ارتش عراق در ۲۰۰ کیلومتری شمال بغداد به یک پیروزی راهبردی دست یافتهاست. برپایه گزارشهای منابع گوناگون از عراق، در استان الانبار نیز آمریکاییها با سکوت رضایتآمیز دولت بغداد در حال شکلدهی یک محور آمریکایی-سنی علیه گروه داعش در دو پایگاه هوایی عینالاسد و حبانیه هستند.
در جنوب بغداد نیز ارتش، پلیس کربلا و شبهنظامیان شیعه در غرب کربلا حملهای را علیه داعش آغاز کردهاند.
۱- بازپسگیری بیجی
شهر بیجی روز جمعه در حمله مشترک ارتش عراق و شبه نظامیان شیعه از کنترل گروه داعش خارج شد.
اهمیت این پیروزی در سه نکته کلیدی است؛ نخست آنکه پالایشگاه محاصره شده بیجی را که در شمال این شهر است از محاصره گروه داعش خارج میکند (برخی خبرگزاریهای بینالمللی به نادرست گزارش میکنند که پالایشگاه در تصرف داعش بوده در حالی که پالایشگاه در واقع در محاصره بود و نه ارتش و نه داعش کنترل کاملی بر اجزای این شهر پالایشگاهی نداشتند).
پالایشگاه بیجی برای هر دو طرف اهمیتی لجستیک دارد. اگر در کنترل ارتش عراق باشد میتواند به چرخه تولید سوخت برای کشور و دولت عبادی برگردد و اگر در کنترل داعش باشد میتواند هم بخشی از سوخت مورد نیاز داعش را تامین کند و هم منبع درآمدی برای این گروه باشد.
اهمیت دوم تصرف بیجی برای ارتش عراق قطع خطوط مواصلاتی نیروهای داعش در محور تکریت-موصل است.
گروه داعش هماکنون تکریت در جنوب بیجی (۱۵۰ کیلومتری شمال بغداد) و موصل در شمال بیجی (۳۹۶ کیلومتری شمال پایتخت) را در اختیار دارد. آیا ارتش عراق با تصرف بیجی از آن به عنوان پایگاهی برای تدارک و لجستیک عملیات آزادسازی موصل استفاده خواهد کرد؟ جواب این سؤال میتواند مثبت باشد اما نه اکنون. به نظر نمیرسد که زمان چنین عملیاتی به این زودی باشد.
فرماندهان آمریکایی نیز میگویند عملیات آزادسازی موصل به این زودی ممکن نیست و در شرایط کنونی تدارکات و نیروهای کافی آموزشدیده و تجهیزشده برای چنین حملهای فراهم نیست.
اهمیت سوم کنترل بیجی از سوی ارتش عراق، به خطر افتادن موقعیت نیروهای داعش حاضر در محور تکریت است. اکنون این نیروها ارتباط جادهای با موصل را از دست خواهند داد. البته منطقه، بیابانی و دشت است و پیکاپهای شاسیبلند داعش که ستون فقرات یگانهای موتوری این گروه را تشکیل میدهند به خوبی میتوانند از مناطق بیابانی، به موصل در فاصله ۲۰۰ کیلومتری شمال تکریت، رفتوآمد کنند و غرب تکریت نیز به بیابانهای شمال و غرب عراق وصل است که در کنترل داعش است.
با این وجود اگر ارتش عراق کنترل خود بر بیجی را تثبیت کند حفظ مواضع داعش در جبهه جنوبیتر تکریت دشوارتر از گذشته خواهد شد. (نقشه شماره یک)
اما آیا تصرف بیجی تغییری راهبردی در تحولات عراق ایجاد خواهد کرد؟
برای دادن پاسخ مثبت به این سؤال هنوز زود است. داعش همچنان بر موصل و تکریت مراکز استانهای نینوا و صلاحالدین مسلط است و کنترل بخشهای مهمی از استان الانبار را نیز در اختیار دارد. اما به نظر میرسد گروه داعش با صرف توان و انرژی بیش از حد انتظار در کوبانی و برخی محورهای دیگر در سوریه، حالا از توان یک ماه پیش خود برای به خطر انداختن بغداد برخوردار نیست و از دامنه تکها و پیشرویهای متعدد آن در استان الانبار کاسته شدهاست. اگر چه هنوز داعش از این فرصت برخوردار است که با یکپارچهسازی مناطق تحت تصرف خود در الانبار بار دیگر خود را به اطراف بغداد برساند.
۲- شکلگیری محور آمریکا-عشایر سنی در الانبار
به نظر میرسد هم دولت و ارتش عراق و هم آمریکاییها درصدد استفاده از ضعف مقطعی داعش برای بازپسگیری برخی مناطق الانبار از این گروه هستند. در این چارچوب، و برپایه گزارشها، محور نظامی آمریکا-عشایر سنی و ارتش عراق در الانبار در حال شکلگیری است. برای پشتیبانی این عملیات دو پایگاه هوایی عینالاسد در حومه هیت و حبانیه در حومه رمادی در نظر گرفته شدهاند.
هماکنون مستشاران آمریکایی در این دو پایگاه (عمدتاً در عین الاسد) حضور دارند و درصدد بسیج و سازماندهی عشایر سنی هستند که چندان به دولت مرکزی بغداد اعتماد ندارند و با آمریکاییها راحتتر کار میکنند تا با دولت عبادی. گفته میشود قرار است در این طرح پایگاه عینالاسد محور عملیات زنجیرهای برای آزادسازی غرب الانبار از جمله هیت، قائم، عانه و راوه در نزدیکی مرزهای سوریه باشد و پایگاه حبانیه نیز ستاد عملیات برای آزادسازی شرق الانبار از جمله فلوجه و رفع محاصره رمادی و عامریه فلوجه باشد. (نقشه شماره دو)
۳- شکلگیری محور ایران-شبهنظامیان شیعه و ارتش عراق در مناطق پیرامونی کربلا
پیش از آنکه آمریکا برای شکلگیری یک محور مشترک عملیاتی با عشایر سنی و ارتش عراق در استان الانبار تلاش کند، محور عملیاتی دیگری با حمایت نیروی قدس سپاه پاسداران ایران، ارتش عراق و شبه نظامیان شیعه شکل گرفته بود. این بلوک نظامی سهجانبه که در عملیات شکستن محاصره آمرلی و عملیات پیش از محرم در جرف الصخر در شمال کربلا، سابقه و تجربه دو همکاری عملیاتی موفق را دارد، از روز جمعه در محور جدیدی در غرب کربلا (۱۱۰ کیلومتری جنوب بغداد) شروع به عملیات کردهاست. هدف نخست این عملیات پاکسازی مناطق پیرامونی کربلا از حضور داعش است.
وزارت دفاع عراق گفتهاست روز جمعه در این محور، لشکر هشت ارتش به همراه پلیس کربلا و شبهنظامیان شیعه و عشایر آل بوعیسی موفق به پاکسازی اطراف دریاچه بزرگ رزازه در غرب کربلا شدهاند. (نقشه شماره سه)
هدف این عملیات میتواند در درجه نخست ایمنسازی مناطق پیرامونی کربلا پیش از شروع مراسم میلیونی اربعین در عراق باشد. بهویژه آنکه برخلاف ایران که تاسوعا و عاشورا در آن اوج مراسم عزاداری امام سوم شیعیان است، در عراق اوج این مراسم اربعین است که کمتر از یک ماه به فرارسیدن آن باقی است و طبق سنت و عرف موجود در عراق صدها هزار نفر عمدتاً پیاده به سوی کربلا به راه میافتند.
هدف ثانویه این عملیات میتواند پیشروی به سمت عامریه فلوجه در جنوب غربی بغداد باشد که تحت فشار حملات مستمر گروه داعش است.