انتخابات ریاست جمهوری در سوریه که روز چهارشنبه برگزار شده، بسیار شبیه انتخابات ریاست جمهوری در ایران است که قرار است چند روز دیگر برگزار شود.
انتخابات «اجباری»
برگزاری انتخابات در هر دو کشور ایران و سوریه، به معنی باور مقام‌های بلندپایه این کشور به صندوق‌های رأی و نظر اکثریت مردم نیست؛ بلکه اقدامی «اجباری» است که در شرایط دوران جدید جهان و متأثر از پیشرفت‌های بشری در حکومت‌داری، به قانون اساسی‌های این دو کشور «تحمیل» شده است.
کلمه «جمهوری» در نام رسمی هر دو کشور «جمهوری عربی سوریه» و «جمهوری اسلامی ایران» نشان می‌دهد دست‌کم تا زمانی که این کلمه وجود دارد، این نظام‌ها باید «انتخابات» برگزار کنند.
در واقع، هر چه قدر هم که جمهوری عربی سوریه و جمهوری اسلامی ایران مستبدانه رفتار کنند، باید این استبداد را از طریق «انتخابات»، قانونی و موجه جلوه دهند.
به همین دلیل است که هم مقام‌های ایران و هم مقام‌های سوریه به برگزاری انتخابات «در هر شرایطی» افتخار می‌کنند و آن را نشان‌دهنده وجود دموکراسی در کشورهای خود می‌دانند.
بشار اسد حتی چند سال پیش، در بحبوبحه جنگی خانمان‌سوز در سوریه نیز با وجود انتقاد گسترده مخالفان، انتخابات ریاست جمهوری برگزار کرد.
در دوره جدید انتخابات ایران نیز وقتی محمود احمدی‌نژاد از تئوری «تعویق» انتخابات سخن به میان آورد، با واکنش‌های مخالف شدید مواجه شد.
یاسر جبرائیلی، از تحلیلگران نزدیک به حکومت در توئیتی نوشت: «سنت نظام جمهوری اسلامی این بوده که برگزاری انتخابات حتی یک روز به تعویق نیفتد. مسئول مربوطه‌ای مثلاً اگر خواست انتخابات را به تأخیر بیندازد، طبیعتاً مسئولیت انجام این وظیفه مهم به اشخاص دیگری سپرده خواهد شد تا لکه‌ای روی دامن مردم‌سالاری دینی ننشیند.»
مشخص بودن نتیجه انتخابات
انتخابات ریاست جمهوری در سوریه در مناطقی که ارتش سوریه کنترل آنها را در دست دارد، در حالی برگزار شده که همه می‌دانند قرار است نام بشار اسد در پایان رأی‌گیری از صندوق‌ها بیرون کشیده شود.
همه می‌دانند قرار است او برای چهارمین دوره پیاپی و برای هفت سال دیگر کنترل عالی‌ترین مقام کشورش را در دست بگیرد.
بیش از نیم قرن است که خاندان اسد بر سوریه حکمرانی می‌کنند و دیگر به خوبی آموخته‌اند که چگونه انتخاباتی بدون رقیب را بدون توجه به خواسته‌ها و اعتراض‌ها رقم بزنند.
برای بشار اسد و دیگر دیکتاتورهایی که «مجبورند» انتخابات برگزار کنند، رأی اصلی پیش از رأی‌گیری روز انتخابات مشخص شده و انتخابات صرفاً یک «صحنه‌سازی سیاسی» و «نمایش قدرت» است.
چرا نمایش قدرت؟ برای این که نشان داده شود نظام سیاسی حاکم به خوبی کار می‌کند و مشروعیت دارد. به همین دلیل، کشورهای غربی از جمله آمریکا انتخابات سوریه را محکوم کرده‌اند و آن را «نه آزاد و نه عادلانه» خوانده‌اند.
اما گوش بشار اسد ۵۵ ساله که از بیش از ۲۰ سال پیش جانشین پدرش شده و چهار دوره انتخابات برگزار کرده، به اعتراض‌ها و صداهای مخالف چه در داخل کشور و چه در بیرون از مرزها بدهکار نیست.
او اکنون با عبور از یک دهه جنگ و خونریزی، حتی خود را «پیروز» این جنگ می‌داند و با اعتماد به نفس بیشتری به برگزاری انتخابات پرداخته است.
در ایران نیز به ویژه در دوره کنونی، تقریباً همه می‌دانند که قرار است چه کسی رئیس‌جمهور آینده شود.
تراشیدن «رقیبان بی‌خطر» برای نامزد اصلی
انتخابات به دلیل ماهیت آن، باید با وجود دست‌کم دو گزینه برگزار شود و این اصل چندان برای دیکتاتورهایی که جایی برای رقیب نمی‌گذارند خوشایند نیست.
اما آنان راهکار خود را پیدا کرده‌اند: به صحنه آوردن نامزدهایی «غیرمؤثر» و حتی «اپوزیسیونی بی‌خطر» که حضورشان برای حکومت هیچ چالشی ایجاد نمی‌کنند.
در دمشق پایتخت سوریه، تصاویر بشار اسد در ابعاد بزرگ میدان‌های شهر را پر کرده و تصاویر کوچک‌تری از دو نامزد دیگر انتخابات که در نقش «رقبای اسد» وارد صحنه‌سازی انتخابات شده‌اند به چشم می‌خورد: عبدالله سلوم، وزیر پیشین و محمود مرعی، یک عضو اپوزیسیون که برای نظام سوریه قابل تحمل است.
در ایران نیز مشخص بود که چرا در پنج روز ثبت‌نام داوطلبان انتخابات، موج داوطلبان بی‌پایگاه سیاسی و اجتماعی برای ثبت‌نام روانه وزارت کشور شدند. قرار بود پس از رد صلاحیت رقبای اصلی، چند جای خالی لیست نهایی شورای نگهبان از میان آنان پر شود.
فراهم کردن «رقیبان بی‌خطر» مختص این دور از انتخابات ریاست جمهوری ایران نبوده است. اکبر هاشمی رفسنجانی، رییس جمهور پیشین ایران در خاطراتش به نمونه‌ای از این اقدام در انتخابات دومین دور ریاست جمهوری خود به روشنی اعتراف کرده است.
هاشمی رفسنجانی وقایع روز سه‌شنبه ۱۴ اردیبهشت ۱۳۷۲ را اینگونه شرح داده است: «عصر شورای انقلاب فرهنگی جلسه داشت... با دکتر عبدالله جاسبی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی صحبت شد که در انتخابات ریاست جمهوری نامزد شود تا صحنه بی‌رقیب نباشد. دیروقت به خانه رسیدم... آقای عبدالله نوری وزیر کشور هم تلفنی از خالی بودن صحنه از رقابت در انتخابات اظهار نگرانی کرد که گفتم، قرار شده فردا دکتر جاسبی اسم بنویسد.»
تغییر قانون انتخابات
در هر دو کشور ایران و سوریه، پیش از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، معمولاً قوانین تازه‌ای وضع می‌شود که انتخابات را از آنچه هست، محدودتر و نمایشی‌تر می‌کند.
در واقع، وضع چنین قوانینی نشان می‌دهد که به چه میزان برگزارکنندگان از برگزاری یک انتخابات آزاد هراس دارند.
در ایران، یک مصوبه اخیر شورای نگهبان درباره شرایط نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری، حتی موجب اعتراض رئیس‌جمهور این کشور شد.
در انتخابات سوریه نیز قانونی بحث‌برانگیز شده که پیش از دوره قبلی انتخابات در سال ۲۰۱۴ وضع شد و زمینه را برای مشارکت بیشتر محدود کرد.
بر اساس این قانون، کسانی که طی ۱۰ سال گذشته در سوریه زندگی نکرده‌اند نمی‌توانند در انتخابات ریاست جمهوری نامزد شوند.
کارشناسان معتقدند که وضع چنین قانونی برای جلوگیری از نامزدی چهره‌هایی است که به دلیل فشارهای سیاسی مجبور به ترک وطن شده و در تبعید زندگی کرده بودند.
ادعای شفافیت در «انتخابات»
اما مهندسی انتخابات در کشورهای ایران و سوریه فقط به پیش از برگزاری رأی‌گیری ختم نمی‌شود. بخش دیگری از کار برای بعد از رای‌گیری می‌ماند.
با وجود همه موانع و دست‌اندازهایی که بر راه یک انتخابات آزاد در ایران و سوریه قرار داده می‌شود، باز هم آرای مردم در این شرایط به درستی، دقت و شفافیت خوانده نمی‌شود.
بارها ادعای تقلب در رای‌گیری‌های ایران مطرح شده و اعدادی نیز که حکومت سوریه از پیروزی بشار اسد در انتخابات می‌دهد (به دست آوردن نزدیک به صددرصد آرا) «ساختگی» بودن این اعداد را به خوبی نشان می‌دهد.
همچنین شفافیت انتخابات در هر دو کشور قابل تأیید از سوی نهادهای نظارتی بین‌المللی نیست و زمانی هم که پیشنهاد نظارت‌های بین‌المللی مطرح شود، با واکنش تند برگزارکنندگان مواجه خواهد شد.
ستایشگر «دموکراسی»های یکدیگر
در حالی که کشورهای غربی برگزاری انتخابات در سوریه را به رسمیت نشناخته‌اند، اما کشورهای ایران و روسیه که از حامیان رژیم بشار اسد در جنگ داخلی این کشور بوده‌اند، ستایشگر این انتخاباتند.
خبرگزاری روسی اسپوتنیک از «حضور گسترده» مردم در انتخابات سوریه گزارش تهیه کرده و مقام‌های جمهوری اسلامی «دموکراسی» در سوریه را ستوده‌اند.
دو روز پیش، خبرگزاری دولتی سوریه نوشت هیئتی از ایران به ریاست زهره الهیان، رئیس کمیته حقوق بشر مجلس شورای اسلامی، وارد سوریه شده تا بر انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور نظارت کند.
بر اساس این گزارش، الهیان در بیانیه‌ای انتخابات سوریه را «نمونه دموکراسی» خواند که مردم سوریه با آن آینده خود را تعیین می‌کنند.
بشار اسد نیز پس از برگزاری دوره پیشین انتخابات ریاست جمهوری ایران که منجر به پیروزی دوباره حسن روحانی شد، در پیام تبریک به روحانی از وجود «دموکراسی» در ایران ستایش کرد.
او نوشت که روند انتخابات ریاست جمهوری در کشور ایران «به جهانیان الگویی از احترام و انضباط، وابستگی و دلبستگی به کشور متحد ارائه داد».
شعار «کار» و «تولید» در کشورهای جنگ‌زده و تحت تحریم
بشار اسد که عدم کناره‌گیری‌اش از قدرت، در جریان اعتراضات مردمی سال ۲۰۱۱ منجر به آغاز جنگی شد که بیش از ۳۸۸ هزار کشته و میلیون‌ها سوری آواره برجای گذاشته، اکنون در این انتخابات شعار «امید از طریق کار» را سرمی‌دهد.
شعار «کار» را کسی سرداده که با تداوم جنگ، بیشتر زیرساخت‌ها به ویژه زیرساخت‌های نفتی کشور را از بین برده و موجب اقتصادی نابسامان و قحطی‌ها شده است.
در ایران نیز که سیاست‌های حکومت، کشور را زیر شدیدترین تحریم‌ها کشانیده، در چند سال اخیر علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران شعار «تولید» سرمی‌دهد.
همچنین در چند انتخابات اخیر، بیش از آن که بر گشایش‌های سیاسی و فرهنگی تأکید شود، شعارهایی برای بهبود وضعیت معیشتی و اقتصادی مطرح می‌شود.
این شعارها نشان می‌دهد که مقام‌های کنونی دو کشور در مدیریت وضعیت اقتصادی، به عنوان پایه هرگونه فعالیتی، شدیدا ناتوان بوده‌اند.
با این حال، عدم تغییر در سیاست‌های داخلی و همچنین روابط خارجی به واسطه عدم برگزاری یک انتخابات آزاد، چشم‌انداز هرگونه تغییر و بهبود وضعیت در هر دو کشور را شدیدا تار و مبهم کرده است.
انتخابات در ایران و سوریه، فقط برای تداوم خودکامگی‌ها و از دست نرفتن رانت‌ها و نگهداری امتیازهای ویژه برای یک گروه مافیایی حاکم است.
