسداران به‌عنوان خریداران اصلی محصولات کشاورزی به‌غارت‌رفته از اوکراین یاد می‌کند.
اوکراین همواره از کشورهای جهان خواسته است غلات دزدیده‌شده را نخرندو به‌گفتهٔ مقامات اوکراینی، مصر و اسرائیل و لبنان قراردادهای خرید غلات را که از مناطق اشغال‌شدهٔ اوکراین ارسال شده بود، لغو کرده‌اند، اما ایران و سوریه محدودیت‌های وضع‌شده را نمی‌پذیرند.
درحالی‌که مقامات رسمی جمهوری اسلامی همچنان مدعی بی‌طرفی در جنگ علیه اوکراین هستند و ارسال سلاح به روسیه را تکذیب می‌کنند، یک عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی چندی پیش مدعی شد که ایران موشک و پهپادهای انتحاری را با غلات روسی تهاتر می‌کند.
خرداد ۱۴۰۳ افشای اسناد هک‌شده؛ نام ایران در میان مشتریان غلات غارت‌شده اوکراین توسط روسیهادامهٔ تاراج غلات از اوکراین
بنا به گزارش جدید وال‌استریت جورنال، روسیه حداقل یک میلیارد دلار از فروش غلات دزدیده‌شده از سرزمین‌های اشغالی اوکراین سود برده است.
با این هدف شبکهٔ پیچیده‌ای از شخصیت‌های حقیقی و حقوقی ایجاد شده که از ادامهٔ جنگ سود می‌برند.
پاسکال تورلان، مدیر سازمان غیرانتفاعی «پروژهٔ تسریع اجرای عدالت» (Project Expedite Justice) که با دادستانی کل اوکراین در زمینهٔ سرقت غلات همکاری می‌کند، در مصاحبه با وال‌استریت جورنال گفته است: «تجارت غیرقانونی درآمدی را به ارمغان آورده که به ادامهٔ درگیری‌ها و تحکیم کنترل حکومت روسیه بر مناطق اشغال‌شده کمک می‌کند».
مطابق سندی که به دست «کیب‌ارگ‌نیوز»، پروژهٔ اوکراینی مشغول جمع‌آوری شواهد دربارهٔ فعالیت اقتصادی روسیه در مناطق اشغال‌شدهٔ اوکراین، رسیده است، یک شرکت روسی که برای فروش غلات از استان زاپریژیا تأسیس شده، بیش از ۱۰ میلیون روبل معادل ۱۱۱ هزار دلار به گردان روسی مستقر در این منطقه اهدا کرده است.
از اسناد دولت آمریکا برمی‌آید که عمدهٔ تجارت غیرقانونی غلات از اوکراین توسط سه کشتی بزرگ انجام می‌شود که از طریق سلسله شرکت‌های مجهول نهایتاً به مالک اصلی خود – شرکت دولتی کشتی‌سازی – وصل است؛ این شرکت همچنین ناوگانی ساخته که برای موشک‌باران شهرهای اوکراینی از آن استفاده می‌شود.
تجارت به سبک روسی
به گزارش وال‌استریت جورنال، تجارت غیرقانونی غلات از مزارع اوکراین آغاز می‌شود و نظامیان روس کشاورزان را مجبور می‌کنند محصول خود را زیر قیمت بفروشند یا بار خود را از ترس اعدام رایگان به آن‌ها تحویل دهند.
بوگدان کاترینیاک که پیش‌تر صاحب چند سیلو در استان خرسون بوده است، به وال‌استریت جورنال گفته است که در تابستان ۲۰۲۲ گروهی از سربازان روس با ماسک روی صورت و اسلحه‌به‌دست وارد دفترش شدند و با لهجهٔ چچنی به او دستور دادند که مطابق مصوبه‌های سازمان امنیت روسیه بار غلات خود را در اختیار آن‌ها قرار دهد.
این تاجر اوکراینی همان شب به منطقهٔ تحت کنترل ارتش اوکراین گریخت و اندکی بعد به او خبر رسید که بار سیلوهایش غارت شده است.
مقامات روس که مدعی‌اند چهار استان اوکراین ضمیمهٔ خاک روسیه شده‌اند، تجارت محصولات کشاورزی از منطقهٔ اشغال‌شده را پنهان نمی‌کنند اما چنانچه این بار به کشورهایی تحویل شود که از متحدان اوکراین و غرب هستند، این اسناد اغلب جعل می‌شود.
مطابق اسناد رسمی دولت روسیه، در شش ماه سال جاری میلادی ۱۵ کشتی حامل ۸۱ هزار تن گندم از بندر اشغال‌شدهٔ ماریوپل به ترکیه ارسال شده است.
بیشتر در این باره: نماینده مجلس می‌گوید ایران موشک و پهپاد را با اقلام خوراکی روسیه تهاتر میکندایهور پوپوچوونی، دادستان اوکراینی، کشتی «اوسکو» زیر پرچم ترکیه را رصد کرده که به ظن او در انتقال محصولات کشاورزی دزدیده‌شده نقش داشته و زمانی‌که این کشتی وارد آب‌های اوکراین شده بود، همراه با مأموران امنیتی اوکراین آن را بازرسی و اسنادی دال بر انتقال دو هزار و یکصد تُن گندم و جو دامی به ارزش بیش از نیم میلیون دلار کشف شد.
این کشتی را اوکراین توقیف کرده اما به گزارش وال‌استریت‌جورنال، صاحبان آن از هرگونه واکنش خودداری کرده‌اند.
وزارت خارجهٔ ترکیه اعلام کرده تجارت با مناطق اشغال‌شدهٔ اوکراین ممنوع است و آنکارا برای جلوگیری از این امر با اوکراین همکاری می‌کند.
مارکیان دمیتراسویچ، معاون وزیر کشاورزی اوکراین، با اشاره به‌این‌که ارزیابی دقیق حجم تجارت غیرقانونی روسیه در شرایط جنگ غیرممکن است، گفته: «از سال ۲۰۲۲، روسیه دست‌کم چهار میلیون تُن محصولات کشاورزی به ارزش بالغ بر ۸۰۰ میلیون دلار از مناطق اشغال‌شدهٔ اوکراین در بازار بین‌المللی فروخته است.»
اما به گزارش سازمان مدنی «تکستی» مستقر در کی‌یف، برآوردهای رسمی شامل محصولاتی نمی‌شود که زمینی یا با کشتی‌های کوچک حمل می‌شود و این در حالی است که عمدهٔ غلات از مناطق اشغال‌شدهٔ اوکراین از این طریق منتقل شده است.
کارشناسان این سازمان معتقدند که ارزش کل محصولات کشاورزی به غارت رفته ممکن است به شش میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار برسد.
براساس آمار نهادهای بین‌المللی، اوکراین پیش از جنگ تأمین‌کنندهٔ نیازهای جهانی ۱۰ درصد گندم، ۱۵ درصد ذرت، ۱۳ درصد جو و بیش از ۵۰ درصد روغن آفتاب‌گردان بود. مهم‌ترین خریدار گندم اوکراین مصر بود و چین، اسپانیا و هلند در صدر مشتریان ذرت اوکراین بودند و چین نیز مهم‌ترین خریدار جو از اوکراین بود.
ایران در سال ۲۰۲۱ حدود ۴۰ درصد روغن آفتاب‌گردان خود را از اوکراین تأمین کرد.
بیشتر در این باره: انتشار عکس کشتی «مظنون به حمل» موشک‌های ایرانی برای روسیه در بندری نزدیک ایرانایران «در صدر خریداران غلات دزدیده‌شده»
در تابستان ۲۰۲۲ و همزمان با انتشار نخستین گزارش‌ها از ارسال پهپادهای ایرانی به روسیه، دمیترو کولبا وزیر خارجهٔ وقت اوکراین در پی تماس تلفنی با حسین امیرعبداللهیان همتای ایرانی‌اش، از قول او اعلام کرد نه تنها تهران منکر مسلح کردن ارتش روسیه است که وعده داده محصولات کشاورزی را که روسیه غیرقانونی از مناطق اشغال‌شدهٔ اوکراین خارج می‌کند، نخرد.
اما یک ماه پس از این گفت‌وگوی تلفنی، از پهپادهای شاهد برای نخستین بار در اوکراین استفاده شد و تاکنون هزاران فروند از این پهپادهای انتحاری تلفات و خرابی‌های گسترده به وجود آورده است؛ از جمله روسیه از این پهپادها استفاده کرد تا زیرساخت‌های کشاورزی و بندری اوکراین را هدف قرار دهد.
در تابستان گذشته گروه تحقیقاتی بلینگکت مسیر دو کشتی حامل غله از بندر سواستوپل تا بندر امام خمینی را رصد کرد. چند ماه بعد گزارش این گروه تحقیقاتی به استناد تصاویر ماهواره‌ای و داده‌های شرکت لوید افشا کرد کشتی‌های «میخائیل مناشف»، «ماتروس شفچنکو» و «ظفر» که زیر پرچم روسیه حرکت می‌کنند، مشغول قاچاق غلات به مقصد ایران و سوریه هستند، هرچند مدام ردیاب‌های خود را خاموش می‌کنند.
به گزارش وال‌استریت جورنال، میخائیل گاناگا، پسر فرماندار کریمه، صاحب شرکت «آگروفرگات» (Agro-Fregat) است که تجارت غیرقانونی با اسرائیل، سوریه و ایران دارد.
وال‌استریت جورنال همچنین انتقال غلات از کریمه برای حوثی‌های یمن توسط کشتی «ظفر» را نیز رصد کرده و یمن را به‌عنوان بازار جدید برای فروش غیرقانونی روسیه معرفی می‌کند.
وال‌استریت جورنال و بلینگکت در شبکه‌های اجتماعی تصاویر متعددی از ایگور رودتسکی را در ایران پیدا کرده‌اند؛ در اسناد رسمی از او به‌عنوان مسئول چند شرکت حمل‌ونقل دریایی و مدیر یک سیلو در کریمه یاد می‌شود.
یکی از این تصاویر او را در بنیاد مستضعفان و دیگری در شرکت کشاورزی پارس هلدینگ نشان می‌دهد. این مسئول روسی به خبرنگاران گفت که به‌عنوان عضو هیئت تجاری روسی از ایران دیدار کرده و منکر ایفای نقش شرکتش در تأمین «ناوگان ارواح» مشغول حمل غلات غارت‌شده از اوکراین به ایران برای دولت روسیه شد.
به نظر می‌رسد حمایت ایران از روسیه در جنگ علیه اوکراین که صفحهٔ نوینی در مناسبات دوجانبه گشوده و مسکو را واداشته به تهران به‌عنوان شریک جدی بنگرد، بر تجارت غلات بین دو کشور نیز تأثیر گذاشته است.
آمار سال گذشته نشان می‌دهد حکومت ایران غلان را به قیمتی بالاتر از حد معمول از روسیه خریده (این وضعیت عمدتاً نتیجهٔ بدهی‌های هنگفت ایران به روسیه در سال‌های اخیر و بی‌میلی تجار روس برای معامله با این کشور اعلام شده بود)، اما اکنون ممکن است شرایط به نفع تهران تغییر کرده باشد، چنان‌که به برآورد کاترینا یارسکو از شرکت تحلیلی سی‌کرایم (SeaKrime) مستقر در کی‌یف، ایران با تخفیف ۳۴درصد نسبت به بهای جهانی از کریمه جو می‌خرد.
مقامات رسمی جمهوری اسلامی همواره تحویل سلاح به روسیه را تکذیب کرده‌اند.