بيست و ششم آوريل بيست و يکمين سالگرد انفجار راکتوری در نيروگاه هسته ای چرنوبيل است. هنوز پس از بيست و يک سال، کارشناسان به ارزيابی واحدی درباره دامنه اين بزرگترين فاجعه هسته ای تاريخ، دست نيافته اند.
در سپتامبر سال ۲۰۰۵، هشت سازمان تخصصی سازمان ملل متحد از جمله آژانس بين المللی انرژی اتمی و سازمان بهداشت جهانی، گزارشی را تهيه و منتشر کردند و گفتند در مجموع در حدود ۴۰۰۰ نفر به علت پيامدهای انفجار چرنوبیل خواهند مرد.
از آن زمان تاکنون گزارش های ديگری نيز در نفی اين گزارش منتشر شده است. گروه صلح سبز سال گذشته گزارشی را که بر اساس نظر ۵۳ کارشناس تهيه شده بود منتشر کرد. در اين گزارش از مرگ ۹۳ هزار نفر سخن به ميان آمده است.
رابرت انگلیش
اما شايد مهمترين درس چرنوبيل، بيش از تعداد کشته شدگان، اهميت ايمنی نيروگاه ها و تاسيسات هسته ای و شفافيت در اين زمينه باشد.
ميخائيل گورباچف صدر هيئت ریيسه وقت اتحاد شوروی سابق سال گذشته، هجدهم آوريل ۲۰۰۶ در مقاله ای که بخشی از آن به مناسبت سالگرد حادثه چرنوبيل در روزنامه ديلی استار منتشر شد، نوشت: « حادثه چرنوبيل حتی بيش از پروستريکا، از دلايل عمده فروپاشی اتحاد شوروی بود.»
حادثه چرنوبيل در حدود يک سال پس از آنکه گورباچف به قدرت رسيد اتفاق افتاد.
دکتر رابرت انگليش استاد روابط بين المللی از دانشگاه کاليفرنيای جنوبی و کارشناس مسايل روسيه، در باره تاثير حادثه چرنوبيل بر فروپاشی شوروی سابق، به رادیو فردا می گويد در مدت يکسالی که از به قدرت رسيدن گورباچف می گذشت، در زمينه سياست خارجی شعارهای بسياری داده شده بود، قصد انجام کار نيز وجود داشت، اما هيچ پيشرفت واقعی انجام نشده بود.
فعالان صلح سبز می گویند ۹۳ هزار نفر بر اثر پیامدهای چرنوبیل جان خود را از دست داده اند او می گويد: «چرنوبيل در واقع مانند انفجار بمبی در شوروی سابق عمل کرد. يک بمب اتمی کوچک، اما به آن اندازه بزرگ که بتواند تصويری از يک جنگ واقعی ارايه دهد.»
به گفته رابرت انگليش، چرنوبيل، شوک اقتصادی بزرگی بود که نشان داد روند شوروی سابق بايد تغيير يابد.
او می گويد حادثه چرنوبیل در واقع اين پرسش را مطرح کرد که اگر پيامد يک حادثه هسته ای اينچنين باشد، پس دامنه يک رويارويی يا جنگ هسته ای تا کجا می تواند امتداد يابد؟
چرنوبيل: کيفرخواست عليه سيستم نظامی و صنعتی شوروی
رابرت انگليش می گويد: «حتی ديدگاه افراطی ها و نظامی ها هم با حادثه چرنوبيل تغيير يافت. آنها پيوسته از آمادگی برای مقابله با هر گونه خطری سخن گفته بودند، اما اکنون در قلب اروپا، این امکان ایجاد شده بود که بتوان يک جنگ واقعی احتمالی را تصور کرد.»
درباره تاثير سياسی چرنوبيل بر سيستم اتحاد شوروی سابق، رابرت انگليش می گويد: «حادثه چرنوبيل نشان داد که سيستم شوروی تا چه حد معيوب است. چرنوبيل نشان داد هر آنچه در جريان ده ها سال پيش ساخته شده بود، پر از نقص است. به عنوان مثال در مورد مشخص چرنوبيل، نه زندگی انسان رعایت شده بود، نه مقررات و نه آيين نامه ها. چرنوبيل به نحوی، کيفرخواست عليه سيستم نظامی و صنعتی شوروی بود.»
رابرت انگلیش
رابرت انگلیش می گوید صنايع انرژی اتمی شوروی سابق در دست ارتش اين کشور بود. مقام های بلند پايه حزب کمونيست اتحاد شوروی سابق، تنها ممکن بود ساخت نيروگاه هسته ای را تاييد کنند، يا مثلا بدانند چند مگا وات برق از يک نيروگاه هسته ای توليد می شود، يا بدانند هزينه ايجاد يک نيروگاه تا چه حد است. اما به گفته وی، مسايل ديگر، جزو اطلاعات محرمانه ارتش باقی می ماند.
رابرت انگليش: «وقتی حادثه چرنوبيل اتفاق افتاد، مقام های نظامی و امنيتی محلی سعی کردند به تنهايی از پس قضيه بر آيند. به همين دليل اطلاعاتی که به بيرون راه پيدا کرد، بسيار محدود بود. گورباچف و اطرافيانش در يک هفته تا ده روز پس از حادثه، اطلاعات بسيار کمی داشتند. آنها تنها پس از رسيدن پرتوهای راديو اکتيو به غرب، از عمق ماجرا اطلاع يافتند.»
میخاییل گورباچف سال گذشته در مقاله ای به تاثیر حادثه چرنوبیل بر فروپاشی شوروی سابق پرداخت به گفته رابرت انگليش، ماجرای چرنوبيل و اطلاعات نادرستی که گورباچف ناخواسته ارايه می کرد، بزرگترين لطمه را به اعتبار او که از شفافيت و آشکار عمل کردن سخن می گفت وارد کرد.
هر حادثه هسته ای، حادثه ای جهانی است
محمد البرادعی مدير کل آژانس بين المللی انرژی اتمی در بيستمين سالگرد حادثه چرنوبيل گفت حادثه چرنوبيل نشان داد که يک حادثه هسته ای در هر کجای جهان، حادثه ای در همه جهان محسوب می شود.
رابرت انگليش استاد دانشگاه کاليفرنيای جنوبی می گويد درسی که همه کشورهايی که در تلاش دستيابی به انرژی هسته ای هستند از چرنوبيل می توانند بگيرند اين است که اين تکنولوژی بسيار خطرناک است. «حتی اگر همه چيز به خوبی پيش رود و تنها به احتمال يک دهم درصد مشکلی پيش بيايد، پيامد آن می تواند فاجعه بار باشد.»
از این رو به گفته وی، ایمنی و بالاترین سطح استاندارهای جهانی، نظارت بین المللی و بازرسی، باید بخش تفکیک ناپذیر هر طرح هسته ای باشد.
مشاهدات يک کارشناس ايمنی از چرنوبيل
دکتر نجم الدين مشکاتی کارشناس جهانی ايمنی صنايع بزرگ و استاد دانشگاه کاليفرنيای جنوبی، در سال ۱۹۹۷ ده سال پيش، به دعوت معاون دبير کل سازمان ملل متحد ياسوش ياکاشی و مدير وقت چرنوبيل سرگئی پاراشين، به عنوان کارشناس، به ديدار از اين نيروگاه دعوت شد.
او درباره مشاهدات خود می گويد: «در آن زمان راکتور شماره ۳ چرنوبيل که درحدود ۱۰۰ متر با راکتور ۴ که منفجر شد فاصله دارد، هنوز کار می کرد. البته آن راکتور سال ۲۰۰۰ بکلی تعطيل شد. در آن سفر من دو روز در نيروگاه چرنوبيل در اتاق کنترل راکتور شماره ۳ گذراندم. بعدها هم در يک پروژه مشاور دولت اوکراين و بانک ای بی آر دی بانک توسعه اروپا بودم که برای ساختن يک آرامگاه جديد روی آرامگاه کنونی، در حدود يک ميليارد دلار به دولت اوکراين کمک می کنند.»
دکتر نجم الدین مشکاتی کارشناس ایمنی
فاجعه غير قابل جبران
دکتر مشکاتی در باره مشاهدات خود از چرنوبيل که در اواخر ارديبهشت ماه انجام شده بود می گويد: «در يک روز آفتابی بسيار زيبا به سمت شهر کيف و به طرف چرنوبيل در حدود ۶۰ يا ۸۰ کيلومتری ِ شهر کيف به راه افتاديم. در تمام مسير راه، مزارع سبز و زيبا را می بينيد و ناگهان به جايی می رسيد که پليس وسط جاده ايستاده و جاده را بسته است. از اينجا به بعد وارد منطقه ممنوعه شديم. اين منطقه خالی از سکنه است. در اينجا علف می بينيد که تا گردن انسان رشد کرده و خاک منطقه آغشته به مواد راديو اکتيو است.
یک خانه متروکه در نزدیکی نیروگاه چرنوبیل وقتی وارد شهر پری پيت (جايی که سابقا نزديک به صد هزار نفر کارمند و کارکنان و سکنه در آن زندگی می کرده اند) می رسيد، شهر را خالی از سکنه می بينيد. تصور کنيد که شهری صد هزار نفر جمعيت داشته و اکنون خالی از سکنه است و تا آينده نامعلومی هم خالی از سکنه خواهد بود. حالت غم انگيزيست. بسيار غم انگيزست که حادثه ای در اتاق کنترل يک نيروگاه بتواند زندگی يک شهر، سکنه يک شهر و تا حد زيادی زندگی در دو کشور را تحت تائير قرار دهد. بيست و سه در صد توليد ناخالص ملی کشور روسيه سفيد، تا سه سال پيش، صرف پيامدهای چرنوبيل می شد. اين رقم اکنون به هفت درصد رسيده است.
عوارض مرگبار حادثه چرنوبيل
دکتر مشکاتی در باره پيامدهای حادثه چرنوبيل می افزايد: «هفت ميليون نفر از ساکنان اوکراين و کشور روسيه، ازناراحتی های روحی و روانی رنج می برند. معلوم نيست چه در صدی از اين افراد مبتلا به بيماری سرطان خواهند شد. ميزان سرطان ۴۰ درصد سرطان خون، سرطان سينه و سرطان تيروئيد در کشور بلاروس، به خاطر چرنوبيل بالاتر از حد عاديست. اينها عوارض مرگباری است.
از احساس من پرسيديد: در اتاق کنترل راکتور شماره ۳ که بودم که صد متر با شماره چهار فاصله داشت، احساس وحشتناکی بود.»
