بیشتر بخوانید:
سندی که روز گذشته در تهران به امضاء رسید، در واقع نه قرار داد، که بیانیه‌ای است در جهت تشویق همکاری مابین دو کشور. به نظر می‌رسد که موضوع صدور گاز نیز ظاهرا با شیوه‌ای غیر فنی، در آخرین لحظه، در متن بیانیه مشترک گنجانیده شده باشد.
دو روز پیش از انجام دیدار روسای جمهوری پاکستان و افغانستان از تهران، وزارت نفت ایران از انجام گفت‌وگوهای فشرده‌ای با هیئت پاكستانی به رياست عاصم حسين وزير فدرال و مشاور انرژی نخست وزير پاكستان خبر داد که هدف آن دست یافتن به یک فرمول مورد توافق بر سر تعیین قیمت گاز صادراتی ایران به آن کشور اعلام شده بود.
این توافق بنا بر اظهارات قبلی حجت الله غنیمی‌فرد، طرف ایرانی مذاکره کننده، هنوز به عمل نیامده و قطعی شدن آن موکول به انجام مذاکرات تکمیلی دیگری است. بی تردید انتشار متن سند هایی که روز یکشنبه در این زمینه در تهران به امضاء رسیده می‌تواند به روشن شدن ابهام‌های پیش آمده یاری دهد.
بنا بر اظهارات طرف مذاکره کننده ایرانی، قرار است موضوع توافق پیرامون فرمول تعیین قیمت گاز صادراتی، یک سال پیش از زمان تکمیل لوله انتقال گاز به پاکستان، که زمان آن هنوز کاملا روشن نیست، دوباره مورد به مذاکره قرارگیرد.
بنا بر توافق‌های کلی انجام شده مابین ایران و پاکستان، قرار است در صورت عملی شدن صدور گاز ایران به پاکستان، قیمت میانگین گاز صادراتی ایران به ترکیه، و احتمالا ارمنستان، در تعیین قیمت نهایی، ملاک محاسبه قرار گیرد. عامل دیگری که در تعیین قیمت گاز صادراتی به پاکستان مورد استناد قرار خواهد گرفت، قیمت پایه گاز در بازار ژاپن خواهد بود در فاصله یک سال قبل از عملی شده صدور گاز به پاکستان.
در مورد عقد هر نوع قرار داد خرید یا فروش، پیش از نهایی شدن معامله، تعیین نوع کالا، حجم و قیمت مورد توافق طرفین معامله از جمله عوامل اصلی قرار داد به شمار می‌روند. در مورد گاز صادراتی ایران به پاکستان، تاکنون تنها حدود حجم صادرات روشن شده است و بقیه شرایط همچنان در دست مطالعه و مذاکره قراردارد.
حجم گاز صادراتی نیز که بنا بر توافق‌های اولیه قرار بود روزانه تا ۶۴ میلیون متر مکعب در نظر گرفته شود، به دلیل متوقف ماندن طرح‌های بهره‌برداری از منابع گاز ایران در حوزه مشترک پارس جنوبی، اینک به روزانه تا ۳۰ میلیون متر مکعب کاهش یافته است.
با توجه به هدف اعلام شده اولیه که مطابق آن قرار بود در مجموع روزانه ۱۵۰ میلیون متر مکعب از گاز ایران به هند و پاکستان صادر شود، قطر لوله انتقال گاز ۵۶ اینج در نظر گرفته شده است. اینک با وجود پا پس کشیدن هند از معامله سه جانبه و در کاهش میزان در نظر گرفته شده گاز صادراتی، قطر لوله انتقال گاز همچنان در همان اندازه های سابق باقی مانده که یقینا ادامه اجرای طرح در این شرایط مستلزم صرف هزینه‌های اضافی و غیر ضروری است. برای کشیدن خط لوله ۵۶ اینچی در یک مسیر ۱۱۰۰ کیلومتری در داخل خاک ایران، از عسلویه تا مرز ایرانشهر، می‌باید یک سرمایه گذاری ۲.۲ میلیارد دلاری صورت گیرد.
قرارداد کشیدن این خط لوله به علت عدم وجود پیمانکار داوطلب خارجی و همچنین فقدان منابع ارزی کافی نزد دولت برای تامین اعتبار، از راه ترک مناقصه، سه سال پیش مابین وزارت نفت و قرار گاه خاتم الانبیاء سپاه پاسداران به امضاء رسیده است. این طرح با توجه به تغییر شرایط صدور می‌باید مورد تجدید نظر اساسی قرار گیرد.
در مورد اجرای طرح کشیدن ۱۰۰۰ کیلومتر خط لوله گاز در داخل پاکستان برای اتصال به بخش ایرانی خط لوله گاز، هنوز کمترین اقدامی صورت نگرفته، و اخیرا طرف ایرانی مذاکره کننده در وزارت نفت ایران اعلام داشت، که شرکت گاز پروم روسیه را برای اجرای این طرح به پاکستان معرفی کرده است.
به دلیل ادامه مشکلات بر شمرده که تاکنون مانع از تعیین ظرفیت نهایی صادرات گاز ایران به پاکستان و همچنین رسیدن به توافق پیرامون قیمت قطعی آن مابین دو طرف شده است، اعلام امضاء قرار داد رسمی در این مورد توسط رسانه‌های دولتی ایران تا حدود زیادی با شگفتی روبه‌رو شد.
در حقیقت آنچه روز گذشته در تهران به امضاء رئیس جمهور پاکستان و رئیس جمهورایران رسید و از آن به عنوان قرار داد نهایی صادرات گاز یاد شد، بیانیه‌ای بود در جهت تشویق همکاری‌های دو جانبه و نه یک قرار داد رسمی حقوقی.
سند دیگری نیز که همزمان توسط كسایی‌زاده مدير عامل شرکت ملي صادرات گاز ایران و سيد حسن نواب مدير عامل شركت خطوط داخلی لوله پاكستان امضا شد، در حقیقت تفاهم نامه همکاری و از نوع بیانیه اول بود. این سند نیز به هیچ وجه نمی‌تواند کلیه شرایط نهایی حاکم بر اجرای طرح صدور گاز ایران به پاکستان را در برگیرد.
با توجه به اعلام نظر دو ماه گذشته مجلس پیرامون نحوه امضاء قراردادهای رسمی که دولت متعهد آن‌ها می‌شود، در صورت حصول توافق نهایی در زمینه صدور گاز به پاکستان، قرار داد تنظیمی باید در مجلس مطرح و به تصویب برسد. در این مرحله نیز شرایط نهایی فروش و به خصوص فرمول بهای فروش گاز ممکن است مورد تجدید نظر اساسی قرار گیرد.
در کنار این بازدارنده‌های جدی که طی پانزده سال گذشته مانع از نهایی شدن اجرای طرح یادشده گردیده، محدودیت حجم گازایران طی سالهای آینده نیزمزید بر علت خواهد بود. با توجه به روند رشد مصرف خانگی و نیاز صنایع پتروشیمی، و همچنین نیاز تزریق گازبه چاه‌های نفت که دچار افت فشار شده‌اند، حتی در صورت به بهره‌برداری رسیدن شش فاز دیگر از طرح‌های توسعه پارس جنوبی طی پنج سال آینده نیز، ایران برای صادرات به پاکستان فاقد ذخیره کافی خواهد بود.
به این ترتیب به نظر می‌رسد که تعجیل روز گذشته دولت در مورد اعلام نهایی شدن طرح صدور گاز بیشتر تحت تاثیر شرایط سیاست داخلی و مسائل انتخاباتی روز بوده است تا رسیدن به یک توافق نهایی واقعی. در حالی که تعجیل دولت برای بامضاء رساندن قرار داد یاد شده می‌تواند به حیف و میل شدن میلیارد ها دلار دارایی‌های ایران طی سالهای آینده بیانجامد.
شاید به همین علت، روز دو شنبه گزارش‌های رسمی‌ای که روز پیش از آن منتشر شده بود در مورد «امضاء رسمی و نهایی قرار داد صدور گاز به پاکستان» اصلاح و بر خلاف کلیه گزارش‌های رسمی مخابره شده در روز قبل، «امضاء نهایی آن به انجام گفت‌وگوهای دیگری در آینده» موکول گردید.
