تعدادی از مقامات دولت حسن روحانی ضمن استقبال از اینستکس اعلام کردند که این اقدام برای اجرای تعهدات اروپا درباره برجام کافی نیست.
به گزارش خبرگزاری ایسنا، محمد جواد ظریف، روز دوشنبه، ۱۰ تیر، در یک سخنرانی گفت که اگرچه اینستکس «پاسخی به خواسته‌های جمهوری اسلامی و تعهدات اروپا نیست ولی ارزشی استراتژیک و راهبردی دارد».
وی تاکید کرد که ارزش استراتژیک و راهبردی اینستکس «فاصله گرفتن نزدیک‌ترین متحدان آمریکا از آن است».
یک روز پیش از سخنان آقای ظریف نیز عبدالناصر همتی، رئيس کل بانک مرکزی ایران، گفته بود، محدوده فعالیت کانال مالی اروپا موسوم به اینستکس باید به «کلیه کالاها» گسترش پیدا کند.
وی همچنین در یک سخنرانی گفت که «اجازه صادرات به اروپا نداریم».
بر اساس آمارهای کمیسیون اروپا، ایران در دو ماهه اول سال تنها ۱۳۶ میلیون یورو صادرات به اتحادیه داشته، در حالی که این رقم در دوره مشابه سال گذشته که هنوز آمریکا از برجام کنار نکشیده بود، حدود دو میلیارد و ۱۵۸ میلیون یورو بود.
آقای همتی ریشه این مشکل را عدم وجود کانال مالی بین ایران و کشورهای اروپایی دانست و گفت: «تا وقتی که در قالب اینستکس منابعی جابجا نشود، فایده‌ای ندارد».
در همین حال، بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران، روز دوشنبه گفت که باید پول فروش نفت ایران به اینستکس وازیر شود.
وی تاکید کرد: «اگر اینستکس را به عنوان یک عملیات در نظر بگیرند، بدون واریز مطمئن پول به آن و یا با واریز سه یا چهار میلیون دلار یا یورو، این سازوکار پاسخگو نیست».
مقامات ایران پیش از این بارها تاکید کرده بودند که مهم‌ترین انتظارشان از راه‌اندازی این کانال مالی، فروش نفت است.
از جمله علی لاریجانی، رئيس مجلس شورای اسلامی، روز ۲۲ خرداد با تاکید بر اهمیت فروش نفت ایران گفته بود برای عملیاتی شدن کانال مالی اروپایی‌ها موسوم به اینستکس، «باید نفت از کشور خریداری شود».
آمریکا هشدار داده است اینستکس نباید اقلام تحریمی شامل نفت را پوشش بدهد.
مایک پومپئو ، وزیر امور خارجه آمریکا، پیشتر گفته بود که ایالات متحده با معاملات کالاهای غیر تحریمی و انسان‌دوستانه با ایران از طریق اینستکس هیچ مشکلی ندارد.
در این حال، تعدادی از چهره‌های اصول‌گرا در ایران، اینستکس را با سیاست «نفت در برابر غذا» در دوره حکومت صدام حسین در عراق مقایسه کرده‌اند. از جمله احمد توکلی گفته است: «اینستکس از نفت در برابر غذا و داروی صدام هم بدتر است. چطور به خودشان اجازه می‌دهند از ما بخواهند پول صادرات خود را به حساب شرکت وابسته به اینستکس بریزیم؟».
روز یکشنبه نیز حسین شریعتمداری، نماینده رهبر جمهوری اسلامی، در روزنامه کیهان، از مقامات دولت خواست که اینستکس را نپذیرند.
وی تاکید کرد: «شایسته و بایسته آن است که خروج خود از برجام را رسما اعلام کنیم و بار دیگر فریب آمریکا را نخوریم و روی دیوار اینستکس یادگاری ننویسیم».
از سوی دیگر، فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، روز یکشنبه اعلام کرد که هفت کشور دیگر در اروپا به جمع بریتانیا، فرانسه و آلمان، در بهره‌برداری از سازوکار مالی تجارت با ایران می‌پیوندند. او نامی از این کشورها نبرد.
در این ارتباط، اتریش، بلژیک، هلند، اسلوونی، اسپانیا و سوئد در بیانیه مشترکی در روز هفتم تیرماه از حفظ توافق هسته‌ای با ایران و راه‌اندازی اینستکس حمایت کردند.
در همان روز عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران و هلگا اشمیت، معاون رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا، پس از پایان نشست سه ساعته کمیسیون مشترک برجام اعلام کردند که اینستکس عملیاتی شده است.
پیش از این ایران، اروپا را به بی‌عملی و ناتوانی در تحقق وعده‌هایش برای حفظ برجام متهم کرده و در این ارتباط، اقدام به کاهش تعهدات برجامی خود کرده بود.
در مقابل، فرانسه، بریتانیا و آلمان درباره تهدید ایران به کاهش دوباره تعهدات برجامی‌اش، به تهران کشور هشدار دیپلماتیک رسمی دادند.
