در ادامه کشمکش دامنه دار بر سر برنامه هسته ای ایران، هنری سوکولسکی، مدیر «مرکز آموزش سیاست منع گسترش سلاح های هسته ای» که در واشینگتن فعالیت می کند، اخیرا در گزارشی به سنای آمریکا، نتایج برخی بررسی های این مرکز را درباره ایران در اختیار سناتورهای آمریکایی قرار داده است.
وی در این گزارش که به کمیسیون امور خارجه سنا ارایه شد، در مورد موضوعات مختلفی مانند «مشکلات آژانس بین المللی انرژی اتمی، تلاش کشورهای خاورمیانه مانند عربستان سعودی برای دستیابی به رآکتورهای بزرگ، تفسیر اشتباه معاهده ان پی تی - معاهده عدم تکثیر سلاح های هسته ای - و خطر نیروگاه بوشهر» توضیح داد.
موضوعات مطرح شده در گزارش آقای سوکولسکی، عمدتا مواردی مناقشه برانگیز هستند که نه تنها مقام های ایرانی بارها آنها را رد کرده اند بلکه در برخی موارد، کارشناسان و سیاستمدارن برجسته غربی نیز نتایجی مخالف با این موضوعات را منتشر کرده اند.
وی که از پژوهشگران موسسه «هوور» و بنیاد «هریتج» بوده و در دانشگاه شیکاگو نیز تدریس کرده است، در مصاحبه ای با رادیو فردا به برخی از ابهامات درباره این گزارش پاسخ می دهد:
در گزارش مرکز شما به کمیسیون روابط خارجی سنای آمریکا آمده است که «ما مایل هستیم فکر کنیم که اتم های صلح با اتم های جنگی متفاوت هستند ولی در واقعیت چنین نیست.» اگر منطق شما را قبول کنیم چگونه می توانیم بین یک برنامه صلح آمیز هسته ای و یک برنامه نظامی - هسته ای تفاوت قایل شویم؟
هنری سوکولسکی : کلید اصلی برای فهمیدن این تفاوت، بررسی فعالیت ها، مواد و وسایلی است که در پروژه هسته ای به کار گرفته شده است.
در صورتی که یک پروژه به اینجا ختم شود که مواد به کار گرفته شده در آنرا بتوان در ظرف چند روز و یا چند هفته به سلاح اتمی مبدل کرد، می توانیم بگوببم که پروژه خطرناکی پیش رو داریم. مساله این است که حتی اگر این پروژه در جهت مقاصد صلح آمیز باشد، می تواند به سرعت مبدل به یک برنامه نظامی شود.
اما از سوی دیگر اگر مواد و فعالیت های هسته ای به کار گرفته شده در یک پروژه، سال ها با پتانسیل نظامی فاصله داشته باشد، این برنامه ای است که می شود آن را تضمین امنیتی کرد. منظور از تضمین امنیتی این است که اگر حتی برنامه به سوی ساختن اسلحه منحرف شود، می توان به سرعت متوجه آن شد.
- فعالیت های هسته ای راکتورهای کوچک که رادیو ایزوتیپ تولید می کنند و مثلا در پزشکی مورد استفاده قرار می گیرند، کاملا متفاوت با راکتورهای بزرگ و تولید سوخت هسته ای است.
- مورد اول از بازدهی اقتصادی برخوردار است ولی در مورد ساختن نیروگاه های هسته ای، ابهامات و علامت سوال های زیادی از نظر اقتصادی وجود دارد وفقط این پروژه ها با سوبسیدهای دولتی می تواند به حیات خود ادامه دهد.
به عنوان مثال فعالیت های هسته ای راکتورهای کوچک که رادیو ایزوتوپ تولید می کنند و مثلا در پزشکی مورد استفاده قرار می گیرند، کاملا متفاوت با راکتورهای بزرگ و تولید سوخت هسته ای است.
مورد اول از بازدهی اقتصادی برخوردار است ولی در مورد ساختن نیروگاه های هسته ای، ابهامات و علامت سوال های زیادی از نظر اقتصادی وجود دارد وفقط این پروژه ها با سوبسیدهای دولتی می تواند به حیات خود ادامه دهد.
در گزارش خود نوشته اید که نیروگاه بوشهر قادر به تولید مواد هسته ای لازم برای تولید چند بمب اتمی در مدت کمتر از دو سال خواهد بود. مارگریت بکت وزیر سابق امور خارجه بریتانیا، در مقاله ای در اورشلیم پست صریحا گفته بود که نیروگاه بوشهر هیچ مساله ای ندارد و مشکل ما فقط با فعالیت های نطنز است. حق با بکت است یا اینکه به دلیل جو موجود شما به هرکاری که ایران انجام بدهد، مظنون هستید؟
هنری سوکولسکی : من فکر کنم وزیر سابق امور خارجه بریتانیا از نظر تکنیکی متوجه بوشهر نشده است. تحت نظر قرار دادن راکتورهای بزرگ آب سبک آسان است اما سوخت مصرف شده و سوخت تازه به دست آمده از این راکتور می تواند به سوخت هسته ای برای استفاده رد ساختن سلاح اتمی به کار رود.
ایران می تواند این کار را با سرعت زیادی انجام دهد. با سوخت تازه که تا حدودی نیز غنی شده ایران قادر خواهد بود در مدت هفت تا هشت هفته به سلاح هسته ای دست یابد.
15 کشور از جمله عربستان سعودی و لیبی در پی دستیابی به رآکتورهای بزرگ تا سال 2020 هستند. کشورهای غربی بارها با انتقاد از برنامه هسته ای ایران گفته اند که کشور نفت خیزی مانند ایران چه احتیاجی به نیروگاه هسته ای دارد. حال در مورد کشورهای نفت خیزی مانند عربستان سعودی چه گفته می شود؟
هنری سوکولسکی : این کشورها با استفاده از نفت و گاز می توانند برق تولید کنند. مصر می تواند حدود سی سال از گاز استفاده کند. این ادعای عجیبی است که چون سی سال دیگر ما گاز نخواهیم داشت، پس الان نیروگاه بسازیم. ساختن نیروگاه ده سال بیشتر وقت نمی برد.
آیا واقعا تمامی این کشورها فکر می کنند به زودی نفت و یا گازشان تمام می شود؟ بسیاری از ناظران مسایل دفاعی می گویند برای مقابله با ایران این کشورها به این فکر افتادند و متخصصین اسراییلی در مورد برنامه عربستان سعودی جنین نظری دارند که فکر می کنم حق با آنها است و برنامه هسته ای این کشور برای مقابله کردن با ایران است.
شما در گزارش خود می گویید برخی از کشورها معاهده ان پی تی را در مورد حق دریافت تمامی تکنولوژی هسته ای مورد نیاز برای فعالیت های صلح آمیز اشتباه تعبیر کرده اند. می توانید در این مورد توضیح دهید؟
هنری سوکولسکی : کشورها حق برخورداری از انرژی هسته ای و تکنولوژی مورد نیاز خود را دارند ولی این به این معنی نیست که این کشورها باید حتما سوخت هسته ای تولید کنند.
معاهده «ان پی تی» از تمامی کشورها می خواهد که در مورد فعالیت های هسته ای خود، تضمین امنیتی بدهند، ولی سوخت هسته ای قابل کننترل نیست و نمی توان درباره آن تضمین امنیتی داد. سوخت هسته ای فقط در کشورهای که بمب اتمی دارند باید تولید شود، چون مربوط به فعالیت های نظامی است.
- معاهده «ان پی تی» از تمامی کشورها می خواهد که در مورد فعالیت های هسته ای خود، تضمین امنیتی بدهند، ولی سوخت هسته ای قادر کننترل نیست و تضمین امنیتی در مورد آن نمی توان داد. تولید سوخت هسته ای فقط در کشورهای که بمب اتمی دارند باید تولید شود چون مربوط به فعالیت های نظامی هستند.
مساله سوخت هسته ای از نظر اقتصادی به سختی قابل توجیه است و هیچ بانک خصوصی در این زمینه سرمایه گذاری نمی کند و فقط دولت ها با پرداخت سوبسید از آن پشتیبانی می کنند. راکتورهای بزرگ بسیار پر هزینه هستند.
به گفته گزارش ارایه شده در سنای آمریکا آژانس بین المللی انرژی اتمی فاقد امکانات لازم برای کنترل فعالیت های هسته ای کشورها است . آیا فکر می کنید آژانس هنوز نهاد با اهمیتی است؟
هنری سوکولسکی: آژانس بین المللی انرژی اتمی نهادی بسیار مهم است . با تمامی فعالیت هایی که در کشورهای مختلف در چارچوب برنامه های هسته ای انجام می شود، آژانس بدون داشتن منابع مالی بیشتر امکان ندارد بتواند این فعالیت ها را زیر نظر داشته باشد.
مساله دیگر این است که آژانس با در اختیار داشتن منابع مالی لازم می تواند سوخت هسته ای را تحت نظارت داشته باشد ولی نمی تواند تضمین امنیتی بدهد که سوخت هسته ای برای ساختن بمب اتمی مورد استفاده قرار نگیرد.
آژانس بین المللی انرژی اتمی نهادی بسیار مهم است ولی تفاوتی وجود دارد بین آنچه که آژانس می تواند انجام دهد و تضمین امنیتی که نمی تواند بدهد.
کنت والتز از تئورسین ها روابط بین الملل معتقد است که هر چه بیشتر کشورها ی مختلف بمب اتمی داشته باشند احتمال حمله و استفاده از بمب اتمی کمتر است. نظرتان در این مورد چیست؟
هنری سوکولسکی: البته کنت والتز می گوید احتمال دارد جنگ هسته ای اتفاق نیافتد و وضعیت صلح جهانی بهتر باشد. یعنی فقط یک احتمال می دهد.
ما می توانیم موارد مختلفی را ذکر کنیم و بگوببم اوضاع می تواند بسیار خطرناکتر از وضعیت فعلی شود. به هر حال ما نباید بیش از حد به تئوری تکیه کنیم، بلکه باید به امنیت جهانی فکر کنیم چرا که اشتباه در این تئوری، در دنیای واقعی می تواند باعث مرگ میلیون ها نفر شود.