نمایشگاه مطبوعات ایران فرصتی شد برای اینکه بحث هر از گاه رسانه‌ای شونده رمان «زوال کلنل»، اثر محمود دولت‌آبادی، بار دیگر موضوع سخنان وزیر ارشاد قرار بگیرد، رمانی که نشر چشمه آن را سال ۱۳۸۷ به وزارت ارشاد ارائه کرد و هنوز مجوز نگرفته است.
علی جنتی در پاسخ به خبرنگارانی که از سرنوشت این رمان پرسیده‌اند، گفته است که این کتاب مواردی دارد که هنوز رفع نشده اما این بار خودش شخصا‌ً آن را خواهد خواند و اگر اصلاحات محمود دولت‌آبادی بر این کتاب قابل قبول باشد مجوزش صادر خواهد شد.
Your browser doesn’t support HTML5
برنامه هفتگی «نمای دور، نمای نزدیک»
دو روز بعد سخنگوی وزارت ارشاد، محمد حسین نوش‌آبادی هم در همین باره به خبرنگاران پرسنده از این کتاب گفت که وزارت ارشاد در بررسی کتب، کاری به نویسنده وشخص ندارد، بلکه با توجه به محتوای اثر به آن مجوز می‌دهد.
از علی اصغر رمضانپور که در دولت محمد خاتمی چند سالی معاونت فرهنگی وزارت ارشاد را بر عهده داشته و اکنون ساکن بریتانیا است می‌پرسم که این مدعا به چه میزان پایه در واقعیت این سه دهه سانسور و ممیزی دارد.
علی اصغر رمضانپور: «این واقعیت را نمی‌شود نادیده گرفت که اسم افراد در تعیین این که کتاب تا چه درجه ممیزی شود و به آن مجوز نشر داده شود یا نه، همواره موثر بوده. البته واقعیت این است که به جز مقطعی در دوران آقای احمدی‌نژاد که این اسامی به طور رسمی از جانب وزارت اطلاعات به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام شده بود که این افراد حق انتشار کتاب ندارند، بقیه دوره‌ها ما هیچ فهرست رسمی از افراد ممنوع القلم نداشته‌ایم. اما واقعیت این بوده که همواره به نام افراد توجه می‌شده، آن هم به دو دلیل. یکی این که نام آن افراد برای جامعه تداعی‌کننده موضع خاص آنها نسبت به یک مسئله فرهنگی یا سیاسی و اجتماعی است که حکومت چندان مایل به طرح آنها در اجتماع نیست. دوم به این دلیل که اگر آن مطلب در کتاب یک چهره شناخته شده بیاید، بیشتر خوانده و دیده می‌شود و در واقع به تاریخ می‌پیوندد.»
در همین باره فرج سرکوهی منتقد کتاب و نویسنده ساکن آلمان هم می‌گوید:
«این سخن کاملا‌ً دروغ است و یکی از دلایلش هم این است که همین چند وقت پیش رئیس اداره کتاب یا معاونت فرهنگی وزارت ارشاد ـ یکی از این دو، حالا من درست یادم نیست ـ در یک مصاحبه که اتفاقا‌ً در روزنامه‌های اصلاح‌طلب، یعنی روزنامه‌های طرفدار دولت روحانی هم چاپ شد و از این رو دچار تحریف نمی‌توانست شده باشد، گفت که ما به محتوای کتاب نگاه می‌کنیم، اما یک فهرست هم وجود دارد که نهادهای امنیتی به وزارت ارشاد داده‌اند و آن فهرست را طبیعتا‌ً ما رعایت می‌کنیم.
اول این که چنین اظهاراتی به معنای تکذیب حرف‌های خودشان است و دوم این که تمامی این تجربه ۳۰ ساله نشان می‌دهد که نمی‌خواهند آثار نویسندگانی که به قول خودشان ضد انقلاب هستند، در جامعه مطرح شوند.
یکی از سیاست‌های اصلی جمهوری اسلامی در همه این سال‌ها این بوده و هنوز هم هست که بخش‌هایی از فرهنگ جامعه ایران را از ذهن جامعه پاک کند. البته موفق نشده اما این سیاست را همیشه دنبال کرده.»
در جلسه دیدار سخنگوی وزارت ارشاد با خبرنگاران، او در پاسخ به خبرنگاری که علت مجوز نگرفتن رمان زوال کلنل آقای دولت‌آبادی را جویا شده بود گفت که وزارت ارشاد در طول سال به ۶۵ هزار عنوان کتاب مجوز می‌دهد و کسی از آن حرفی نمی‌زند، اما تنها درباره مواردی که مجوز صادر نشده صحبت به میان می‌آید.
علی اصغر رمضانپور، کارشناس حوزه فرهنگی و کتاب در این باره این طور پاسخ می‌دهد:
«خصلت اصلی سانسور این است که کیفیت را گاهی از طریق قربانی کردن در پای کمیت از بین می‌برد. مثلا‌ً به همین سخنان اخیر آقای نوش‌آبادی دقت کنید که به عنوان سخنگوی وزارت ارشاد حرف می‌زند. وقتی به وزارت ارشاد انتقاد می‌شود که چرا سانسور می‌کند و به کتاب‌ها اجازه انتشار نمی‌دهد، او می‌گوید خب ما به این همه کتاب اجازه انتشار دادیم و حالا به چند تا ندادیم. گویی این که مجوز انتشار به کتاب‌های دیگر دلیل می‌شود که برخی کتاب‌ه اجازه انتشار داده نشود. در حالی که از نظر فرهنگی، اجتماعی و سیاسی دقیقا‌ً همان کتاب‌هایی که به آنها اجازه نشر داده نمی‌شود اهمیت دارد.»
فرج سرکوهی اما معتقد است که این یک بازی زبانی از سوی سخنگوی وزارت ارشاد بیشتر نیست تا واقعیت مهم‌تری را پنهان کند:
«بحثی زبانشناس‌ها دارند در رابطه با سوء‌استفاده از زبان یا ساقط کردن زبان از معنای واقعی‌اش و به کار بردن واژه‌ها در معنای دیگری برای پنهان کردن واقعیت. این مسئله در ایران بسیار رایج است.
یکی از صحبت‌های همیشگی مسئولان وزارت ارشاد این است که شمار عناوین کتاب‌های تازه چاپ شده در ایران خیلی بالا است. این درست است. اما آنها با این حرف می‌خواهند پایین بودن تیراژ کتاب‌ها را مخفی کنند. از طرف دیگر وقتی ما صحبت از تعداد عناوین کتاب‌های منتشر شده می‌کنیم، باید یک مسئله را در نظر داشته باشیم. می‌دانیم که وزارت ارشاد در آمارهایی که ارائه می‌دهد، حتی کتاب‌های درسی، کتاب‌های دانشگاهی و کمک آموزشی و کتاب‌های ناشران دانشگاهی هم را جزو عناوین تازه محسوب می‌کند، به اضافه کتاب‌های مذهبی که شمارشان خیلی بالا است. همچنان که اگر شما نگاه کنید در اتحادیه ناشران، ناشران دانشگاهی آمده‌اند و جزو اتحادیه تهران هستند در حالی که آنها اصولا‌ً نه مسئله سانسور دارند و نه با مشکلاتی مواجهند که ناشران دیگر با آنها سر و کار دارند. بنابراین مسئله تعداد عناوین در ایران یک آمار جعلی است که واقعیت را نشان نمی‌دهد. ارجاع به این آمار برای پوشاندن واقعیت انجام می‌شود.»
محمود دولت‌آبادی هفته گذشته در گفت‌وگویی با خبرنگاران گفته بود که به زودی برای آخرین بار از وزیر ارشاد و معاونش وقت خواهد گرفت تا آنطور که می‌گوید از آنها بپرسد که چرا این آسیب‌ها به من وارد می‌شود.
اما هم علی جنتی وزیر ارشاد و هم محمدحسین نوش‌آبادی، سخنگوی این وزارتخانه در فاصله کوتاهی تاکید کردند که هیچ مشکلی با شخص محمود دولت‌آبادی وجود ندارد، بلکه علت صرفا‌ً وجود مواردی در کتاب است که باید رفع شوند و تا رفع نشوند خبری از مجوز نیست.
محمود دولت‌آبادی خرداد ماه گذشته گفته بود که در چهار نوبت موارد مورد نظر ارشاد را بازبینی و تغییر داده است.
علی اصغر رمضانپور در این باره می‌گوید:
«وقتی به کتاب آقای دولت‌آبادی اجازه داده نمی‌شود در واقع لطمه‌ای است که به ادبیات ایران زده می‌شود. اینجا مسئله اصلا‌ً شخص آقای دولت‌آبادی نیست. این که آقای جنتی می‌آید و می‌گوید ما با آقای دولت‌آبادی مشکل نداریم، بلکه با "کلنل" مشکل داریم، انگار که مخاطب خود را احمق فرض می‌کند. برای اینکه کلنل که یک شخصیت واقعی نیست. کلنل هویتش را مدیون این است که در نوشته آقای دولت‌آبادی حضور دارد. اگر قلم آقای دولت‌آبادی نباشد، اگر نام آقای دولت‌آبادی نباشد که کلنلی به جهان واقعیتو تاریخ ادبیات نمی‌پیوندد.
بنابراین من فکر می‌کنم که این نوعی ستیز با ادبیات پیشرو و متحول در ایران و قله‌های ادبیات ایران مثل آقای دولت‌آبادی است که خودش را در ستیزه با یک رمان نشان می‌دهد و چنین توجیهی اصلا‌ً از نظر فرهنگی پذیرفته نیست. بلکه اتفاقا‌ً از آنجا که آقای دولت‌آبادی این کتاب را نوشته هرچه در آن کتاب باشد اهمیت فرهنگی می‌یابد و از این رو باید به آن مجوز بدهند.»
اما آقای نوش‌آبادی می‌گوید وزارت ارشاد هرگز زیر بار خطوط قرمز افراد و احزاب نخواهد رفت و خطوط قرمز این وزارتخانه بر اساس موارد قانونی انجام می‌شود.
به نظر می‌رسد با آن‌که یک بار یکی از فرماندهان عالی سپاه درباره شایعه صدور مجوز کلنل موضع تهدیدآمیزی اتخاذ کرد، اما از سوی دیگر کسانی هم وزارت ارشاد را برای تسریع در صدور مجوز این کتاب تحت فشار گذاشتند.
ترجمه رمان کلنل اثر محمود دولت‌آبادی در خارج از ایران تاکنون برنده جایزه سال ۲۰۱۳ یان میخالسکی در سویس بوده و یک بار نامزد جایزه ادبی بهترین کتاب‌ها به زبان انگلیسی در آمریکا و یک بار هم نامزد بوکر ادبی آسیا شده است.