مخبر کميسيون امنيت ملی مجلس شورای اسلامی روز دوشنبه اعلام کرد که بودجه و اعتبارات نيروهای مسلح ايران در وضعيت مناسبی نيست.
کاظم جلالی پس از نشست اعضای کميسيون امنيت ملی و سياست خارجی مجلس با رييس ستاد کل نيروهای مسلح گفت: «عليرغم همه تهديد های موجود، سهم بودجه دفاعی در کل بودجه حدود ۱۰ درصد است حال آنکه بخشی از کشورها تا حدود ۳۵ درصد از کل بودجه خود را به بودجه دفاعی اختصاص داده اند.»
آقای جلالی که با خبرگزاری کار ايران، ايلنا، گفت و گو کرده است اشاره ای به رقم هزينه های دفاعی ايران نکرد ولی گزارش برخی منابع غربی حاکی از آن است که بودجه نظامی ايران حدود شش تا هفت ميليارد دلار است.
دکتر رضا تقی زاده، کارشناس مسائل سياسی و نظامی ايران، در گفت و گو با «راديو فردا» بودجه دفاعی ايران را نسبت به کشورهای همسايه آن پايين می داند و معتقد است که همين بودجه نيز صرف تبلیغات دفاعی می شود تا ظرفیت دفاعی.
راديو فردا: آقای تقی زاده! مخبر کميسيون امنيت ملی مجلس از سهم ده درصدی هزينه های نظامی ايران در بودجه سالانه انتقاد کرده و به بودجه برخی کشورها اشاره کرده که به گفته وی، حدود ۳۵ درصد است. آيا چنين رقمی درست است و اصولا سرانه بودجه نظامی ايران چقدر است؟
رضا تقی زاده: هيچ کشوری ۳۵ درصد بودجه خود را صرف هزينه های نظامی نمی کند و اين رقم بسيار بالاست. اگر به نسبت سرانه بگيريم متوسط هزينه کشورها برای هزينه های دفاعی حدود ۳۰۰ دلار است. بعضی از کشورها مانند اسرائيل نيز تا ۱۵۰۰ دلار هزينه دفاعی دارند که از اين لحاظ در راس کشورهای دنياست و بعد از آن، آمريکا قرار دارد که سرانه دفاعی آن حدود ۹۸۰ دلار است.
ولی ۳۵ درصد بودجه عمومی را صرف هزينه های نظامی کردن بسيار بالاست که معقول به نظر نمی رسد و ظاهرا اغراق شده است. هزينه های دفاعی ايران بين هفت تا ده درصد است ولی تاکنون هيچ رقم مشخصی از اين هزينه ها منتشر نشده است.
به ويژه هيچ وقت گفته نشده که اگر ده يا بيست ميليارد دلار ظرف يکسال در ايران صرف هزينه های دفاعی شده، اين رقم کجا هزينه شده است. متاسفانه در ايران موازی کاری خيلی متداول است و اين امر به شدت در ارتش ديده می شود و ايران تنها کشوری است که دارای دو ارتش است. يکی سپاه و ديگری خود نيروی ارتش. حالا بسيج را هم به سپاه اضافه کرده اند.
از اين بيست ميليارد دلار هزينه، مقدار زيادی صرف هزينه های پرسنلی و دستمزد می شود. تعداد ابزار نظامی که در اختيار نيروهای مسلح ايران است به مراتب کمتر از ابزارهای در اختيار کشورهای همسايه اين کشور است. اين کشورها سرانه دفاعی پايين تری از ايران دارند ولی ابزارهای نظامی بيشتری از ما دارند.
نکته دوم اين است که بخشی از اعتبارات دفاعی ايران صرف مسائلی می شود که بقيه کشورها دنبال آن نرفته اند و دفاع متعارفی از ممکلت را ايجاد نمی کند. يعنی ايران بخش عمده ای از هزينه های دفاعی اش را صرف توسعه صنايع موشکی و يا صرف خريد کارخانجاتی کرده است که توليدات آنها يا عقب مانده اند و يا در مرحله تجربی قرار دارند.
آيا مشخص است که بودجه دفاعی ايران چقدر است؟
به طور متوسط ، آمار و ارقامی که درباره هزينه های دفاعی ايران در منابع باز دنيا برای سال گذشته منتشر شده، رقمی در حدود شش يا هفت ميليارد دلار بوده که مبلغی در حدود ۳۰۰ دلار برای سرانه هر نفر است.
با توجه به اينکه بودجه امسال ايران در حدود ۳۰۰ تا ۳۱۰ ميليارد دلار است، با اعتباری در حدود ۲۰ ميليارد دلار، ايران کمتر از ده درصد را صرف هزينه های دفاعی می کند، ولی همين رقم صرف هزينه دفاعی به مفهومی که کشورهای ديگر آن را دنبال می کنند نيست.
البته در منطقه ما حتی کشورهای کوچکتری نظير کويت، قطر يا امارات با سرانه به مراتب بالاتری از ما قرار دارند. يا عربستان که از نظر جمعيت کشوری کوچکتر از ايران است، ولی از لحاظ خريد تسليحات دفاعی در رده نهم کشورهای جهان قرار دارد، حال آنکه بخشی را که صرف توسعه دفاع موشکی خود می کند، تقريبا به صفر می رسد.
چه ميزان از اين بودجه نظامی صرف خريد تجهيزات دفاعی می شود؟
در ايران برای بالا بردن ظرفيت دفاعی کشور کمتر هزينه می شود. چنانکه اگر به تعداد تانک ها، هواپيماها و کشتی های نيروی دريايی نگاه کنيم و آن را با کشورهای همسايه مقايسه کنيم، ابزار نظامی ايران فوق العاده کهنه و عقب مانده است و از نظر تعداد نيز فوق العاده کم. يعنی اين بضاعت برای کشوری با جمعيت ۷۰ ميليونی با مساحتی که در رده چهاردهم دنيا قرار دارد، بسيار کم است.
اگر هزينه ها صرف بخش هايی شود که در ده سال گذشته شده است، مثل پرداخت دستمزد، آن هم تناسب ندارد، چون سرانه هزينه در سپاه بالاتر از ارتش است، يا بسيج که اساسا در کار دفاع خارجی نيست و برای امنيت داخلی و حفظ مصالح رژيم مسلح می شود، ولی هزينه های پرداختی اش بسيار بالاتر از سربازان نيروهای مسلح برای خدمت اجباری است.
اين ارقام در هزينه های دفاعی ايران می شود، ولی ظرفيت دفاعی ايران در مقابل دشمن خارجی را ضرورتا افزايش نمی دهد.
همواره گفته می شود که نيروهای مسلح در سه سال اخير و با روی کار آمدن دولت آقای احمدی نژاد در ارکان سياسی و اقتصادی نفوذ قابل توجهی پيدا کرده اند. آيا وضعيت بودجه نظامی ايران با اين نفوذ افزايش داشته يا فرقی نکرده است؟
بهتر شدن وضعيت بودجه نظامی ايران با بهتر شدن وضع نيروهای مسلح دو مسئله جداگانه است. طبيعی است که هزينه های نظامی بالا رفته ولی همه هزينه ها اعلام نشده است. وقتی آقای جلالی از بی توجهی به هزينه های دفاعی سخن می گويد، اگر افراد ارتش منظور باشند، درست است.
ولی در مورد سپاه بايد گفت که افراد و فرماندهی اين نيروها از وضعيت کاملا بهتری برخوردار هستند. ارتش در زمينه های سياسی ايران کمترين نفوذی نداشته است، در حالی که نيروهای سپاه در تمام بخش های سياسی و اقتصادی نفوذ وسيعی دارند و در مورد محروم بودن بايد مثال «فرزند عاريه ای» را استفاده کرد، که در اين زمينه، ارتشی ها کاملا محروم و سپاهی ها از آنچه که در مملکت برای آنها در نظر گرفته شده است، کاملا متنعم بوده اند.
در مجموع ، هزينه های دفاعی ايران به مصرف درستی نمی رسد، برای اينکه استراتژی خاصی برای هزينه کردن درست ندارند. از سوی ديگر حسابرسی درستی وجود ندارد و فلسفه دفاعی ايران با فلسفه دفاع ملی نيز تفاوت عمده ای دارد. اينها باعث شده است که عمده هزينه ها بدون حسابرسی و پنهانی خرج شوند، بدون اينکه بازده درستی داشته باشند.
نگاهی به بضاعت ايران در مقايسه با کشورهای همسايه نشان می دهد که ايران چقدر در زمينه دفاعی ضعيف است و حرف آقای جلالی در اين زمينه درست است.
در سال جاری بودجه نظامی کشورها در جهان چه رقمی را تشکیل می دهد و اساسا سهم ايران از اين بودجه چقدر خواهد بود؟
پيش بينی می شود که در سال جاری، کشورهای جهان بيش از يک تريليون دلار صرف هزينه های نظامی کنند که حدود شش دهم درصد اين رقم سهم ايران است.
ايران از نظر هزينه های دفاعی در رده بيست و پنجم دنيا قرار دارد، ولی اگر همين ميزان هزينه هم درست مصرف شود، می تواند بضاعت دفاعی مناسبی به ايران بدهد. ولی از نظر من ايران کشور آسيب پذيری است، زیرا اين کشور ۱۵ همسايه دارد و با تمامی آنها به جز سه مورد دارای اختلاف ارضی است.
به همين دليل، مسئله دفاع ملی برای ايران مسئله فوق العاده مهمی است و بايد يادآوری کنم که به خاطر يکی از اين اختلافات، يعنی اختلاف ارضی ايران و عراق در اروند رود، جنگی در گرفت که ايران يک ميليون تلفات داد، پنج استان آن از بين رفت و هشت سال اقتصاد آن لطمه ديد. به طور کلی، ایران حدود هزار ميليارد دلار نيز به نرخ ۲۰ سال پيش متحمل خسارت شد.
در حالی که هنوز اين اختلافات وجود دارد، به جای توجه به بالا بردن ظرفيت واقعی دفاعی ايران، همين اعتبارات موجود هم صرف هزينه هايی می شود که فقط تبليغات دفاعی را ايجاد می کند و نه ظرفيت دفاعی را.
