سلول انفرادی بر اساس نظر روان‌شناسان، شکنجه است و بر اساس سازمان‌ها و مدافعان حقوق بشر اگر برای تحت فشار قرار دادن متهم برای اقرار باشد، نقض حقوق بشر محسوب می‌شود.
در ایران و در سه دهه اخیر از این مجازات سخت برای اکثر زندانیان سیاسی استفاده شده است.
این مجازات به ویژه بیشتر برای زندانیان سیاسی اعمال می‌شود که هنوز در مرحله تفهیم اتهام و بازجویی به سر می‌برند و بازجویان برای تحت فشار قراردادن و اقرار اجباری متهم، تا هفته‌ها و ماه‌های متوالی زندانی سیاسی را در شرایط سخت سلول انفرادی قرار می‌دهند تا بتوانند به اهداف مورد نظر خود برسند.
فشارهای روحی و روانی و جسمی سلول انفرادی چه در دورانی که زندانی داخل انفرادی به سر می‌برند و چه بعد از خروج از آن، در برخی از زندانیان سیاسی حتی تا سال‌های سال بر روح جسم‌شان تأثیر می‌گذارد.
با توجه به این مسئله و کارکرد و کاربرد فراوان سلول انفرادی در ایران مجموعه ۱۸ قسمتی مستند رادیویی «انفرادی» در رادیو فردا تهیه شد.
***
۱. در مستند رادیویی «انفرادی» سعی شد از تجربیات افرادی با گرایش‌های مختلف فکری و سیاسی و در سنین متفاوت استفاده شود و در کنار آن ایجاد توازن در استفاده از تجربه‌های مردان و زنان زندانی نیز مهم بود تا برنامه روایتی صرفاً مردانه به خود نگیرد. از مجموع ۴۵ نفری که در این مستند تجربیات خود را بیان کردند ۲۶ نفر مرد و ۱۹ نفر زن بودند با این توضیح که در شش برنامه (بخش‌های ۵-۶-۷-۸-۱۲-۱۳) تماماً زنان حضور داشتند به دلیل اینکه موضوع به زنان زندانی بر می‌گشت. البته در بخش‌های دیگر تلفیقی از نظرات زن و مرد بدون ملاحظات جنسیتی مورد استفاده قرار گرفت.
۲. در این مستند، تجربه تمام سال‌های پس از انقلاب سال ۵۷ مورد توجه بود. از دهه ۶۰ گرفته تا دهه ۸۰ و همچنین افرادی که در بازداشت‌های پس از انتخابات سال ۸۸ بازداشت شدند.
۳. در کنار این مسئله با افرادی که حتی چند هفته بیشتر در سلول انفرادی نبودند تا افرادی که ماه‌های متوالی و گاهی سال‌ها در انفرادی به سر بردند، گفت‌و‌گو شد. زیرا تجربه هر کدام از این افراد با تعداد روز‌ها و ماه‌های مختلف، وقتی در کنار هم قرار می‌گرفت ماهیت سلول انفرادی را بیشتر روشن می‌کرد.
۴. چهره‌های سر‌شناس سیاسی و مدنی در کنار چهره‌هایی که کمتر نامی از آن‌ها شنیده‌ایم و یا حتی هرگز نشنیده‌ایم، نشستند تا در این مستند از تجربه زندان و سلول انفرادی خود بگویند. البته در تمام بخش‌ها حساسیت بر این بود تا با افرادی که تجربه مستقیم سلول انفرادی و یا تابوت‌ها – در دهه ۶۰ – را دارند، با نام حقیقی‌شان گفت‌و‌گو شود.
۵. در این مستند و در کنار مباحث سلول انفرادی، به موضوع «تابوت‌ها» و «واحد مسکونی» پرداختیم. مجازات‌هایی سختی که در سال‌های اولیه دهه ۶۰ به عنوان ابزاری برای مجازات زندانیان سیاسی به ویژه زنان استفاده می‌شد. این دو موضوع در ظاهر ربطی به سلول انفرای نداشت اما شرایط زندانیانی که در این دو مکان قرار گرفتند در عین حال که برخی شباهت‌ها به انفرادی دارد اما در ابعاد مختلف آن بسیار سخت‌تر از سلول انفرادی بوده است.
۶. در دو بخش «واحد مسکونی» هیچ کدام از افرادی که تجربه مستقیم آن را داشتند یا امکان ارتباط با ان‌ها فراهم نشد و یا حاضر به گفت‌و‌گو نشدند زیرا به گفته آنان بازگویی مجدد آن مکان برایشان بسیار زجرآور بود. بنابراین در دو بخش «واحد مسکونی» تنها با زندانیان سابقی که این زنان را پس از برگشتن به بند عمومی دیده بودند، گفت‌و‌گو شد.
البته پس از پایان مستند رادیویی «انفرادی»، تلاش‌های ما برای روایت شرایط واحد مسکونی از زبان زندانیان، نتیجه داد و با یکی از زنانی که ۱۴ ماه از مدت زندان خود را در «واحد مسکونی» سپری کرده بود، گفت‌و‌گو کردیم. این مصاحبه اولین گفت‌و‌گوی یک رسانه فارسی زبان پس از نزدیک به ۳۰ سال از این مجازات است. (این مصاحبه به طور مستقل از رادیو پخش و در همین صفحه ویژه سلول انفرادی به طور کامل منتشر خواهد شد)
۶. مهم‌ترین وظیفه اخلاقی و حرفه‌ای ما در تهیه مستند رادیویی «انفرادی» این بود که توصیف غیر واقعی از سلول‌های انفرادی نداشته باشیم و کسانی که تجربیات خود را از حضور در انفرادی بیان می‌کنند جانب حق و انصاف را نگه دارند.
۷. صفحه ویژه سلول انفرادی با دو کارکرد ایجاد شده: اینکه مجموعه ۱۸ قسمتی انفرادی به طور یکجا و به شکلی راحت‌تر در دسترس خوانندگان و شنوندگان قرار گیرد و علاوه بر آن، با تکیه بر یادداشت‌ها و تحلیل‌هایی که از جنبه‌های مختلف به موضوع انفرادی پرداخته‌اند، زاویه‌های دیگری از موضوع برای مخاطبان گشوده شود. زیرا در مقایسه با یک متن مکتوب، طرح همه مسائل در یک برنامه رادیویی، امکان‌پذیر نیست.
بخشی از یادداشت‌های که در این صفحه ویژه منتشر شده، خاطرات زندانیان سیاسی سابق است و بخشی دیگر جنبه تحلیلی‌تر دارد البته جنبه روان‌شناسی و حقوقی سلول انفرادی هم در این یادداشت‌ها مورد توجه بوده تا کمکی دیگر به درک بیشتر آن شود.
در آخر لازم است از همه زندانیان سیاسی سابق که در برنامه مستند رادیویی انفرادی شرکت داشتند و همه کسانی که برای این صفحه ویژه یادداشت و مقاله نوشتند، تشکر کنیم.