از وقتی ارتش اوکراین عملیات پیشروی در خاک روسیه را آغاز کرده، رسانه‌های دولتی و یا هوادار کرملین کوشیده‌اند تا با تکرار مواضع ولادیمیر پوتین، حملۀ اوکراینی‌ها به منطقۀ کورسک را کم‌اهمیت و «اشتباه» جلوه دهند و بارها بر «واکنش متناسب» رئیس‌جمهور روسیه در «وقت مناسب» تأکید کنند.
این رسانه‌ها از یک‌سو با کم‌اهمیت خواندن حملۀ اوکراین تلاش می‌کنند به مخاطبان داخلی اطمینان دهند که اتفاق خاصی نیفتاده و از سوی دیگر، با تبلیغات سیاسی خود سعی دارند این‌گونه القا کنند که عملیات تهاجمی اوکراین نه‌تنها برای کرملین و ارتش روسیه مایۀ «سرافکندگی» نیست، بلکه در نهایت به یک اشتباه محاسباتی پرهزینه برای اوکراین منجر خواهد شد.
بامداد ۱۶ مرداد در آستانۀ ۹۰۰ روزه شدن جنگ در اوکراین، هزاران نیروی ارتش این کشور با عبور از مرز غربی روسیه پیشروی در منطقۀ کورسک را آغاز کردند.
ولادیمیر پوتین پیشروی بی‌سابقۀ نیروهای اوکراینی در استان مرزی کورسک در غرب روسیه را «اقدامی تروریستی و تحریک‌آمیز با هدف بی‌ثبات کردن نواحی مرزی» توصیف کرده است.
هرچند این بزرگ‌ترین تهاجم خارجی به روسیه پس از جنگ جهانی دوم به‌شمار می‌رود، پوتین در موضع‌گیری خود از هر گونه اشاره به این موضوع پرهیز کرده است. در گزارش پیش رو چگونگی بازتاب اخبار مربوط به این حمله را در رسانه‌های روسی بررسی کرده‌ایم.
هم‌سو با کرملین
روزنامۀ دولتی «آرگومنتی ئی فکتی» در روسیه هم‌سو با اظهارات رئیس‌جمهور این کشور مدعی شده که «نواحی مرزی قلمرو کورسک مملو از جنازۀ سربازان اوکراینی است و به گورستان تجهیزات و خودروهای سوختۀ دشمن تبدیل شده» و طی این مدت، «تعداد پرشماری از مهاجمان اوکراینی کشته شده‌اند».
این روزنامۀ روسی شمار تلفات نیروهای اوکراینی تا روز ۲۲ مرداد را «حدود دو هزار نفر» گزارش کرد؛ رقمی که بنا بر برخی برآوردها از تعداد کل نیروهای اوکراینی حاضر در این عملیات بیشتر است.
گزارش این روزنامه (که ترجمۀ نام آن «استدلال و حقایق» است) مدعی است، «این آمار فقط دربرگیرندۀ تلفاتی است که رسماً تائید شده» و در ادامۀ توصیف‌های خود از وضعیت جاری آورده است: «کسی چه می‌داند؟ شاید در جنگل، دره‌ها و گودال‌های اطراف جاده‌ها تعداد بیشتری از جنازه‌های سربازان اوکراینی باشد که هنوز کشف و شناسایی نشده‌اند.»
این تنها نمونه‌ای از نحوۀ گزارش‌دهی رسانه‌های نزدیک به کرملین از تازه‌ترین تحولات در منطقۀ مرزی کورسک است. از بامداد پنجم اسفند ۱۴۰۰ تا امروز، یعنی از آغاز تهاجم گستردۀ نظامی روسیه به اوکراین، گزارش‌دهی و روزنامه‌نگاری مستقل در روسیه بیش از پیش محدود و سرکوب شده است.
رئیس‌جمهور روسیه پیشتر گفته است که این کشور به شکل مؤثری با تهاجم اوکراین مقابله خواهد کرد. با این حال، گزارش‌ها رسانه‌های بین‌المللی از تازه‌ترین تحولات روز ۲۶ مرداد حاکی است نیروهای اوکراینی کنترل کامل شهر سودژا در منطقۀ کورسک را در دست گرفته‌اند.
بنابر اعلام ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، ارتش این کشور در حال ایجاد یک مرکز فرماندهی نظامی در سودژا است؛ جایی‌که مرکز اداری منطقۀ مرزی کورسک به‌شمار می‌رود و همچنین بزرگ‌ترین منطقه‌ای است که ارتش اوکراین از آغاز پیشروی در خاک روسیه، از تصرف کامل آن خبر داده است.
دو روز پس از آغاز عملیات تهاجمی اوکراین، رسانۀ مستقلی به نام «مدوزا» که اکنون در خارج از روسیه مستقر است، به نقل از منبعی آگاه گزارش داد کرملین به تمام رسانه‌های دولتی و هوادار دولت دستور داده که نفوذ ارتش اوکراین به استان کورسک را «جبهه‌ای جدید» در جنگ توصیف نکنند و همچنین از اشاره به نزدیک بودن محل درگیری به نیروگاه هسته‌ای کورچاتف بپرهیزند.
به گفتۀ اين منبع رسانه‌ای داخل روسیه که نخواست نامش فاش شود، کرملین دستور داده است گزارش رسانه‌ها به جای تمرکز روی نبرد، جنبه‌های انسانی آن مثل «کارزار اهدای خون و یا تلاش برای اسکان آوارگان» را برجسته کنند.
کوچک‌نمایی یک تهاجم کم‌سابقه
در روزهای اخیر سایر ادعاهای مطرح شده در رسانه‌های نزدیک به کرملین روی «ناکامی» عملیات ارتش اوکراین در خاک روسیه متمرکز بوده است. این رسانه‌ها می‌گویند ارتش اوکراین منابع فراوانی را به «دستاوردی ناچیز» اختصاص داده، زیرا به گفتۀ آن‌ها تهاجم اوکراین به روسیه نتیجۀ معکوس دارد و سبب خواهد شد روسیه اهداف خود را در جنگ علیه اوکراین گسترش دهد.
در اولین روزهای نفوذ نیروهای اوکراینی به کورسک به‌نظر می‌رسید که کرملین و رسانه‌های تابع آن دقیقاً نمی‌دانند چطور افکار عمومی را هدایت کنند، ولی در روزهای اخیر از گزارش‌های آن‌ها چنین برمی‌آید که تمرکز خود را به القای آرامش و جلب اعتماد مخاطبان معطوف کرده‌اند.
ولادیمیر پوتین در هفتمین روز از عملیات تهاجمی در خاک روسیه اعلام کرد که اوکراین، «بی‌تردید واکنشی متناسب دریافت خواهد کرد» و مسکو به «تمامی اهداف تعیین‌شده» دست خواهد یافت.
دولت روسیه و به تبع آن رسانه‌های هم‌سو با کرملین، از همان ابتدا تهاجم ارتش این کشور به خاک اوکراین را یک «عملیات ویژۀ نظامی» با هدف جلوگیری از گسترش مرزهای پیمان نظامی ناتو و «تحریکات غرب» عنوان کرده‌اند.
اولگا اسکابیوا، مجری برنامۀ تلویزیونی گفت‌وگومحور «۶۰ دقیقه» در شبکۀ دولتی «روسیا ۱» در توصیف تحولات اخیر در منطقۀ کورسک گفته است: «بی‌ثبات کردن و ایجاد فضای اضطراب در روسیه ناممکن است. کاملاً برعکس، آن‌ها مردم روسيه را به‌شدت خشمگین کرده‌اند و اکنون همه آماده‌اند اسلحه به دست بگیرند و به آن‌ها نشان دهند که با روسیه نمی‌توان این‌طور رفتار کرد.»
در عین حال در بخش‌هایی از پوشش خبری رسانه‌های روسیه نشانه‌هایی از نگرانی نیز بازتاب یافته است. اسکابیوا با وجود آن اظهارات، در توصیف وضعیت جاری در استان کورسک از واژه‌ای در زبان روسی استفاده کرده که می‌توان آن را به «پیچیده» و یا «دشوار» ترجمه کرد.
سپر بلای اشتباهات
برخی گزارش‌ها نیز به دنبال یافتن مقصر هستند و در اغلب موارد نیروهای چچن مستقر در این منطقه و یا ژنرال والری گراسیموف را به باد ملامت گرفته‌اند؛ رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح روسیه که بسیاری او را به سوءمدیریت جنگ در اوکراین متهم کرده‌اند.
روزنامۀ «نزاویسیمایا گازتا» در چند روز گذشته گزارش داده بود که گارد ملی روسیه «ضد‌حملۀ» نیروهای اوکراینی در استان کورسک را دفع کرده است.
این روزنامه با دستچین کردن بخشی از پوشش رسانه‌های بین‌المللی از جمله به نقل از خبرگزاری آسوشیتدپرس نوشت: استقرار بلند‌مدت نیروهای اوکراینی در خاک روسیه بسیار دشوار خواهد بود، «چون خطوط ارتباطی و تدارکاتی آن‌ها در برابر حملات روسیه آسیب‌پذیر است».
روزنامۀ پر‌مخاطب «موسکوفسکی کومسومولتس»، وابسته به دفتر شهردار مسکو، نیز ادعا کرد که عملیات ارتش اوکراین در استان کورسک چنان آشفته است که به دشواری می‌توان اهداف آن را تشخیص داد.
این روزنامه «بسیاری از اقدامات» ارتش اوکراین را «بی‌معنی» توصیف کرد و نوشت: «گو این‌که خود اوکراینی‌ها هم دقیقاً نمی‌دانند هدف‌شان [از این اقدامات] چیست.» در پایان مقالۀ این روزنامه آمده که «در مجموع، کماکان وضعیت بسیار دشوار ولی تحت کنترل است».
در همین حال، روزنامۀ آنلاین «وزگلیاد» به جای جبهه‌های نبرد روی «فضای اطلاعاتی» تمرکز و نهادهای امنیتی و اطلاعاتی اوکراین را متهم کرده است که «با هدف ایجاد اضطراب در میان ساکنان منطقه چندین گزارش و ادعای جعلی را منتشر و ترویج کرده‌اند».
این روزنامه به عنوان نمونه‌ای از اين «گزارش‌های جعلی» به عکس یک «ناسیونالیست اوکراینی» در کنار «تابلوی ۱۰ کیلومتر مانده به شهر کورسک» اشاره کرده و بدون ارائه هیچ‌گونه شواهد و مدارکی مدعی شده است که این تصویر با «حذف یک صفر از عدد ۱۰۰ کیلومتر روی تابلو» دستکاری و مخدوش‌شده تا نیروهای اوکراینی را در حال پیشروی نشان دهد.
عکس‌هایی از تصرف مناطقی از خاک روسیه توسط ارتش اوکراین
روی ریل سرزنش غرب
طبق روال پوشش خبری در مدتی که از شروع تهاجم نظامی روسیه به اوکراین می‌گذرد، یکی از مطالب محوری رسانه‌های رسمی روسیه حملات انتقادآمیز به غرب است، چنان‌که کشورهای غربی را به حمایت و دخالت مستقیم در حملۀ اوکراین به استان کورسک متهم کرده‌اند.
الکساندر کازاکوف، مفسر سیاسی، در گفت‌وگو با شبکه یک تلویزیون دولتی روسیه با انتقاد از دولت بریتانیا مدعی شد: «سرنخ این ماجرا به لندن وصل است. لندن بدترین دشمن ماست. آن‌ها می‌خواهند تا مرگ آخرین اوکراینی به جنگ ادامه دهند.»
اسکابیوا، مجری سرشناس، نیز بدون ارائه هیچ‌گونه سند و مدرکی ادعا کرده که ارتش اوکراین، «با هماهنگی کامل و تائید دولت آمریکا و رئیس‌جمهور این کشور» وارد خاک روسیه شده است.
روزنامۀ «موسکوفسکی کومسومولتس» روز ۱۹ مرداد در گزارشی «اختصاصی» و با «نگاهی به نقشۀ کرملین برای نبرد» تلاش کرد به خوانندگان تضمین دهد که «پوتین می‌داند چه می‌کند و در وقت مناسب پاسخی محکم خواهد داد»، حتی اگر تا کنون واکنش قابل ملاحظه‌ای به تهاجم اوکراین از سوی نیروهای روسیه مشاهده نشده است.
میخائیل روستوفسکی، نویسندۀ این گزارش با بیان این‌که «پوتین حاضر نیست بر مبنای قواعد تعیین‌شده از سوی اوکراین بازی کند» در ادامۀ استدلال خود نوشته است: «پوتين تحت فشار قرار گرفته تا مواضع و تصمیم‌های عجولانه‌ای اتخاذ کند. مسلماً اقدامات لازم انجام خواهد شد ولی در زمانی که برای روسیه و رئیس‌جمهور مفید باشد و نه در زمانی که متناسب با اهداف دشمن است.»
او در پایان گزارش خود نتیجه‌گیری کرده که «بیرون راندن ارتش اوکراین از استان کورسک، فقط بخشی از واکنش متناسب او (پوتین) خواهد بود».
