راديو فردا روزهای يکشنبه ، سه شنبه و پنجشنبه سلسله برنامه هايی را تحت عنوان مروری بر تاريخ سی ساله جمهوری اسلامی ايران ارائه می کند. تازه ترین برنامه اختصاص دارد به بررسی استعفای دولت مهد بازرگان در ۱۵ آبان ۱۳۵۸.
۱۵ آبان سالروز استعفای دولت مهدی بازرگان در سال ۱۳۵۸ است. دو روز پس از حمله دانشجويان به سفارت آمريکا و اشغال سفارت و گروگان گرفته شدن ديپلمات های آمريکايی، دولت مهدی بازرگان در اعتراض به وضع موجود در کشور استعفا کرد.
مهدی بازرگان طی سخنانی در تشريح دلايل استعفا ی دولتش به وجود حاکميت های مختلف در کشوربه عنوان مانعی جدی بر سر راه فعاليت دولت اشاره کرد. (۱)
دولت بازرگان به عنوان دولت موقت انقلابيون ايران در ۱۶ بهمن ۱۳۵۷ با صدور حکم نخست وزيری مهدی بازرگان از سوی آیِت الله خمينی شروع به کار کرده بود. آن هم در حالی که هنوز دولت شاپور بختيار با حکم صادر شده از سوی محمد رضا شاه پهلوی در کشور وجود داشت. (۲)
آيت الله خمينی در حکم خود خطاب به بازرگان وی را مردی متدين ، و صالح و امين و ملی خواند که سال هااست وی را می شناسد.
پس از معرفی مهدی بازرگان به عنوان نخست وزير تظاهرات و راه پيمايی هايی در شهرهای مختلف ايران در حمايت از وی صورت گرفت و مردم شعار «درود بر بازرگان، نخست وزير ايران» و نيز «بازرگان بازرگان حکومتت مبارک» سر دادند.
دولت بازرگان پس از پيروزی انقلاب ۱۳۵۷ به مدت ۹ ماه اداره کشور را در دست داشت. عمده وزرای دولت بازرگان اعضای حزب نهضت آزادی ايران بودند که خود مهدی بازرگان دبير کلی آن را بر عهده داشت.
در دوره نخست وزيری مهدی بازرگان، حکومت ايران فاقد رييس جمهوری و پارلمان بود و شورای انقلاب بر امور اجرايی ، قانون گذاری و دادگا ه های ايران از جمله دادگاه های انقلاب نظارت می کرد.
با وجود آن که اعدام بسياری از مسئولان و افسران ارتش حکومت پهلوی در آغاز دولت بازرگان صورت گرفت ولی دادگاه های انقلاب خارج از حاکميت دولت بودند و يکی از مهمترين چالش های دولت بازرگان در اين زمان و در تمامی ۹ ماه فعاليت آن ، وجود کانون های قدرت مستقل از دولت در کشور بود.
مهدی بازرگان روزی که استعفا داد اين مشکل را چنين توضيح داد: «در اين مملکت می گويند با دو تا ماما سر بچه کج در می آيد ولی ما صد تا ماما داشتيم . شهرهای صد کلانتر داشتيم که روز به روز هم الحمد الله زاد و ولد می کردند . آرزوی ما وقتی که شب سر می گذاشتيم و می خوابيديم اين بود که يک کشور ، يک ملت و يک قانون و يک دولت و يک حکم داشته باشيم. ولی حالا ما در حالی دولت را ترک می کنيم که نه تنها اين آرزو محقق نشده، که با تغييرات عميقی که در قانون اساسی داده اند نگران هستيم که بازهم کسی تکليف خود را در مملکت نداند. ما با اين نگرانی بزرگ کار خود را ترک می کنيم که بيم داريم حاکميت ملت نباشد و حاکميت طبقاتی وحتی طبقه روحانی حاکم شود.» (۳)
يکی از مهمترين اقدامات دولت بازرگان برگزاری رفراندوم و همه پرسی در فروردين ۱۳۵۸ بود که بر اساس آن، نظام سياسی ايران، جمهوری اسلامی تعيين شد .درگيری های کردستان نيزکه يکی از طولانی ترين و خونين ترين درگيری ها پس از انقلاب بود در دوران دولت بازرگان شروع شد.
دولت بازرگان همچنين در شرايطی استعفا کرد که يک روز پيش از استعفا نيزمهدی بازرگان از سوی سران حزب جمهوری اسلامی به دليل ملاقات با زبيگنيو برژينسکی، مشاور امنيت ملی کارتر در الجزاير مورد بازخواست قرار گرفته بود.(۴)
بازرگان در پاسخ به اين سوال که چرا چنين ملاقاتی را با آيت الله خمينی و شورای انقلاب هماهنگ نکرده، گفته بود: «اون نخست وزيری که بخواهد برای ملاقات با وزرا اجازه بگيرد برای لای جرز خوب است مگر من هويدا هستم ويا امام (آيت الله خمينی) محمد رضا شاه هستند که آب خوردن را ما اجازه بگيريم . اين چه حرف بی منطقی است.(۶)
سرانجام در شرايطی که دولت بازرگان با اشغال سفارت آمريکا مخالف بود واز طرف ديگر اعتماد بين شورای انقلاب و دولت نيز از بين رفته بود ودولت از طرف جريان حزب جمهوری اسلامی متهم به سازشکاری شده بود، روز سه شنبه۱۵ آبان ۱۳۵۸ استعفا کرد وکنار رفت و جای خود را به دولت موقت تحت سرپرستی شورای انقلاب داد که تا چندين ماه نه نخست وزير داشت و نه پارلمان و نه رييس جمهور.
يادداشت ها:
۱۵ آبان سالروز استعفای دولت مهدی بازرگان در سال ۱۳۵۸ است. دو روز پس از حمله دانشجويان به سفارت آمريکا و اشغال سفارت و گروگان گرفته شدن ديپلمات های آمريکايی، دولت مهدی بازرگان در اعتراض به وضع موجود در کشور استعفا کرد.
مهدی بازرگان طی سخنانی در تشريح دلايل استعفا ی دولتش به وجود حاکميت های مختلف در کشوربه عنوان مانعی جدی بر سر راه فعاليت دولت اشاره کرد. (۱)
دولت بازرگان به عنوان دولت موقت انقلابيون ايران در ۱۶ بهمن ۱۳۵۷ با صدور حکم نخست وزيری مهدی بازرگان از سوی آیِت الله خمينی شروع به کار کرده بود. آن هم در حالی که هنوز دولت شاپور بختيار با حکم صادر شده از سوی محمد رضا شاه پهلوی در کشور وجود داشت. (۲)
آيت الله خمينی در حکم خود خطاب به بازرگان وی را مردی متدين ، و صالح و امين و ملی خواند که سال هااست وی را می شناسد.
پس از معرفی مهدی بازرگان به عنوان نخست وزير تظاهرات و راه پيمايی هايی در شهرهای مختلف ايران در حمايت از وی صورت گرفت و مردم شعار «درود بر بازرگان، نخست وزير ايران» و نيز «بازرگان بازرگان حکومتت مبارک» سر دادند.
دولت بازرگان پس از پيروزی انقلاب ۱۳۵۷ به مدت ۹ ماه اداره کشور را در دست داشت. عمده وزرای دولت بازرگان اعضای حزب نهضت آزادی ايران بودند که خود مهدی بازرگان دبير کلی آن را بر عهده داشت.
در دوره نخست وزيری مهدی بازرگان، حکومت ايران فاقد رييس جمهوری و پارلمان بود و شورای انقلاب بر امور اجرايی ، قانون گذاری و دادگا ه های ايران از جمله دادگاه های انقلاب نظارت می کرد.
با وجود آن که اعدام بسياری از مسئولان و افسران ارتش حکومت پهلوی در آغاز دولت بازرگان صورت گرفت ولی دادگاه های انقلاب خارج از حاکميت دولت بودند و يکی از مهمترين چالش های دولت بازرگان در اين زمان و در تمامی ۹ ماه فعاليت آن ، وجود کانون های قدرت مستقل از دولت در کشور بود.
مهدی بازرگان روزی که استعفا داد اين مشکل را چنين توضيح داد: «در اين مملکت می گويند با دو تا ماما سر بچه کج در می آيد ولی ما صد تا ماما داشتيم . شهرهای صد کلانتر داشتيم که روز به روز هم الحمد الله زاد و ولد می کردند . آرزوی ما وقتی که شب سر می گذاشتيم و می خوابيديم اين بود که يک کشور ، يک ملت و يک قانون و يک دولت و يک حکم داشته باشيم. ولی حالا ما در حالی دولت را ترک می کنيم که نه تنها اين آرزو محقق نشده، که با تغييرات عميقی که در قانون اساسی داده اند نگران هستيم که بازهم کسی تکليف خود را در مملکت نداند. ما با اين نگرانی بزرگ کار خود را ترک می کنيم که بيم داريم حاکميت ملت نباشد و حاکميت طبقاتی وحتی طبقه روحانی حاکم شود.» (۳)
يکی از مهمترين اقدامات دولت بازرگان برگزاری رفراندوم و همه پرسی در فروردين ۱۳۵۸ بود که بر اساس آن، نظام سياسی ايران، جمهوری اسلامی تعيين شد .درگيری های کردستان نيزکه يکی از طولانی ترين و خونين ترين درگيری ها پس از انقلاب بود در دوران دولت بازرگان شروع شد.
دولت بازرگان همچنين در شرايطی استعفا کرد که يک روز پيش از استعفا نيزمهدی بازرگان از سوی سران حزب جمهوری اسلامی به دليل ملاقات با زبيگنيو برژينسکی، مشاور امنيت ملی کارتر در الجزاير مورد بازخواست قرار گرفته بود.(۴)
بازرگان در پاسخ به اين سوال که چرا چنين ملاقاتی را با آيت الله خمينی و شورای انقلاب هماهنگ نکرده، گفته بود: «اون نخست وزيری که بخواهد برای ملاقات با وزرا اجازه بگيرد برای لای جرز خوب است مگر من هويدا هستم ويا امام (آيت الله خمينی) محمد رضا شاه هستند که آب خوردن را ما اجازه بگيريم . اين چه حرف بی منطقی است.(۶)
سرانجام در شرايطی که دولت بازرگان با اشغال سفارت آمريکا مخالف بود واز طرف ديگر اعتماد بين شورای انقلاب و دولت نيز از بين رفته بود ودولت از طرف جريان حزب جمهوری اسلامی متهم به سازشکاری شده بود، روز سه شنبه۱۵ آبان ۱۳۵۸ استعفا کرد وکنار رفت و جای خود را به دولت موقت تحت سرپرستی شورای انقلاب داد که تا چندين ماه نه نخست وزير داشت و نه پارلمان و نه رييس جمهور.
يادداشت ها:
- ۱-رجوع شود به فايل صوتی سخنان مهدی بازرگان در تشريح دلايل استعفای دولت .اين فايل در موتور جستجوی گوگل و ذيل عنوان In Remembrance of Late Mehdi Bazargan Part قابل دسترسی است .
- ۲-روزنامه اطلاعات ۱۶ بهمن ۱۳۵۷
- ۳-متن سخنان مهدی بازرگان در حضور خبرنگاران در هنگام اعلام استعفای دولت موقت قابل جستجو در سايت گوگل تحت عنوان In Remembrance of Late Mehdi Bazargan Part
- ۴- متن بيانيه حزب جمهوری اسلامی در انتقاد از مهدی بازرگان در روزنامه اطلاعات مورخ ۱۴ آبان ۱۳۵۸ چاپ شده است .
- ۵- رجوع شود به متن سخنان مهدی بازرگان در حضور خبرنگاران در هنگام استعفای دولت موقت.
