«درباره یک نویسنده و اثرش دست‌کم می‌توانیم این را بدانیم: هر دو با هم در پیچیده‌ترین هزارتویی که می‌شود تصور کرد قدم می‌زنند؛ یک جاده مدور طولانی که مقصد آن‌ها با مبدأشان یکی می‌شود: تنهایی.»
این جملۀ آغازین رمان «مرموزترین خاطره انسان‌ها» است که نویسندۀ سنگالی‌اش، محمد مبوگار سار، مهم‌ترین جایزه ادبی دنیای فرانسه‌زبان، «گنکور»، را امسال به دست آورده است.
مبوگار سار ۳۱ ساله با به دست آوردن گنکور یکی از جوان‌ترین برندگان این جایزه و همچنین اولین برنده جایزه از منطقۀ آفریقای سیاه در جنوب صحرای آفریقاست.
همزمان با جایزه گنکور، جایزه رنودو هم که در همان رستوران دروآن اعلام می‌شود، امسال به املی نوتون، نویسنده پرکار بلژیکی فرانسوی‌زبان، اهدا شد. رمان او «اولین خون» نام دارد و به پدرش اهدا شده که سال ۲۰۲۰ درگذشت.
یک نویسنده جوان در میان رقبای مطرح
برخلاف سال گذشته که به دلیل همه‌گیری کرونا جایزه گنکور به‌صورت مجازی برگزار شد، امسال این جایزه به‌صورت حضوری در رستوران دروآن در مرکز پاریس در نزدیکی ساختمان اپرا برگزار شد؛ جایی که جلسه پایانی هیئت داوران نیز در آن تشکیل شد.
این رستوران از سال ۱۹۱۴ شاهد برگزاری گنکور است، اما این جایزه پیش از این تاریخ نیز اهدا می‌شده است. اساسا گنکور علاوه بر معتبر بودنش یکی از قدیمی‌ترین جوایز ادبی فرانسه است.
ادموند دو گنکور، نویسنده فرانسوی و بانی اصلی جایزه گنکور، در وصیتنامه‌ای که در سال ۱۸۸۴ تنظیم کرد، مسئولیت تشکیل یک انجمن ادبی را به ادموند دوده، دیگر نویسنده فرانسوی، سپرد و این انجمن از سال ۱۹۰۳ جایزه‌ای را به اسم خود گنکور راه‌اندازی کرد.
تاریخ بیش از یک قرن جایزه کنگور دارای فراز و نشیب‌های بسیاری بوده است؛ بسیاری از نویسندگان مطرح نتوانستند به این جایزه دست یابند و رومن گاری هم با شگرد خاصی توانست دو بار این جایزه را به دست آورد، ضمن آن‌که در این مدت فقط رمانی از میشل تورنیه در سال ۱۹۷۰ توانست رأی مثبت همۀ اعضای هیئت داوران را به دست آورد.
فیلیپ کلودل، نویسنده مطرح فرانسوی و از اعضای هیئت داوران گنکور، روز چهارشنبه ۱۲ آبان در رستوران دروآن به خبرنگاران گفت که مبوگار سار در همان مرحله اول رأی‌گیری توانست آرای لازم را برای دریافت جایزه به دست آورد.
رمان «مرموزترین خاطره انسان‌ها» در مرحله نهایی جایزه گنکور با رقبای قدری روبه‌رو بود؛ آثاری از سورژ شالاندون و کریستین آنگو، دو نویسنده مطرح فرانسوی، و همچنین رمانی از لوئی فیلیپ دولامبر، نویسنده فرانسوی‌زبان اهل هائیتی.
کریستین آنگو، یکی از نامزدهای مطرح امسال، گرچه به جایزه گنکور امسال نرسید، یک هفته پیش جایزه معتبر دیگری به نام «مدیسیس» را برای رمانش با عنوان «سفری به شرق» دریافت کرد.
«مرموزترین خاطره انسان‌ها» با وجود این رقبای جدی توانست شش رأی از ۱۰ رأی هیئت داوران گنکور را به دست آورد. هیئت داوران گنکور متشکل از هفت نویسنده مرد و سه نویسنده زن فرانسوی‌زبان است.
کلودل درباره جوان بودن برنده امسال گفت که با اهدای گنکور به یک نویسنده جوان، اعضای هیئت داوران «به اصول وصیتنامه گنکور» وفادار بودند. این عضو آکادمی گنکور با این حال ابراز امیدواری کرد که جایزه این آکادمی موجب نشود که نویسنده جوان سنگالی تمایل خود را برای ادامه راهش در نوشتن دست بدهد.
پل کنستان، نویسنده و یکی دیگر از داوران گنکور، نیز گفت رمان «مرموزترین خاطره انسان‌ها» به شیوه‌ای «درخشان» نوشته شده است: «این سرودی در ستایش ادبیات است.»
اهدای جایزه گنکور به رمان «مرموزترین خاطره انسان‌ها» از جنبه دیگری نیز اهمیت دارد؛ این کتاب را، برخلاف دیگر نامزدهای جایزه، دو ناشر کوچک مستقل منتشر کرده‌اند. مطبوعات فرانسه اهدای جایزۀ امسال را به‌نوعی قدردانی از این دسته از ناشران نیز توصیف کرده‌اند.
«در ادبیات سن مطرح نیست»
مبوگار سار در بدو ورودش به رستوران دروآن به خبرنگاران گفت: «من خیلی خوشحالم. به همین سادگی.» او با اشاره به سن نسبتاً کم خود برای دریافت چنین جایزه معتبری افزود: «در ادبیات سن مطرح نیست.»
محمد مبوگار سار با این‌که نویسنده جوانی است، پیشتر سه رمان و یک مجموعه‌داستان نیز منتشر کرده که برخی از آن‌ها با استقبال محافل ادبی مواجه شده و جوایزی را هم به دست آورده‌اند.
او به حدی عاشق نوشتن است که به خاطر آن تحصیلات دانشگاهی را نیمه‌کاره رها کرد. اولین رمان او با عنوان «زمین مقدس» که درباره یک شهر ساحلی خیالی تحت کنترل شبه‌نظامیان اسلامگراست، جایزه احمدو کوروما در سوئیس را از آن خود کرد. این رمان بعداً در فرانسه جوایز دیگری را نیز به دست آورد.
در دومین رمانش با عنوان «سکوت گروه کر» که در سال ۲۰۱۷ منتشر شد، به پناهجویان آفریقایی پرداخت که خود را به سیسیل می‌رسانند. این رمان هم جایزه جشنواره‌ای معتبر در غرب فرانسه را به دست آورد. «درباره انسان‌های ناب» هم عنوان سومین رمان این نویسنده است.
همراه با جایزه گنکور، چکی به ارزش نمادین ۱۰ یورو داده می‌شود، اما معمولا برندگان این جایزه همین چک ۱۰ یورویی را هم نقد نمی‌کنند و به یادگار نگاه می‌دارند.
با این حال، دریافت این جایزه موجب پرفروش شدن اثر در کشورهای فرانسوی‌زبان می‌شود و شهرت زیادی برای نویسنده به دنبال دارد.
پس از اعلام نام «مرموزترین خاطره انسان‌ها» به‌عنوان برنده گنکور امسال، این رمان فوراً در کتابفروشی‌های داکار، پایتخت سنگال، نایاب شد.
مکی سال، رئیس‌جمهوری سنگال، نیز از اهدای این جایزه به یک نویسنده کشورش استقبال کرد و در توئیتی این جایزه را «تقدیس باشکوهی» برای ادبیات سنگال توصیف کرد.
مسئول یکی از عمده‌ترین کتابفروشی‌های مرکز داکار همان روز چهارشنبه به خبرگزاری فرانسه گفت این رمان در چهار فروشگاه این کتابفروشی تمام شده است. این در حالی است که کتاب در سنگال نسبت به درآمد مردم این کشور کالایی گران محسوب می‌شود.
اهدای کنگور به «مرموزترین خاطره انسان‌ها» موجب شده آثار قبلی محمد مبوگار سار نیز با اقبال فروش بیشتر مواجه شود.
«مرموزترین خاطره انسان‌ها» درباره چیست؟
«مرموزترین خاطره انسان‌ها» داستان دیه‌گان لافیر فای، یک نویسنده جوان سنگالی، را روایت می‌کند که به پاریس می‌آید و کتاب «هزارتوی هولناک» را کشف می‌کند که در سال ۱۹۳۸ منتشر شده است.
دیه‌گان در یک دبیرستان نظامی در سنگال درس خوانده و سپس برای تحصیل ادبیات راهی فرانسه شده است؛ سرنوشتی که تا حدودی شبیه سرنوشت نویسنده خود رمان است.
در رمان «مرموزترین خاطره انسان‌ها»، نویسنده کتاب «هزارتوی هولناک» کسی است به نام تی.اس الیمان. دیه‌گان، شخصیت اصلی رمان، تلاش می‌کند الیمان را بشناسد و برای شناختن او به جاهایی سفر می‌کند که او قبلاً به آن‌جاها سفر کرده است: سنگال، آرژانتین، آمستردام و پاریس.
خاطره استعمار، جنگ جهانی اول، آشویتس و... نویسندۀ «مرموزترین خاطره انسان‌ها» به خاطرات اسرارآمیز یک نویسندۀ خیالی می‌پردازد که حالا خبری از او نیست.
اما در واقع، مبوگار سار شخصیت الیمان در این رمانش را با الهام از سرنوشت غم‌انگیز یامبو اوئولوگم، نویسنده اهل کشور آفریقایی مالی، نوشته و کتابش را نیز به او اهدا کرده است.
یامبو اوئولوگم که در سال ۱۹۶۸ با اولین رمان خود به نام «تکلیف خشونت» توانسته بود به عنوان اولین نویسنده آفریقایی جایزه معتبر رنودو را به دست بیاورد، بعداً به سرقت ادبی از گراهام گرین متهم شد.
این رمان جنجال زیادی به پا کرد، زیرا در آن دوره که جنبش‌های استقلال‌طلبی کشورهای تحت استعمار را فراگرفته بود، بسیاری او را حماسه‌ای در همدلی با استعمار می‌دانستند.
او همچنین یک سال بعد با نام مستعار کتابی را با عنوان «هزار و یک انجیل سکس» منتشر کرد که ماجراهای جنسی چهار فرانسوی در فرانسه و آفریقا را شرح می‌دهد.
اوئولوگم که چهار سال پیش در ۷۷ سالگی درگذشت، در اواخر دهه ۱۹۷۰ پس از آن که کارزاری برای بی‌اعتبار کردن او به راه افتاد، مجبور شد به زادگاهش بازگردد و نسبتاً سکوت اختیار کند.
او حتی دیگر ننوشت و نمی‌خواست که درباره آثاری که نوشته بود سخن بگوید. این نویسنده آفریقایی در همان جایی که شکوفا شده بود، پژمرده بود و حتی برخی ده سال قبل از مرگش شایعه مرگ او را منتشر کردند.
