حکومت طالبان در افغانستان در شرایطی وارد چهارمین سال قدرت‌گیری دوباره شد که همچنان با بحران مشروعیت دست‌وپنجه نرم می‌کند. طالبان در این مدت از یک‌سو نتوانسته جامعه جهانی را مجاب به همکاری کند تا افغانستان را از انزوای بین‌المللی برهاند و از سوی دیگر، عموماً حقوق بنیادین و برآورده کردن خواست‌های مدنی مردم داخل افغانستان به‌ویژه زنان و دختران را زیر پا گذاشته است.
شماری از شهروندان افغانستان با تأکید بر این‌که حکومت طالبان در سه سال گذشته نتوانسته رضایت آنان را جلب کند، به شرح دلایل نارضایتی خود پرداخته‌اند. برخی کارشناسان امور سیاسی و بین‌المللی نیز بر این باورند که حکومت طالبان به‌دلیل ناتوانی در ایجاد یک حاکمیت مؤثر در به‌دست آوردن مشروعیت ملی و بین‌المللی ناکام مانده است.
طالبان ضمن آن‌که مدعی‌اند که حکومت‌شان مشروع و فراگیر است، همواره خواهان تعامل با کشورهای جهان شده‌اند.
سحر لیوال، خبرنگار رادیو آزادی، سرویس افغانستان رادیو اروپای آزاد، در گزارش پیش رو ابعاد گوناگون این موضوع را بررسی کرده است.
به حاشیه رانده‌شدگان
همزمان با سه سالگی حاکمیت دوبارۀ طالبان در افغانستان، برخی افغان‌ها می‌گویند که از عملکرد حکومت طالبان در این مدت راضی نیستند و حکومت فعلی به نیازمندی‌های آنان توجه نکرده است.
یکی از جوانان در ولایت بلخ که به‌خاطر حساسیت موضوع نخواست نامش فاش شود، به رادیو آزادی گفت: «از حکومت فعلی هیچ‌کس راضی نیست از جمله جوانان تحصیل‌کرده‌ای که زحمت کشیدند و تحصیل کردند، اما در عوض افرادی به مقام‌های ارشد دولتی رسیده‌اند که سواد کافی ندارند. از آن مهم‌تر این‌که قشری از جامعه که خانم‌ها هستند از تحصیل محروم شده‌اند و این معضل بسیار بزرگی برای مردم افغانستان است.»
یک زن ساکن کابل نیز به‌دلیل حساسیت موضوع و به شرط افشا نشدن نامش به رادیو آزادی گفت: «متأسفانه در طول این سه سال اوضاع هیچ خوب نبوده، یعنی در کل اوضاع اجتماعی روزبه‌روز وخیم‌تر شده است؛ موضوع آموزش، تحصیل و کار خانم‌ها و مشارکت آن‌ها در امور ملی و بین‌المللی کاملاً به صفر رسیده و آنان به حاشیه رانده شده‌اند که همین مسائل اوضاع را روزبه‌روز خراب‌تر می‌کند.»
طالبان پس از بازگشت به قدرت در ۱۴ مرداد ۱۴۰۰ (برابر با ۱۵ اوت ۲۰۲۱)، ادامۀ تحصیل بالاتر از مقطع ششم را برای دانش‌آموزان دختر ممنوع کردند و پس از آن در اواخر سال ۲۰۲۲، دانشگاه‌ها را نیز به روی دختران بستند و زنان را از کار در بسیاری اداره‌های دولتی و غیردولتی و دفترهای ملل متحد در افغانستان منع کردند.
همچنین برای فعالیت زنان در آرایشگاه‌ها، حضور آنان در پارک‌های تفریحی، ورزشگاه‌ها و حمام‌های زنانه محدودیت وضع شده‌است.
حکومت طالبان اما مدعی است که حقوق زنان و حقوق بشر در چارچوب شریعت اسلام در افغانستان تأمین است.
ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی حکومت طالبان به سؤالات رادیو آزادی در مورد تلاش‌ها و دستاوردهای حکومت‌شان در سه سال گذشته پاسخ نداد، اما مقام‌های طالبان همواره گفته‌اند که حکومت‌شان مشروع و فراگیر است و برای بهبود زندگی افغان‌ها تلاش می‌کنند.
سایۀ ترس و تهدید
برخی صاحب‌نظران امور سیاسی می‌گویند حکومت طالبان در سه سال گذشته علاوه‌بر مسائل داخلی و رعایت حقوق بشر، در زمینۀ مدیریت اقتصاد و دیپلماسی بین‌المللی هم ناموفق عمل کرده است.
لیزا سروش، پژوهشگر حل‌و‌فصل منازعات، به رادیو آزادی گفته است حاکمیت طالبان در این مدت ثابت کرد به نظام قانون‌سالار و مبتنی‌‌بر قوانین بشری که در آن آزادی، دمکراسی، اراده و مشارکت مردم نمود می‌یابد، پایبند نیست.
این پژوهشگر تصریح کرد: «طالب‌ها نشان دادند برای حاکمیت مؤثری که بتواند هم در داخل افغانستان مشروعیت ملی کسب کند و [هم خارج از افغانستان] مشروعیت بین‌المللی، هنوز توانایی ندارند و تا زمانی‌که طالب‌ها این توان را پیدا نکنند بدون شک نمی‌توانند موفق باشند.»
دفتر هیئت معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما) ژوئیه گذشته در گزارشی با اشاره به فرمان‌های هبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان، در موارد گوناگون گفت که اقدامات اجرایی از سوی وزارت امر به معروف و نهی از منکر حکومت طالبان به فضای ترس و تهدید در میان مردم افغانستان دامن زده است.
بر اساس گزارش یوناما، تخطی از تکالیف و ممنوعیت‌های وضع‌شده از سوی این وزارتخانه که گاهی مجازات شدید در پی دارد، تأثیرات منفی بر حقوق و آزادی‌های بنیادین مردم افغانستان داشته است؛ به‌ویژه در مورد زنان که بیش از پیش با برخوردهای تبعیض‌آمیز و نامناسب روبه‌رو هستند.
اما وزارت امر به معروف و نهی از منکر حکومت طالبان در پاسخ گفته است، اموری که مغایر با اصول اسلامی و افغانی و قوانین حکومت آن‌ها نباشد ممنوع نشده، اما اگر خلاف آن باشد آنان مکلف به ممنوعیت آن هستند.
فرصت‌سوزی به سبک طالبان
عبدالرزاق لقمان، دیپلمات پیشین و کارشناس سیاسی نیز در گفت‌وگو با رادیو آزادی تأکید کرد طالبان در سه سال گذشته، نه به قانون‌مداری در افغانستان پایبند بوده و نه در دستیابی به مشروعیت بین‌المللی عملکرد موفقی داشته است.
استدلال این دیپلمات پیشین این است که «طالب در ایجاد یک حکومت مشروع که هم در بُعد داخلی و هم در بعد بین‌المللی مشروعیت داشته باشد، هرگز نمی‌تواند موفق شود. بنابراین بهترین راه این است که سازمان ملل متحد و کشورهای دوست به طالبان فشار آورند، تا به حاکمیتی فراگیر و در برگیرندۀ همۀ اقوام و مذاهب و جریان‌ها در افغانستان تن بدهد».
هرچند سفارتخانه‌های بیشتر کشورها در سه سال گذشته در کابل بازگشایی نشده، شماری از کشورها مانند چین، روسیه، ایران، پاکستان و برخی از کشورهای آسیای مرکزی عملاً روابط دیپلماتیک خود را با طالبان برقرار کرده و همچنان نماینده‌های طالبان را در کشورهای خود پذیرفته‌اند.
طالبان از زمان قدرت‌گیری دوبارۀ خود در تابستان ۲۰۲۱ تا کنون برای کسب کرسی افغانستان در سازمان ملل تلاش کرده است.
از سوی دیگر عمر صمد، دیپلمات پیشین افغانستان و تحلیل‌گر ارشد در شورای آتلانتیک مستقر در امریکا می‌گوید حکومت طالبان تا به حال نتوانسته است اعتماد کافی داخلی و خارجی را کسب کند و آن را بزرگ‌ترین چالش در برابر حکومت فعلی دانسته که عواقب ناگوار اقتصادی و اجتماعی برای مردم افغانستان دارد.
او در مصاحبه با رادیو آزادی بر گفت‌وگوهای بین‌‌الافغانی برای حل مشکلات افغانستان تأکید کرده است. به گفتۀ عمر صمد، با آن‌که تأمین امنیت در افغانستان بهبود یافته، نیاز است تا با استفاده از فرصت‌های موجود کارهای دیگری انجام شود.
این تحلیل‌گر ارشد تصریح کرد: «فکر می‌کنم ملل متحد هم می‌خواهد که در حل مشکلات کمک کند و انتظار می‌رود هم کسانی‌که در قدرت هستند و هم افغان‌های دیگر که در داخل و خارج کشورند به تفاهم و فهمی مشترک برسند تا بتوانیم از طریق صحبت‌های بین افغانی خود این معضل را حل کنیم.»
هیئت حکومت طالبان برای اولین بار در نشست سوم دوحه به میزبانی سازمان ملل متحد در پایان ماه ژوئن شرکت کرد؛ جلسه‌ای که به درخواست طالبان بر موضوعات اقتصادی و مبارزه با مواد مخدر متمرکز بود.
در آن نشست، طالبان نخواستند در مورد حقوق زنان صحبت و یا با جامعۀ مدنی ملاقات کنند.
سراب مشروعیت‌یابی
شماری از کارشناسان روابط بین‌الملل عقیده دارند که طالبان با قدرت‌گیری دوباره، افغانستان را از تعامل، اشتراک و سهم‌گیری تاریخی‌اش به مثابه یک دولت مستقل از معادلات و تعاملات جهانی محروم و منزوی ساخته است.
غوث جانباز، دیپلمات پیشین و از کارشناسان یاد شده به رادیو آزادی گفت تا وقتی طالبان حکومتی مشروع، مسئول و ملی را تشکیل ندهند و با ایجاد تغییرات اساسی مشروعیت داخلی به‌دست نیاورند، نباید توقع داشته باشند حکومت‌شان به رسمیت شناخته شود.
به گفتۀ این دیپلمات پیشین، «این‌که طالبان انتظار داشته باشند افغانستان کشوری باشد با اهمیت قابل ملاحظه و در سطح جهانی آن‌ها را به رسمیت بشناسند، وضعیتی بسیار بعید است. طالبان تا از درون خود را تغییر ندهند و حاکمیت موجود آن‌ها از سوی مردم افغانستان مشروعیت داخلی پیدا نکند، آرزوی این‌که به رسمیت شناخته شوند سرابی بیش نیست».
محدودیت‌های تحمیل‌شده از سوی طالبان در زمینۀ حقوق اساسی زنان و دختران افغان و تطبیق برخی قوانین اجتماعی که سخت‌گیرانه خوانده می‌شوند از زمان بازگشت به قدرت، فرصت‌ها برای به رسمیت شناختن حکومت طالبان را به چالش کشیده و تا کنون هیچ کشوری آنان را به رسمیت نشناخته است.
تأمین حقوق زنان، آزادی بیان، برقراری حکومت فراگیر و کسب مشروعیت داخلی از جمله شروطی‌اند که جامعۀ جهانی برای به رسمیت شناختن حکومت طالبان مطرح کرده است.
با آن‌که طالبان همواره خواهان تعامل با کشورهای جهان بوده، اما تا کنون هیچ‌یک از محدودیت‌های تحمیل‌شده بر زنان و سایر موارد یاد شده را رفع نکرده است و مسائل مربوط به آموزش و کار زنان را موضوعات داخلی افغانستان خوانده؛ آن‌چه که برای بسیاری افغان‌ها و جامعه جهانی پذیرفتنی نیست.
