صندلی‌هایی که به زنان نمی‌رسند

بر اساس آمار بانک جهانی، سهم زنان از مجلس شورای اسلامی در ایران تنها ۳ درصد است. از مجموع ۲۸۸ نماینده مجلس نهم تنها ۹ نفر از آنها زن هستند.

در سند توسعه هزاره که در سال ۲۰۰۰، پانزده سال پیش در سازمان ملل بر سر آن توافق شد و ایران هم آن را امضا کرده قرار بوده تا پایان سال جاری میلادی هشت هدف تأمین شود.

یکی از این اهداف گسترش و ترویج برابری جنسیتی و توانمندسازی زنان است، و یکی از مواردی که در گسترش برابری جنسیتی و توانمندسازی زنان به آن اشاره شده، سهم زنان در پارلمان کشورهاست که در این سند ذکر شده تا پایان سال جاری میلادی باید به ۳۰ درصد برسد.

بر اساس آمار سازمان ملل متوسط سهم زنان در پارلمان‌های ملی در جهان نسبت به ۲۰ سال پیش دو برابر افزایش داشته، اما هنوز در مقابل ۵ مرد یک زن نماینده پارلمان وجود دارد.

صندلی‌هایی که به زنان نمی‌رسند

مقایسه دوره‌های مختلف مجلس شورای اسلامی

در سه دوره ابتدایی مجلس شورای اسلامی هر بار چهار زن از حوزه انتخابیه تهران وارد مجلس شده‌اند.

در مجلس چهارم نمایندگان زن به ۹ نفر افزایش یافتند. مجلس پنجم بیشترین تعداد نمایندگان زن را تاکنون داشته. ۱۴ نماینده از تهران، دو نماینده از اصفهان، دو نماینده از مشهد، یک نماینده از ارومیه، یک نماینده از همدان و یک نماینده از لار سهم زنان از مجلس پنجم بوده.

مجلس ششم و هفتم هر دو ۱۳ نماینده زن داشتند. مجلس هشتم این تعداد به ۸ نفر کاهش یافت و سرانجام سهم زنان از مجلس نهم ۹ نماینده بود.

مهناز افخمی، دومین زنی که در تاریخ معاصر ایران به وزارت رسیده و رئیس سازمان بین‌المللی آموزش و همکاری زنان در آمریکا درباره دلایل کمبود نمایندگان زن در ایران به رادیو فردا می‌گوید:

«عوامل مختلفی هست که یکی از مهم‌ترین آنها فرهنگ سیاسی و اجتماعی جامعه به طور کلی مخصوصا‌ً در سطح سیاست‌گذاری است که مرتب نقش زن را در سطح عامل مؤثری در درون خانواده مطرح می‌کند و نقش او را به عنوان یک عامل سازنده در سطح مدیریت در سطح رهبری، مطرح نمی‌کند.
این مسئله باعث نگرانی است. به خاطر اینکه ایران در مرحله‌ای در زمینه نقش زنان در جامعه واقعا‌ً پیشرو بود. یعنی در سال‌های قبل از انقلاب ما یک چیزی حدود ۹ درصد مشارکت زنان در پارلمان داشتیم و آن زمانی بود که آمریکا ۴.۵ درصد مشارکت زنان را در کنگره خود داشت. مسئله دوم وجود سازمان‌های غیردولتی مؤثر و قدرتمندی است که زنان را تشویق به مشارکت سیاسی کنند و متاسفانه این را در ایران نداریم.»

تلاش برای تغییر چهره مردانه مجلس

حال در آستانه انتخابات دوره دهم مجلس شورای اسلامی فعالان حقوق زنان خواستار سهم بیشتری از کرسی‌های مجلس هستند. در فروردین سال ۱۳۹۴ شهیندخت ملاوردی، معاون رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده، اعلام کرد که به دنبال رایزنی برای بالابردن سهم زنان در مجلس شورای اسلامی است.

بعد از آن در آبان‌ماه کمپینی با نام «پیش به سوی تغییر چهره مردانه مجلس» راه افتاد. فعالان این کمپین با استناد به سند توسعه هزاره که ایران متعهد به انجام آن شده، خواهان افزایش سهم زنان در مجلس به ۳۰ درصد هستند.

مهناز افخمی، وزیر مشاور در امور زنان پیش از انقلاب

اعضای این کمپین به اصل ۲۰ قانون اساسی اشاره می‌کنند که می‌گوید همه افراد ملت اعم از زن و مرد یکسان در حمایت قانون قرار دارند و از همه حقوق انسانی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با رعایت موازین اسلام برخوردارند.

اما این کمپین مخالفانی هم دارد. زهره الهیان، نماینده دوره هشتم مجلس ایران، معتقد است «دشمنان و نظام سلطه» سعی می‌کنند با حضور افراد فمینیست و استحاله فکر و ذهن زن ایرانی به اهداف خود در ایران دست پیدا کنند.

محمدرضا خاتمی، از اعضای شورای مرکزی جبهه مشارکت و برادر رئیس‌جمهور سابق ایران در یادداشتی که روز دوشنبه ۲۵ آبان ماه در روزنامه قانون به چاپ رسید نوشت: «آیا قرار است به قیمت رعایت ۳۰ درصد (سهم زنان)، مجلس را از دست بدهیم یا اینکه باید به این موضوع بیاندیشیم که ما هم اکنون در یک شرایط ویژه هستیم و نیاز به یک مجلس معتدل و کارشناس داریم و آن زمان است که از طریق آن مجلس می‌توانیم برای دستیابی زنان به حقوقشان عمل کنیم.»

محمدرضا عارف، رئیس شورای انتخابات اصلاح‌طلبان، فائزه هاشمی، دختر اکبر هاشمی رفسنجانی و نماینده مجلس در دوره پنجم از افزایش حضور زنان در مجلس دهم حمایت کرده‌اند.

به گزارش خبرگزاری ایسنا، اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام در پیامی به زنان در دومین گردهمایی استانی زنان تلاش‌گر در عرصه اصلاح و توسعه اعلام کرده که از کاندید شدن در انتخابات مجلس هراس نداشته باشند.

در مقابل، شهربانو امانی، نماینده ارومیه در مجلس پنجم و ششم شورای اسلامی معتقد است که مهم است که کاندیدای زن با چه تفکری وارد مجلس می‌شود و قطعا‌ً‌ کاندیدایی که در کنار رعایت مصالح و منافع ملی به حقوق زنان هم اهتمام دارد، بیشتر باید مورد توجه قرار گیرد.

زنان اصولگرا

در سال‌های گذشته به ویژه در دوران ریاست جمهوری اسلامی محمود احمدی‌نژاد بیشتر نمایندگان زن مجلس از اصول‌گرایان بودند.

مهناز افخمی، وزیر مشاور در امور زنان پیش از انقلاب، و بنیان‌گذار و رئیس سازمان بین‌المللی آموزش و همکاری زنان در آمریکا، معتقد است ممکن است این نمایندگان، قوانین ضد زن تصویب کنند و اثر منفی داشته باشد اما صرف حضور زنان در مجلس مثبت است. مهناز افخمی می‌گوید:

«روی هم رفته به نظر من مهم است. یعنی حتی افرادی که یا نمایندگی گروه خاصی را دارند یا به هر حال به عنوان مدافع حقوق زن بودن به جایی که هستند رسیده‌اند، بودن‌شان در این جایگاه‌ها مهم است. زیرا تصویری به جوان‌ها می‌دهد که امکان دسترسی به این جایگاه‌ها هست. ای کاش می‌شد زنانی که طرفدار حقوق زن هستند، اجازه داشته باشند که در انتخابات شرکت کنند و امکان داشتن این کرسی‌ها را به دست می‌آوردند. ولی با نبودن آن، وجود این تصویرها خودش مهم است.»

سهم زنان از پارلمان افغانستان

به گزارش خبرگزاری مهر، شهیندخت ملاوردی، معاون رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده، چندی پیش از ضرورت اختصاص سهمیه زنان در مجلس شورای اسلامی صحبت کرد و از تجربه دیگر کشورها در این باره گفت.

خانم ملاوردی گفت در دیدارهایی که با وزیر زنان افغانستان، هیئت پارلمانی این کشور و وزیر سابق مشاور در امور زنان عراق داشته، آنها تأکید کرده‌اند که با سیستم سهمیه‌بندی مقداری از کرسی‌های پارلمان به زنان اختصاص داده شده.

بر اساس قانون افغانستان ۲۰ درصد از کرسی‌های پارلمان برای زنان رزرو شده. در حال حاضر ۶۸ کرسی از ۲۴۹ کرسی مجلس نمایندگان و ۲۰ کرسی در سنای افغانستان به زنان اختصاص دارد.

اختصاص سهمیه به زنان

مهناز افخمی دومین زنی که در تاریخ معاصر ایران به وزارت رسیده معتقد است که اختصاص سهمیه برای زنان در پارلمان‌ها یکی از راه‌های افزایش حضور زنان در مجالس است. مهناز افخمی می‌گوید:

«اختصاص سهمیه‌ نه تنها برای زنان، حتی در جوامعی که از نظر نژادی یا مذهبی و غیره تفاوت دارند، برای کمک به مشارکت نیروهای اقلیت، همیشه وجود داشته. مثلا‌ً برای گروه‌های نژادی مختلف در آمریکا یا در ممالک دیگر. یعنی کمکی است به کسانی که به نقشی که باید داشته باشند، نرسیده‌اند.»

با این حال بحث سهمیه‌بندی مجلس با انتقاد بعضی از اصول‌گرایان مواجه شده. از جمله لاله افتخاری سخنگوی فراکسیون زنان مجلس به خبرگزاری مهر گفته که بعضی از اظهارات درباره ایجاد سهمیه برای ورود زنان به مجلس غیرکارشناسی و زیر سؤال بردن نظام انتخابات ایران است و به گفته او توهین به شعور کلی جامعه و به طور خاص زنان می‌شود.

سهم زنان در پارلمان ترکیه

ترکیه در حال حاضر بیش از هر زمان دیگری در ۸۱ سال گذشته نماینده زن دارد. در انتخابات پارلمانی تابستان گذشته ۹۸ زن موفق به تصاحب کرسی‌های پارلمان این کشور شدند.

به گزارش خبرگزاری فرانسه حضور گسترده زنان در پارلمان ترکیه گام بزرگی برای برقراری دموکراسی در این کشور بود. مشارکت زنان در پارلمان ترکیه حدود ۱۸ درصد است.

سهم زنان در جامعه عربستان

با این‌حال در چند هفته اخیر زنان درعربستان به پیروزی بزرگی دست پیدا کردند. آنها برای اولین بار توانستند در انتخابات شوراهای محلی کاندید شوند.

کریستینا ویلفور، کارشناس در امور افزایش مشارکت سیاسی زنان

بر اساس آمار وزارت کشور عربستان، ۲۰ زن در مناطق مختلف این کشور موفق به کسب کرسی در انتخابات شوراهای محلی شدند. این انتخابات برای راهیابی ۲۸۴ نماینده به شوراهای شهر انجام شد و در میان نزدیک به ۷ هزار کاندیدای شرکت‌کننده تنها ۹۰۰ کاندیدای زن وجود داشت.

با این‌حال زنان در عربستان هنوز از حق رانندگی، سفر بدون حضور مردی از خانواده، ازدواج بدون اجازه ولی، کار بدون اجازه ولی یا همسر، حضور در اماکن عمومی بدون پوشیدن چادر، سهم بردن به اندازه مردان، کار در بعضی از مشاغل، معاشرت با مرد غریبه در اماکن عمومی مثل رستوران و همچنین حق طلاق محروم اند.

کریستینا ویلفور، کارشناس در امور افزایش مشارکت زنان در پارلمان‌ها و احزاب سیاسی درباره وضعیت مشارکت زنان در عربستان سعودی به رادیو فردا چنین می‌گوید:

«عربستان سعودی در کل یکی از بزرگترین چالش‌ها برای مشارکت در هر زمینه‌ای است. نه تنها برای مشارکت سیاسی بلکه برای مشارکت در زندگی اجتماعی و کل جامعه مقدار زیادی قانون و فرهنگ سنتی وجود دارد که حضور زنان را با چالش روبه‌رو می‌کند. هنوز کارهای زیادی باید انجام شود. اینکه قانونی وضع شده که زنها می‌توانند در انتخابات نامزد شوند کافی نیست. باید کارهای زیادی انجام شود تا مشارکت زنان در عربستان افزایش پیدا کند.»

با این‌حال خانم ویلفور معتقد است مقایسه کشوری مانند عربستان که از قواعد دموکراتیک پیروی نمی‌کند، با کشورهایی که مدل دموکراسی را رعایت می‌کنند، امکان‌پذیر نیست. اما او می‌گوید تغییر به آهستگی صورت می‌گیرد. کریستینا ویلفور می‌افزاید:

«تغییر حتی در خاورمیانه و مناطق جنگی مثل سوریه هم اتفاق می‌افتد. حتی در زمان جنگ و بحران، زنانی هستند که فکر می‌کنند باید صدایشان شنیده شود و جایگاهی در اداره کشور داشته باشند. این چیزی است که من خودم در سوریه دیدم. حتی درعراق که شرایط دشواری دارد زنهایی هستند که فعالیت سیاسی می‌کنند.»

واضح است که اگر روند مشارکت زنان در پارلمان‌ها به همین صورت کنونی پیش برود زنان به عنوان نیمی از جمعیت جهان تا سال‌ها به برابری جنسیتی با مردان دست پیدا نخواهند کرد.