با اعلام ورشكستگى «لمان برادرز»، يكى از پر آوازه ترين بانك هاى سرمايه گذارى در ايالات متحده آمريكا، بحران مسكن در اين كشور كه از حدود يكسال پيش آغاز شد، ابعادى تازه به خود گرفت و زلزله اى به وجود آورد كه با عبور از اقيانوس ها، كانون هاى بزرگ مالى در اروپا و آسيا را نيز به شدت تكان داد.
ريشه اين بحران، كه «لمان برادرز» به احتمال فراوان آخرين قربانى آن نخواهد بود، وام هايى است كه طى مدتى كم و بيش طولانى براى خريد مسكن در اختيار شمار بسيار زيادى از آمريكايى هاى كم در آمد قرار گرفت.
در پى ركود بازار مسكن، و ناتوانى وام گيرندگان در بازپرداخت اقساط بدهى شان، تعداد قابل ملاحظه اى از موسسات مالى آمريكايى و نيز غير آمريكايى، كه مشتقات وام هاى مورد نظر را در اختيار داشتند، با دشوارى هاى بزرگ مالى روبرو شدند.
بانك فدرال آمريكا كه طى چند ماه گذشته با ابتكار هاى خود از ورشكستگى «بير استرنز»، «فردى مك» و «فنيما» جلوگيرى كرده بود، اين بار حاضر به پشتيبانى از «لمان برادرز» نشد.
سر انجام اين غول بزرگ مالى، با ۱۵۰ سال سابقه و ۲۵ هزار كارمند در سراسر جهان، در رويارويى با طوفان از پاى در آمد و با اعلام ورشكستگى آن، اعتبار شمار زيادى از مقتدر ترين موسسات مالى جهان زير پرسش رفت.
رويداد ديگرى كه روز دوشنبه، ۱۵ سپتامبر، چهره نظام بانكى آمريكا را دگرگون كرد، خريد مريل لينچ، يكى ديگر از غول هاى بزرگ مالى ايالات متحده، از سوى بانك آمريكا (بانك آو آمريكا) بود. مريل لينچ نيز از بحران ناشى از اعتبارات مسكن در آمريكا ضربه خورده و به طعمه اى آسان بدل شده بود.
بعد از اين دو قربانى، نگاه ها به «اى آى جى»، بزرگ ترين موسسه بيمه جهان دوخته شده كه سهامش، به دليل مشكلات مالى، حدود ۶۱ درصد سقوط كرده است.
مجموعه اين دگرگونى ها و ترس از رويدادهاى تلخ تر، دوشنبه پانزدهم سپتامبر بازار هاى سهام جهان را به شدت تكان داد. بانك ها و موسسات مالى، به ويژه در اروپا، بيش از همه از اين تكان ها زيان ديدند.
نكته مهم آنكه ترس از وقوع يك بحران پر دامنه اقتصادى، بهاى نفت را نيز به هر بشكه ۹۳ دلار كاهش داد. در واقع با افزايش خطر از نفس افتادن چرخ فعاليت اقتصادى در بخش وسيعى از جهان، تقاضاى نفت نيز طبعا كم تر مى شود.
به نظر مى رسد كه در حال حاضر همين گرايش، به مهم ترين عامل تاثير گذار بر بازار جهانى طلاى سياه تبديل شده است. حتى تصميم هفته گذشته «اوپك» در مورد پايين آوردن سقف توليد اين سازمان نيز نتوانست راه را بر كاهش بهاى نفت سد كند.
آلن گرينسپن، رييس سابق بانك فدرال آمريكا، روز دوشنبه، در گفت و گو با شبكه «ا بى سى»، وضعيت كنونى بازارهاى مالى جهان را بى سابقه توصيف كرد و گفت: چنين رويدادى هر پنجاه سال و يا احتمالا هر صد سال يكبار اتفاق مى افتد.
شمارى از رسانه ها در پايتخت هاى غربى از تكرار بحران بزرگ سال ۱۹۲۹ سخن مى گويند. اين بحران، كه سخت ترين زمين لرزه اقتصادى در تاريخ نظام سرمايه دارى به شمار مى رود، ايالات متحده آمريكا و بخش وسيعى از اروپا را در بر گرفت.
در عوض هستند ناظرانى كه بازسازى كنونى صحنه بانكى آمريكا را مثبت ارزيابى مى كنند و بر اين باورند كه بحران حاصل از وام هاى مسكن، رو به پايان مى رود. از ديدگاه همين ناظران، بحران مالى كنونى زير كنترل است و بانك هاى مركزى از اهرم هاى كارا براى مقابله با آن بر خوردارند.
