گزارشی از فرنگیس نجیب‌الله و ملارجب یوسف‌زاده
دوشنبه تاجیکستان - «جن‌گیری» منبع اصلی درآمد صباح‌الدین شادی‌اف، روحانی محبوب در جامعه روستایی خود در حومه دوشنبه، پایتخت تاجیکستان است.
شادی‌اف (نام مستعار) می‌گوید که هفته‌ای حدود ۱۵ نفر از او می‌خواهند «ارواح خبیث» یا «اجنه» را از بدنشان بیرون کند یا آنها را از «زخم چشم دیگران» رها سازد و او آنها را «شفا می‌دهد».
این ملای ۵۳ ساله که جن‌گیری را از پدرش یاد گرفته بیش از دو دهه است که به این کار مشغول است. بیشتر مراجعان شادی‌اف از دوشنبه و مناطق اطراف می‌آیند، اما برخی برای کمک گرفتن از او از مناطق دوردست به اینجا سفر می‌کنند.
شادی‌اف می‌گوید که برای انجام این سنت اسلامی دستمزد ثابتی مقرر نکرده و می‌گوید: «تصمیم با خود مراجعه‌کننده است که چقدر می‌خواهد بپردازد».
سه روحانی تاجیک که با رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی گفت‌وگو کرده‌اند، می‌گویند که تقاضا برای جن‌گیری در این کشور مسلمان در حال افزایش است.
هیچ آمار رسمی در تاجیکستان در مورد جن‌گیری یا تعداد افرادی که این سنت قدیمی را انجام می‌دهند وجود ندارد. دهه‌ها سرکوب مذهبی در دوران اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و اخیراً تلاش‌های دولت تاجیکستان برای محدود کردن جن‌گیری نتوانسته آن را ریشه‌کن کند.
قوانین تاجیکستان این سنت را ممنوع نمی‌کند، اما چندین فرد جن‌گیر در سال‌های اخیر با اتهام کلاهبرداری، آزار جنسی یا انجام «سحر و جادو» به زندان رفته‌اند.
برخی از تاجیک‌ها، کوشش‌های پیگیر دولت غیرمذهبی این کشور علیه این‌گونه سنت‌ها را راهی برای کنترل «همه امور مذهبی مردم»، می‌دانند. دولت این کشور به عنوان بخشی از این کارزار، استفاده از حجاب اسلامی در مدارس و ادارات را ممنوع کرده و داشتن ریش بلند و پرپشت برای مردان جوان نیز با نگاه منفی مأموران روبه‌رو می‌شود.
جن‌گیری در میان پیروان اسلام، مسیحیت و برخی دیگر از ادیان جهان رایج است.
در میان مسلمانان این اعتقاد وجود دارد که یک روح شیطانی یا جن می‌تواند فردی را تسخیر کند ولی می‌توان با جن‌گیری، که شامل خواندن آیات خاصی از قرآن است، آن روح خبیث یا جن را از بدن فرد تسخیرشده بیرون انداخت.
اما چندین روحانی تاجیک به رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی گفتند که بسیاری از ملایان این کشور از انجام جن‌گیری خودداری می‌کنند زیرا به «آموزش خاصی» نیاز دارد.
در همین حال، افزایش تقاضا برای جن‌گیری، به گفته روحانیون و مقامات دولتی، منجر به افزایش تعداد شیادانی شده که ادعای جن‌گیری دارند.
بسیاری از این افراد، هم جن‌گیری می‌کنند و هم با خواندن ورد «مریض شفا می‌دهند.»
بعضی از آنها نیز وردهای «سحر و جادو» را در کارهای خود می‌گنجانند که در تاجیکستان غیرقانونی است و در اسلام نیز حرام به‌شمار می‌رود.
کمیته امور دینی تاجیکستان اعلام کرده است که «مسلمانان معتقدند قرآن دارای قدرت شفابخشی است، بنابراین برای درمان برخی از مسائل مربوط به سلامت روان به [جن‌گیری] متوسل می‌شوند، اما متأسفانه مواردی وجود داشته که برخی [از جن‌گیران خودخوانده] سعی کردند از باورهای [دینی] مردم سوءاستفاده کنند.»
جن‌گیری‌های خارج از کنترل
در سال‌های اخیر، ویدئوهایی از «جن‌گیران» و «شفابخشان دینی» در تاجیکستان منتشر شده که در حال آزار و اذیت زنان مراجعه‌کننده هستند. این ویدئوها توسط دوربین‌های مخفی ضبط شده که پلیس پس از دریافت شکایت از زنان، در محل نصب کرده بود.
در سال ۲۰۲۱، پلیس استان سغد در شمال کشور، ویدئویی منتشر کرد که ظاهراً علیجان غنی‌اف، یک جن‌گیر و شفابخش خودخوانده ۵۰ ساله را در حال انجام مراسمی غیرمعمول بر روی یک خانم مراجعه‌کننده نشان می‌دهد که به آمیزش جنسی ختم می‌شود.
بر اساس گزارش رسانه‌های محلی، غنی‌اف از مراجعه‌کننده ۲۱ ساله خود به ازای سه جلسه جن‌گیری و شفا دادن معادل ۱۴ دلار دریافت کرده بود.
تلویزیون دولتی تصاویری از ابزار جن‌گیری غنی‌اف، از جمله چندین چاقو، کارت‌های تاروت، گیاهان مختلف و دسته‌ای از شاخه‌های خشک‌شده درخت را نشان داد. او در حالی که در بازداشت پلیس بود، به این شبکه تلویزیونی گفت از این‌که «شیطان به جلدش رفته و کارهایش از کنترل خارج شده» پشیمان است.
مشخص نیست که آیا اعتراف غنی‌اف داوطلبانه بوده یا تحت فشار انجام شده است.
در سال ۲۰۱۹، دادگاهی در شهرستان «حصار»، جوره‌بای ساچه‌یف را به جرم آزار جنسی زنان در حین مراسم جن‌گیری به زندان محکوم کرد. دادستان‌ها گفتند که ساچه‌یف برای هر جلسه مبالغی بالغ بر ۲۷۰ دلار از مراجعان خود دریافت می‌کرد.
در حال حاضر، تحقیقات علیه عبدالولی نبی‌اف، جن‌گیر خودخوانده ۶۸ ساله دیگری نیز در شهر خجند در جریان است. نبی‌اف در ماه اکتبر به اتهام آزار و اذیت جنسی دستگیر شد.
پلیس و دادستان‌ها می‌گویند که هیچ‌یک از این افراد آموزش دینی یا پزشکی ندیده‌اند، اما ادعا می‌کردند که توانایی‌های ویژه‌ای برای دفع جن و شفای بیماران دارند.
اخیراً نیز، زمانی که یک زن در جریان مراسم جن‌گیری در تاشکند، پایتخت ازبکستان، بر اثر ضرب و شتم شدید جان باخت، این سنت باری دیگر در آسیای میانه خبرساز شد.
اسناد دادگاه حاکی از آن است که دو مرد از چکش، زنجیر و میخ در این مراسم استفاده کردند که منجر به شکستگی چندین دنده زن و خونریزی داخلی شد. هر دو جن‌گیر به ترتیب به دو سال و نیم و سه سال زندان محکوم شدند.
مخفی شدن
شادی‌اف در پاسخ به سؤالی دربارهٔ خبر تلخ ازبکستان گفت که هرگز این‌گونه از جن‌گیری‌های خشن را انجام نداده یا در موردشان نشنیده است.
شادی‌اف گفت: «ما از برخی ابزارها استفاده می‌کنیم، اما مراجعین خود را تا حد مرگ کتک نمی‌زنیم، فقط به عنوان مثال، با سمت صاف چاقو به آرنج آنها ضربه می‌زنیم.»
شادی‌اف و بسیاری دیگر در تاجیکستان، دیگر آشکارا مراسم «دور کردن اجنه از بدن افراد» را انجام نمی‌دهند، زیرا از پیگرد مأموران دولتی می‌ترسند.
حدود پنج تا هفت سال پیش، مراجعین، به خانه خود شادی‌اف می‌آمدند، اما امروزه او برای انجام این سنت شب‌ها به خانه آنها می‌رود.
شادی‌اف می‌گوید: «نمی‌خواهم به اتهامات ساختگی مانند اجرای سحر و جادو متهم شوم.»
برخی از تاجیک‌ها، مانند اکمل حلیم‌اف، ساکن ۳۴ ساله منطقه وحدت، با وجود رسوایی‌های اخیر، هنوز به جن‌گیری ایمان دارند.
حلیم‌اف می‌گوید که در دوران دانشجویی در دوشنبه توسط «روح خبیث» تسخیر شده بود و جن‌گیری او را نجات داد.
او گفت: «اقوام‌ام مرا نزد ملایی بردند که ۱۰ روز مرا درمان کرد. بعد از آن احساس کردم چیز بدی از بدنم خارج شده است.»
اما در منطقه روستایی مست‌چاه، زهرا مختارووا در مورد کارساز بودن جن‌گیری خوشبین نیست.
مختارووای ۳۴ ساله، حدود یک دهه پیش به نوعی بیماری مبتلا شد که قدرت تکلم او را مختل کرده است. هنگامی که درمان‌های پزشکی کمکی نکرد، بستگانش به او گفتند که «جن به بدن او رفته است».
مختارووا نزد چندین جن‌گیر رفت، اما با وجود ایمانی که به آنها داشت، مشکلش لاینحل ماند.
او همچنان به دشواری صحبت می‌کند و دیگر به دنبال جن‌گیری و جن‌گیران نیست.
