بوریس یلتسین بیست‌وپنج سال پیش با واگذاری قدرت به ولادیمیر پوتینِ ۴۷ ساله از او خواست تا «مواظب روسیه باشد».
پوتین ۷۲ ساله در آخرین نشست مطبوعاتی خود برای جمع‌بندی نتایج سال ۲۰۲۴ میلادی مدعی شد که «نه تنها مواظب روسیه بوده بلکه کشوری که نزدیک بود از بین برود را از لبهٔ پرتگاه دور کرده است».
رئیس‌جمهور روسیه طی پیام تبریک سال نو میلادی نیز مدعی شد که شهروندان روس باید به دستاوردهای روسیه افتخار کنند. وعدهٔ مبهم او که «همه چیز خوب خواهد بود» در حالی‌ست که روسیه با چالش‌های روزافزون رو به روست و دستاوردهای مهم کرملین در عرصهٔ بین‌المللی از بین می‌رود.
در عین حال، ولادیمیر پوتین از قدرت مطلق در روسیه برخوردار است و در پایان دورهٔ کنونی ریاست‌جمهوری‌اش بیش از هر حاکم دیگر روس از اواخر قرن هجدهم تاکنون زمامدار امور این کشور خواهد بود.
دستیابی به قدرت
به قدرت رسیدن ولادیمیر پوتین برای اکثر شهروندان روس و حتی بسیاری از ناظران امور روسیه غیرمنتظره بود. در ۳۱ دسامبر ۱۹۹۹، در حالی‌که شهروندان روسیه برای جشن سال نو و هزارهٔ جدید میلادی آماده می‌شدند، بوریس یلتسین رئیس‌جمهور وقت در یک سخنرانی تلویزیونی کوتاه از استعفای خود خبر داد. مطابق قانون اساسی روسیه، ولادیمیر پوتین که در آن زمان تنها چهار ماه و نیم نخست‌وزیر روسیه بود به عنوان رئیس‌جمهور موقت عهده‌دار امور کشور شد.
پوتین در آن زمان شخصیتی نسبتاً مبهم بود. او پس از سال‌ها خدمت در کاگ‌ب و سپس در سازمان امنیت روسیه، فعالیت سیاسی خود را در تیم آناتولی سوبچاک، شهردار لیبرال پرآوازهٔ سن پتربورگ آغاز کرد. گزارش‌های متعدد حاکی‌ست که پوتین در این سال‌ها روابط مستحکمی با مجرمین سازمان‌یافته برقرار کرد.
گفته می‌شود بوریس برزوفسکی سرمایه‌دار و از افراد بانفوذ دورهٔ یلتسین باعث شد تا پوتین به مسکو منتقل و به سمت نخست‌وزیری منصوب شود. از دید برزوفسکی، پوتین «فردی بی‌هویت و عروسک خیمه‌شب‌بازی» بود. اما این ارزیابی اشتباه از آب درآمد. پوتین که در ۲۶ مارس ۲۰۰۰ با کسب ۵۳ درصد آرا به عنوان رئيس‌جمهور روسیه انتخاب شد، در نخستین اقدام خود پس از ورود به کرملین بر نابودی الیگارشی دورهٔ یلتسین متمرکز شد.
میخائیل خودورکوفسکی که در آن زمان ثروتمندترین مرد روسیه بود برای ۱۰ سال به اتهام پول‌شویی، فساد مالی و فرار مالیاتی زندانی شد. جسد بوریس برزوفسکی در سال ۲۰۱۳ در شرایط مجهول در منزلش در لندن پیدا شد. سرمایه‌داران دیگری مانند رومان آبراموویچ، ولادیمیر پوتانین یا میخائیل فریدمن ناچار شدند ثروت خود را با دوستان پوتین تقسیم و وفاداری خود را به کرملین ثابت کنند.
پوتین افراد نزدیک به خود را به عنوان روسای محلی روسیه نیز منصوب و از این راه قدرت خود را تحکیم کرد.
افزایش چشمگیر بهای نفت و گاز در دههٔ اول ریاست‌جمهوری ولادیمیر پوتین به او اجازه داد سرمایهٔ قابل‌توجهی را به خزانه واریز کند و سطح رفاه عمومی را ارتقا دهد. از نظر بسیاری از شهروندان روسیه، ولادیمیر پوتین نماد تثبیت اوضاع کشور پس از فروپاشی اتحاد شوروی و سال‌های پرآشوب در دههٔ نود میلادی شد.
«مبلغ قانون و دموکراسی» که به حاکم تمامیت‌خواه تبدیل شده
در روزهای اخیر، پیام تبریک ولادیمیر پوتین به مناسبت فرا رسیدن سال ۱۹۹۹ در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی دوباره منتشر شد.
ولادیمیر پوتین طی این سخنرانی صلح را «مهم‌ترین شرط زندگی» توصیف می‌کند. پس از جنگ‌های خونبار چچن و گرجستان، اشغال و الحاق کریمه و تحریک جنگ در شرق اوکراین، حملهٔ تمام‌عیار ارتش روسیه به اوکراین باعث خرابی‌های گسترده و صدها هزار قربانی شده. همزمان با حملات هوایی روسیه علیه اوکراین، پهپادها و موشک‌های اوکراین نیز مدام به خاک روسیه حمله می‌کند و بخشی از استان کورسک روسیه تحت اشغال نیروهای اوکراینی است.
از دیگر وعده‌های ولادیمیر پوتین در سال دستیابی به قدرت، آزادی بیان و رسانه‌های آزاد در روسیه بود. او طی این سخنرانی آزادی‌های مدنی را «عنصر جداناپذیر یک جامعهٔ متمدن» خواند و تاکید کرد که دولت، حقوق شهروندان روسیه را تضمین خواهد کرد. در سال ۲۰۰۱ «ان‌تی‌وی»، مهم‌ترین شبکهٔ تلویزیونی مخالف دولت، تعطیل شد. پس از مدتی کوتاه، بازداشت سردبیران چند رسانهٔ مهم و قتل چند خبرنگار مشخص کرد که کرملین تحمل صدای مخالفان را ندارد. آغاز جنگ روسیه علیه اوکراین با سرکوب گسترده در روسیه نیز همزمان شد. صدها پایگاه اینترنتی مسدود و ده‌ها خبرنگار زندانی شده‌اند. در حال حاضر هیچ رسانه‌ای که تحت کنترل کرملین نباشد در روسیه باقی نمانده است.
همچنین حق شهروندان روس برای تظاهرات و اعتراض‌های مسالمت‌آمیز که از سوی پوتین وعدهٔ آن داده شده بود، سلب شده. حتی ایستادن در خیابان با یک برگهٔ سفید چنانچه حکومت روسیه آن را یک اقدام «اعتراض‌آمیز» تلقی کند، ممنوع است. صدها نفر در روسیه به دلایل سیاسی زندانی شده‌اند و شمار این افراد در حال افزایش است. به گزارش سازمان مدافع حقوق بشر «مموریال» که فعالیت آن مانند ده‌ها نهاد مدنی دیگر در روسیه ممنوع شده، شمار زندانیان سیاسی در روسیه اکنون بیشتر از شمار زندانیان سیاسی در اتحاد شوروی سابق پس از دورهٔ استالین است.
ولادیمیر پوتین در نخستین پیام خود برای شهروندان روس همچنین اعلام کرده بود که دولت روسیه ضامن امنیت کشور و تمام شهروندان روسیه خواهند بود. ظن این می‌رود که ماموران امنیتی روس در انفجارهایی در خانه‌های مسکونی مسکو دست داشتند تا کرملین برای ادامهٔ جنگ چچن بهانه داشته باشد. ماموران سازمان امنیت روسیه همچنین افراد متعدد از جمله در خارج روسیه را کشته‌اند یا مورد سوءقصد قرار داده‌اند. در سال گذشتهٔ میلادی، آلکسی ناوالنی پس از سوءقصد با عامل اعصاب و دورهٔ طولانی حبس در شرایط مشکوک درگذشت. ولادیمیر پوتین در واکنش گفت «اتفاقی بوده که افتاده».
ولادیمیر پوتین ۲۵ سال پیش تاکید کرده بود که «هیچ‌کس حق ندارد قوانین روسیه را نادیده بگیرد و قانون اساسی را زیر پا بگذارد». در سال ۲۰۲۰ پس از برگزاری یک همه‌پرسی که در میان اتهام «تقلب گسترده» برگزار شد، قانون اساسی روسیه به گونه‌ای تغییر یافت تا پوتین بتواند تا سال ۲۰۳۶ در سمت ریاست‌جمهوری روسیه باقی بماند.
از مشارکت راهبردی با غرب تا همکاری با «کشورهای دوست»
جورج دبلیو بوش، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، در سال ۲۰۰۱ ولادیمیر پوتین را «فردی بسیار صریح و قابل اعتماد» توصیف کرد. در همان سال پوتین طی یک سخنرانی در پارلمان آلمان به اتحادیه اروپا پیشنهاد همکاری داد.
با این احتمال که روسیه روزی به عضویت ناتو و اتحادیه اروپا درآید، دورهٔ «مشارکت راهبردی» روسیه با آمریکا و اروپا آغاز شد. با دایر کردن دفتر ناتو در مسکو و نمایندگی روسیه در بروکسل، شورای ناتو-روسیه مشغول رایزنی‌های مستمر بود.
اما چند سال بعد موضع پوتین تغییر کرد. در کنفرانس امنیتی مونیخ در سال ۲۰۰۶، پوتین آمریکا و اتحادیه اروپا را متهم کرد که روسیه را ابرقدرت نمی‌دانند. او گسترش ناتو به کشورهای اروپای مرکزی و شرقی را از تهدیدهای امنیتی روسیه دانست. در نشست ناتو در سال ۲۰۰۸، که راه پیوستن احتمالی اوکراین و گرجستان به ناتو اعلام شد، پوتین رویکرد خود در قبال غرب را ۱۸۰ درجه تغییر داد.
در دورهٔ اول ریاست‌جمهوری باراک اوباما، واشینگتن برای «راه‌اندازی مجدد» روابط با مسکو تلاش کرد اما این تلاش‌ها به جایی نرسید و پس از الحاق شبه‌جزیرهٔ اوکراینی کریمه به روسیه، روابط مسکو با غرب با تنش‌های کم‌سابقه همراه شد.
روسیه پس از آغاز جنگ تمام‌عیار علیه اوکراین هدف تحریم‌های گستردهٔ غرب قرار گرفت. اکنون اولویت‌های مسکو، توسعهٔ روابط با «کشورهای دوست» است اما این رویکرد به وابستگی هرچه بیشتر روسیه به چین انجامیده و باعث تضعیف نفوذ کرملین در میان همسایگانش در قفقاز و آسیای میانه شده است.
در سال‌های اخیر حمایت ایران و کرهٔ شمالی از جنگ روسیه علیه اوکراین روابط مسکو با این دو کشور را به طور اساسی تغییر داده. مسکو اعلام کرد که در نخستین روزهای سال جدید میلادی توافقنامهٔ همکاری‌های راهبردی با تهران امضا خواهد شد.
