سفر اخیر مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور اسلامی ایران، به قطر بار دیگر توجه‌ها را به نقش دوحه در کاهش تنش‌ها در منطقه جلب کرده است.
قطر طی یک سال اخیر، در کنار آمریکا و مصر، یکی از میانجی‌گران بین‌المللی برای حل بحران جنگ غزه بود، اما در حالی که این جنگ به اولین سالگرد خود نزدیک می‌شود، این پرسش مطرح است که آیا دوحه هنوز نفوذی بر طرفین درگیر برای حل بحران دارد؟
گروه افراطی حماس از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا یک گروه تروریستی طبقه‌بندی شده و ایالات متحده حزب‌الله را نیز یک سازمان تروریستی می‌داند. اما اتحادیه اروپا شاخهٔ نظامی آن را در فهرست سیاه قرار داده و شاخهٔ سیاسی‌اش را تروریستی نمی‌داند.
قطر چه می‌گوید؟
مقامات قطری همچون دوازده ماه گذشته با روابطی که با گروه افراطی حماس، جمهوری اسلامی، اسرائیل، کشورهای عربی و همچنین آمریکا دارند، می‌گویند که به تلاش برای حل بحران غزه که به یکی از خطرناکترین بحران‌های خاورمیانه طی دهه‌های اخیر تبدیل شده، ادامه می‌دهند.
تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر در سخنرانی اخیر خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد خواستار آتش‌بس فوری در جنگ غزه شد و بر تعهد دوحه به میانجی‌گری در این زمینه تاکید کرد.
امیر قطر چنین میانجی‌گری را یک سیاست راهبردی کشورش دانست.
او روز ۱۱ مهرماه نیز در دیدار با مسعود پزشکیان در دوحه گفت: «ما بار دیگر تاکید می‌کنیم که راه حل دو دولتی و ایجاد یک کشور مستقل فلسطینی در مرزهای ۱۹۶۷ به پایتختی قدس شرقی، کلید دستیابی به صلحی پایدار و پایدار در منطقه است. هر پیشنهاد یا راه‌حل دیگری به طور اجتناب‌ناپذیری با شکست مواجه خواهد شد.»
اما تحولات سریعی که به ویژه در دوماه گذشته روی داده، مثل کشته شدن اسماعیل هنیه، رهبر دفتر سیاسی گروه افراطی حماس، قتل حسن نصرالله رهبر حزب‌الله و حمله موشکی سپاه به اسرائیل چه تاثیری بر نفوذ میانجی‌گران به ویژه قطر گذاشته است؟ از آن جا که دوحه میزبان دفتر سیاسی حماس بوده، آیا به ویژه کشته شدن هنیه از نقش قطر نکاسته است؟
حبیب حسینی فرد، تحلیلگر سیاسی ساکن آلمان، در این زمینه به رادیو فردا می‌گوید که تحولات اخیر اساساً کل مذاکرات را برای همه میانجی‌گران دشوار کرده و لزوماً به معنی تضعیف میانجی‌گری قطر نیست.
نمایندگان ایالات متحده، قطر و مصر در هفتم مرداد امسال با دیوید بارنیا، رئیس سازمان جاسوسی اسرائیل (موساد)، در رم دیدار کردند و انتظار داشتند که به یک توافق برای تضمین آتش‌بس در نوار غزه و آزادی گروگان‌های اسرائیلی باقیمانده در غزه دست یابند.
این آتش‌بس برای پایان دادن به درگیری‌های تقریبا روزانه اسرائیل و حزب‌الله نیز حیاتی تلقی می‌شد، اما اسرائیل خواسته‌های جدیدی را مطرح کرد و از آن زمان مذاکرات آتش‌بس به بن بست رسیده است.
همچنین از آن زمان، نه تنها از شدت درگیری‌های خاورمیانه کاسته نشده بلکه ابعاد تازه‌ای هم پیدا کرده است. جنگ اسرائیل و حزب‌الله وارد فاز جدیدی شده و با پرتاب‌های موشک از سوی سپاه پاسداران به خاک اسرائیل، احتمال جنگ تمام عیار جمهوری اسلامی با این کشور نیز تقویت شده است.
آیا قطر بر حزب‌الله نفوذ دارد؟
گروه حزب‌الله پیشتر بارها اعلام کرده بود که شرط توقف موشک‌پرانی‌هایش به شمال اسرائیل، برقراری آتش‌بس در غزه است.
اما ماجد انصاری سخنگوی وزارت خارجه قطر، هفته گذشته اعلام کرد که مذاکرات برای حل دو بحران غزه و لبنان ربط مستقیمی به هم ندارند.
او گفت: «من از یک رابطه مستقیم میان این دو آگاه نیستم، اما بدیهی است که میانجی‌گری در هر دو مورد به شدت با هم تداخل دارند، زیرا غالبا طرف‌های مذاکره یکی هستند، اما من اکنون از هماهنگی مستقیم در این زمینه در مذاکرات آگاه نیستم.»
آیا این اظهارات به این معنی است که قطر آن نفوذی را که بر احزاب و گروه‌های سنی‌مذهب فلسطینی دارد، بر گروه شیعی حزب‌الله ندارد؟
حسینی‌فرد تایید می‌کند که قدرت عمل قطر و حتی مصر در مذاکرات برای حل بحران لبنان کمتر از قدرت عمل آنان در میانجی‌گری برای حل بحران غزه است.
این تحلیلگر با این حال، تاکید می‌کند که به‌دلیل سختگیرانه بودن سیاست‌های دولت بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل در هر دو مذاکرات، کار میانجی‌گران در هر دو مذاکرات دشوار است.
فرانسه که روابط خوبی با دولت لبنان دارد، نیز پیشتر تلاش کرده بود تا اسرائیل را از ورود به خاک لبنان باز دارد، اما تلاش پاریس با شکست مواجه شد.
اهمیت استراتژیک قطر با میزبانی بزرگترین تأسیسات نظامی ایالات متحده در منطقه، بیشتر می‌شود و نقش دوحه را به عنوان یک شریک واشینگتن برجسته می‌سازد، اما به نظر می‌رسد اسرائیل که طی یک سال اخیر اقداماتی را علیه شبکه قطری الجزیره انجام داده همان روابط واشینگتن با دوحه را ندارد.
با این حال آقای حسینی‌فرد در این زمینه به رادیو فردا می‌گوید آن چه در روابط قطر و اسرائیل نقش دارند فقط مربوط به این دو کشور نیست.
او نزدیکی قطر به آمریکا و دیپلماسی گسترده دوحه در منطقه را عواملی بیرونی می‌داند که اسرائیل را به تداوم روابط با قطر مجاب می‌کند.
چرا قطر به میانجی‌گری علاقه‌مند است؟
علاقه قطر به میانجی‌گری در حل درگیری‌های کنونی خاورمیانه، بخشی از یک استراتژی گسترده است که دوحه از سال‌ها پیش آن را در پیش گرفته است.
مهران کامروا، استاد دانشگاه جورج تاون در قطر، به صدای آمریکا گفته است که ظهور قطر به عنوان یک میانجی یک‌شبه اتفاق نیفتاده و همچنین نفوذ این کشور کوچک حاشیه خلیج فارس در سراسر منطقه فقط مربوط به نفوذ شبکه الجزیره نیست.
این استاد دانشگاه افزود: دیپلماسی دوحه است که موجب شهرت قطر به عنوان میانجی شده است.
با این حال، آقای کامروا تاکید کرده که انگیزه اصلی قطر برای میانجی‌گری در منطقه نیز فقط به توانایی دوحه در تلاش‌های دیپلماتیک مربوط نمی‌شود، بلکه با توجه به قدرت‌هایی که در منطقه قطر را احاطه کرده‌اند، در این میانجی‌گری و دیپلماسی، «بقای خود قطر» مطرح است.
