اعدام شاید یکی از قدیمی‌ترین اعمالی باشد که حاکمان در تاریخ بشریت به انواع گوناگون به آن مشروعیت بخشیده‌اند، اما این مشروعیت بخشیدن به انتقام‌گیریِ غیرانسانی به نام خدا و قانون حداقل در اروپا دیگر مجاز نیست.
از جوامعی که فاقد ساختار دولتی بوده‌اند گرفته تا به امروز هزاران سال است که جرائمی که از دید حاکمان سنگین است با مجازات اعدام مواجه می‌شود. این پدیدۀ تاریخی به‌ویژه در دیکتاتوری‌های قرن بیستم منجر به جنایات سنگین دولتی شده است. احکام ناعادلانه و نادرست حتی در دموکراسی‌هایی که اعدام را کاملاً لغو نکرده‌اند منجر به جنایات دولتی نابخشودنی می‌شود.
انقلاب‌های خونین در سیصد سال گذشته مملو از اعدام هزاران انسان بی‌گناه بوده است؛ اعدام‌هایی که حاکمان وقت به آن‌ها مشروعیت سیاسی و مذهبی با ایدئولوژی‌های گوناگون می‌دادند و می‌دهند.
اتحادیه اروپا اعدام را لغو کرد
حکم اعدام با مادۀ سه و مادۀ پنج اعلامیۀ حقوق بشر در تضاد و ناسازگاری قرار دارد. اعدام حق زندگی و آزادی و امنیت را از انسان‌ها سلب می‌کند. طبق موازین حقوق بشری، اعدام و شکنجه و رفتارهای ظالمانه برخلاف انسانیت و شئون بشری است.
منشور حقوق اساسی اروپا بالأخره در ۷ دسامبر ۲۰۰۰ دارای اعتبار قانونی شد، به این معنا که همۀ کشورهای عضو شورای اروپا موظف می‌شوند که اصول قانونی مغایر با این منشور و به‌ویژه حکم اعدام را در قوانین ملی کشور خود لغو کنند. منشور حقوق اساسی اروپا در سال ۲۰۱۰ متعاقباً با تغییرات اندک تکمیل شد.
طبق مادۀ دو منشور حقوق اساسی اروپا هر انسانی حق زندگی دارد و به‌علاوه در بند دو مادۀ دو این منشور حکم اعدام قدغن شده است. از این رو در محدودۀ کشورهای اروپایی حکم اعدام لغو شده و هر کشور اروپایی بایستی در قوانین ملی خود حکم اعدام را در بند قوانین خود باطل کند.
ائتلاف جهانی علیه مجازات اعدام در سال ۲۰۰۲ روز ۱۰ اکتبر را روز جهانی علیه اعدام خواند. از آن روز به بعد نه فقط گروه‌های کوچک و بزرگ در سراسر جهان خواهان لغو اعدام شده‌اند که در سال ۲۰۰۷ شورای اتحادیه اروپا و اتحادیه اروپا نیز به امر لغو اعدام پا فشاری کردند و حتی مجمع عمومی سازمان ملل در همان سال برای اولین بار به لغو اعدام در جهان رأی مثبت داد.
یکی از دستاوردهای تاریخی شورای اروپا این بوده است که در عمل از سال ۲۰۰۷ به بعد در اروپا هیچ انسانی دیگر در اروپا اعدام نشده است. شورای اروپا شامل ۴۷ کشور است. فدراسیون روسیه یک موراتوریوم یعنی توقف و مهلت موقت قانونی برای اعدام مقرر کرده است. این کشور پروتکل شمارۀ شش کنوانسیون اروپایی حقوق بشر را در سال ۱۹۹۷ امضا کرد ولی تا کنون آن را تصویب نکرده است.
در این کنوانسیون، اعدام در دوران صلح غیرمجاز شناخته شده بود. البته در پروتکل شمارۀ ۱۳ این کنوانسیون در سال ۲۰۰۲ مقرر شده که اعدام در دوران جنگ نیز ممنوع است. از ۴۷ کشور عضو شورای اروپا تا کنون فقط آذربایجان و فدراسیون روسیه این پروتکل را امضا نکرده‌اند، ارمنستان آن را امضا ولی تصویب نکرده و لهستان مصمم است که آن را تصویب کند.
شورای اروپا و ۲۷ عضو اتحادیه اروپا کوشش می‌کنند که خود شریک اعدام انسان‌ها توسط کشورهای سوم نشوند و از این رو تصمیم گرفته‌اند وسایلی را که از آن‌ها برای اعدام استفاده می‌شود، به کشورهای سوم صادر نکنند.
البته این سیاستی سمبولیک بیش نیست، زیرا قطعه‌ای طناب یا یک جرثقیل و یا یک تیر ارزان‌قیمتِ تفنگ و مسلسل در هر کشوری یافت می‌شود. دستاورد چشمگیر تاریخی اروپا در این مطلب خلاصه می‌شود که شورای اروپا منطقه‌ای شامل ۴۷ کشور تشکیل داده است که در آن اعدام محکوم و غیرمجاز شمرده می‌شود و در اروپا به اعدام هیچ نوع مشروعیتی دیگر داده نمی‌شود.
افزون بر همۀ جنبه‌های حقوقی ماجرا، تا به حال ثابت نشده است که تهدید به اعدام می‌تواند تبهکاری را از انجام جرم منصرف کند و مانع آن شود. در مقابل این امر، چنانچه انسان بی گناهی به‌اتهام ارتکاب جرمی که انجام نداده به جزای اعدام محکوم شود و حتی بعد از سال‌ها وقفه و تعلیق اعدام اجرا شود، زندگی آن انسان بی‌گناه دیگر برگشت‌ناپذیر می‌شود و این امری نابخشودنی است.
اعدام در جهان کنونی: ۱۲ مثال
حکم اعدام به‌عنوان مجازاتی که یک انسان از خطر آن نتواند برهد، امروزه مورد بحث در سطح بین‌المللی قرار گرفته و زیر سؤال رفته است. برای مثال، چهل‌وششمین رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا، جو بایدن، مخالف حکم اعدام است و دولت او در سطح فدرال اعدام را متوقف نموده است. با وجود این‌که هنوز در ۲۰ ایالت این کشور حکم اعدام قابل اجراست، در ۲۳ ایالت حکم اعدام لغو و در ۷ ایالت موراتوریوم برقرار شده، یعنی اعدام با مهلت موقت قانونی در این ایالات متوقف شده است.
تشنج بین طرفداران و مخالفان اعدام در ایالات متحده آمریکا آشکار است. در سیستم سیاسی آمریکا ایالات استقلال نسبی حقوقی دارند. از این رو رئیس‌جمهور و دولت می‌توانند اعدام را در سطح فدرال متوقف کنند ولی در بعضی از ایالات اعدام قابل اجرا بماند.
با این‌که هیچ رقمی ارزش زندگی را نمی‌تواند بسنجد، شاید این ارقام جهت شناخت چالش این مشکل کمک کند:
- ائتلاف جهانی علیه مجازات اعدام در خصوص یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های دموکراسی در آمریکا می‌نویسد که در حال حاضر دو هزار و ۶۵۴ انسانِ محکوم به مرگ در زندان به سر می‌برند. در سال ۲۰۲۱ تا به حال پنج انسان اعدام شده‌اند، در سال قبل از آن ۱۷ انسان و در سال ۲۰۱۹ پنج نفر بیشتر یعنی ۲۲ انسان اعدام شدند. امید می‌رود که روزی ایالات متحده آمریکا قوانین اتحادیه اروپا را سرمشق خود قرار دهد.
- در چین در حال حاضر یک هزار و پانصد انسانِ محکوم به مرگ در زندان به سر می‌برند. در سال جاری تا به حال در این کشور دو هزار انسان اعدام شده‌اند. در سال ۲۰۲۰ چهار هزار انسان اعدام شدند و در سال ۲۰۱۹ دو هزار انسان.
- در پاکستان در حال حاضر پنج هزار انسانِ محکوم به مرگ در زندان به سر می‌برند. ولی از سال ۲۰۱۹ به بعد هیچ اعدامی صورت نگرفته است. در سال ۲۰۱۹ چهارده انسان اعدام شدند.
- در هندوستان در حال حاضر ۳۷۱ انسانِ محکوم به مرگ در زندان به سر می‌برند. در سال جاری در این کشور اعدامی صورت نگرفته و آخرین بار در سال ۲۰۲۰ چهار انسان اعدام شدند. در سال ۲۰۱۹ در این کشور اعدامی صورت نگرفت.
- در اندونزی در حال حاضر ۳۰۸ انسانِ محکوم به مرگ در زندان به سر می‌برند. اعدام آخرین بار در این کشور در سال ۲۰۱۶ صورت گرفته است.
- در کرۀ جنوبی در حال حاضر ۶۱ انسانِ محکوم به مرگ در زندان به سر می‌برند. اعدام آخرین بار در این کشور در سال ۱۹۹۷ صورت گرفته است.
- در کرۀ شمالی در حال حاضر یک هزار انسان محکوم به مرگ در زندان به سر می‌برند. در سال جاری تا به حال پنج انسان اعدام شده‌اند. در سال ۲۰۲۰ هیجده انسان و در سال ۲۰۱۹ هشت انسان اعدام شدند.
- در ویتنام در حال حاضر ششصد انسانِ محکوم به مرگ در زندان هستند. در سال جاری تا به حال ۸۵ انسان اعدام شده‌اند و در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۱۹ نیز در هر سال ۸۵ انسان اعدام شدند.
- در روسیه آخرین بار در سال ۱۹۹۹ اعدام انجام شده است.
- در عربستان سعودی در حال حاضر ۴۶ انسانِ محکوم به مرگ در زندان به سر می‌برند. در سال جاری تا به حال ۴۴ انسان اعدام شده‌اند. در سال ۲۰۲۰ بیست و هفت انسان و در سال ۲۰۱۹ صد و هفتاد و چهار انسان اعدام شدند.
- در مالزی در حال حاضر یک هزار و ۲۷۵ انسان محکوم به مرگ در زندان هستند و از سال ۲۰۱۷ به بعد در این کشور اعدامی انجام نشده است.
- در جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر پنج هزار انسان محکوم به مرگ در زندان به سر می‌برند. در سال جاری میلادی تا به حال ۱۸۰ انسان اعدام شده‌اند. در سال قبل از آن ۲۴۶ انسان و در سال ۲۰۱۹ نیز ۲۷۳ انسان اعدام شدند.
- بررسی فاجعۀ افغانستان هم در این مقال نمی‌گنجد.
می‌شود چنین نتیجه گرفت که در چین و ایران نسبت به کل کشورهای دیگر جهان بیشترین اعدام‌ها انجام می‌شود و هیچ دورنمایی، نه در چین و نه در ایران، دیده نمی‌شود از این‌که تغییر چشمگیری در خصوص حکم اعدام در چارچوب قوانین حاکم هر دو کشور انجام بگیرد.
نگاهی اجمالی به آینۀ تاریخِ اعدام در قرون وسطی
شاید نگاهی به تاریخ اعدام امیدوارکننده باشد که تغییر اجتماعی و سیاسی در این جهان امکان‌پذیر است، زیرا تاریخ مجازات‌های از دید امروزی انزجارآورِ اعدام در اروپا نشان می‌دهد که رشد و تکامل بشری موجب تغییر قوانین وحشت‌انگیز می‌شود.
در قرون وسطی و در ابتدای عصر جدید در اروپا انسان‌ها به‌صورت کاملاً وحشیانه‌ای تنبیه و مجازات می‌شدند. انسان‌ها را تکه‌تکه و مثله می‌کردند، تا حد مرگ شلاق می‌زدند، به بدن‌شان با میله‌های آتشین داغ ننگ می‌زدند و یا یک انسان را به چرخ می‌بستند و استخوان‌هایش را خرد می‌کردند. این رفتارها قرن‌ها در اروپا مرسوم بود؛ اعمالی که امروز موجب اشمئزاز و دلزدگی یک بشر متمدن می‌شود.
پیتر شوستر Peter Schuster در کتابی به‌نام تبهکاران، قربانیان، قدیس‌ها تاریخ قتل را نوشته است. او در ابتدای کتابش یکی از بی‌رحمانه‌ترین اعدام‌هایی را که در تاریخ اروپا در ۱۷ سپتامبر ۱۶۰۴ انجام گرفته، شرح می‌دهد.
به طور خلاصه یکی از قضایای فاجعه‌آمیز قرون وسطی از این قرار است که در آن زمان بین کلیسای لوتری و کالوینیستی اختلافات شدیدی برقرار بود، به‌طوری که کشیش‌های لوتری مخالفان خود را از عشای ربانی طرد کردند. فردی حقوقدان به نام هنینگ برابانت که یکی از منتقدین کلیسای لوتری بود و با کلیسای کالوینیست‌ها همکاری می‌کرد، اعلامیه‌هایی علیه کشیش‌های لوتری می‌نویسد. برابانت خواهان حق اظهارنظر مردم و حق شرکت در تصمیم‌گیری‌های سیاسی مردم فقیر نیز بود. برابانت سرانجام از کلیسا طرد و به‌اتهام «پیمان با شیطان» و مسئول قیام مردمی همراه طرفدارانش اعدام می‌شود.
در ابتدا جلاد شهر انگشت‌های دست راست برابانت را می‌برد، به‌اتهام شهادت دروغین. دلیل بریدن انگشت‌های دست راست او این بود که با آن انگشت‌ها نشانۀ قسم خوردن نشان می‌دهند. بعد او را با یک انبردست آتشین داغ می‌زنند، آلت تناسلی او را می‌برند و درحالی‌که هنوز زنده بود جلاد شهر سینۀ او را می‌برد و قلب او را از بدنش درمی‌‌آورد و با این عضو بدن به صورت نیمه‌مرده سیلی می‌زند.
شوستر می‌نویسد که ادعای کشیش حاکم این بوده است که این نوع اعدام در مقایسه با شکنجه‌هایی که ملعونین و لعنت‌شدگان در جهنم تجربه خواهند کرد هیچ است.
حدود ۵۱۸ سال از این پدیده گذشته و امروز آلمان یکی از کشورهای اروپایی است که در صدر جنبش جهانی علیه اعدام قرار دارد.
ادامه دارد...
