شش سال پس از آخرین باری که شی جین پینگ، رئيس‌جمهور چین به ایالات متحده رفته بود، او بار دیگر برای ملاقات با همتای آمریکایی خود به این کشور سفر می‌کند. آقای شی این بار نه با دونالد ترامپ که با جانشین او یعنی جو بایدن در سانفرانسیسکو و در حاشیه اجلاس همکاری‌های اقتصادی آسیا و اقیانوسیه به گفت‌وگو می‌نشیند.
مذاکرات رهبران این دو قدرت جهانی در حالی صورت می‌گیرد که نسبت به آخرین نشست میان بایدن و شی، نه تنها روابط دو کشور گرم‌تر نشده که عوامل داخلی و منطقه‌ای و بین‌المللی بر تنش‌های دو طرف شدت بخشیده است.
براساس اعلام وزارت خارجه چین، شی جین پینگ از روز ۱۴ تا ۱۷ نوامبر در آمریکا خواهد بود تا ضمن حضور در نشست همکاری‌های اقتصادی آسیا و اقیانوسیه با جو بایدن نیز دیدار کند. بر اساس اعلام رسمی قرار است دو رهبر روز چهارشنبه ۱۵ نوامبر (۲۴ آبان) در سانفرانسیسکو با یکدیگر دیدار کنند. دربارهٔ ملاقات بایدن و شی چه می‌دانیم؟
بازگشت شی به آمریکا پس از شش سال
آخرین بار شی جین پینگ در آوریل سال ۲۰۱۷ به آمریکا سفر کرده بود و در فلوریدا با دونالد ترامپ دیدار کرد. در آن زمان ترامپ پیش‌بینی کرده بود که بسیاری از مشکلات بالقوه در روابط بین دو کشور پس از ملاقات رهبران پایان خواهد یافت، اما شاید همان سفر پایه‌های تشدید اختلافات میان واشینگتن و پکن را پی‌ریزی کرد؛ دو قدرت اقتصادی جهان وارد جنگ تجاری با یکدیگر شدند که هنوز هم ادامه دارد.
این‌بار ایالات متحده در فضایی کمتر صمیمی میزبان رهبر اقتصاد بزرگ جهان است و جو بایدن امیدوار است در دومین دیدار خود از زمان انتخاب به‌عنوان رئيس‌جمهور آمریکا با شی جین پینگ بتواند تا اندازه‌ای از اختلافات شدت‌گرفته میان پکن و واشینگتن بکاهد.
درست یک سال قبل اولین و تنها دیدار بایدن به‌عنوان رئيس‌جمهور آمریکا با شی جین پینگ روز ۱۴ نوامبر ۲۰۲۲ در بالی اندونزی و در حاشیه نشست سران گروه ۲۰ برگزار شد. از آن زمان چندین بار قرار بوده این دو با یکدیگر ملاقات کنند و هر بار این مسئله به دلایلی به تعویق افتاده است.
با این حال بایدن سال‌هاست که شی را می‌شناسد. او نخستین بار در تابستان ۲۰۱۱ وقتی در یک تور شش‌روزه راهی چین شده بود، با شی جین پینگ که در آن زمان او هم معاون رئيس‌جمهور بود، دیدار کرده بود. او در طول آن سفر بسیار به شی جین پینگ نزدیک شده و روابط عمیق و شخصی قابل‌توجهی با این مرد قدرتمند چینی برقرار کرده بود.
جنگ تجاری
روابط اقتصادی و تجاری میان چین و ایالات متحده آمار قابل توجهی دارد. بر اساس آمار رسمی دولت آمریکا، تجارت کالا و خدمات میان دو کشور در سال ۲۰۲۲ بالغ بر ۷۵۸ میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار بوده است. از این میزان صادرات از آمریکا به چین ۱۹۵ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار و سهم صادرات محصولات چینی به ایالات متحده بیش از ۵۶۲ میلیارد دلار بوده است.
بر این اساس، کسری تجاری کالا و خدمات ایالات متحده با چین در سال ۲۰۲۲ بیش از ۳۶۷ میلیارد دلار بوده است. این اعداد نشان می‌دهد که سهم واردات محصولات چینی به آمریکا به‌صورت قابل توجهی بیش از کالاهای آمریکایی بوده که وارد چین شده‌اند.
همچنین اعمال محدودیت‌های طرفین برای یکدیگر در فضای تجاری تنش‌ها میان دو کشور را افزایش داده است.
چین در ماه گذشتهٔ میلادی محدودیت‌های صادراتی جدیدی را برای گرافیت که یک ماده معدنی حیاتی در صنعت خودروهای الکتریکی است، به خارج از کشور در نظر گرفت. این اقدام پکن در پاسخ به اقدام واشینگتن برای محدودیت فروش تراشه‌های هوش مصنوعی پیشرفته به چین صورت گرفت. اقدام آمریکا می‌تواند باعث شود غول‌های فناوری چینی مثل علی‌بابا و بایدو با مشکلاتی در حوزهٔ تراشه‌ها مواجه شوند.
اما ریشهٔ این اختلافات به دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ برمی‌گردد؛ زمانی که کاخ سفید در واکنش به تجارت ناعادلانهٔ چین، تعرفه‌های گسترده‌ای را برای محصولات چینی وضع کرد. از آن زمان دو طرف در یک جنگ تجاری تقابلی و فزاینده قرار گرفته‌اند که هر روز بر عمق آن افزوده شده است.
هرچند جنگ تجاری چین و آمریکا به دوران ترامپ برمی‌گردد، اما زمانی که بایدن در سال ۲۰۲۱ به قدرت رسید، بسیاری از سیاست‌های تجاری تقابلی دولت پیشین از جمله تعرفه‌ها برای چین را حفظ کرد.
نرخ مالیات ایالات متحده بر واردات چینی اکنون از ۱۹ درصد هم فراتر رفته است درحالی‌که این عدد در سال ۲۰۱۸ و پیش از آغاز سیاست‌های تقابلی ترامپ تنها ۳ درصد بود. همچنین بر اساس محاسبات مؤسسه اقتصاد بین‌الملل پترسون، مالیات واردات چین بر کالاهای آمریکایی هم از ۸ درصد در سال ۲۰۱۸ به ۲۱ درصد در وضعیت فعلی رسیده است.
بایدن در این مدت تلاش کرده اتکای اقتصادی آمریکا به کارخانه‌های چینی را کاهش دهد، ضمن این‌که محدودیت‌های گسترده‌ای برای چین با هدف جلوگیری از دستیابی این کشور به تراشه‌های کامپیوتری هوش مصنوعی وضع کرده است.
در مقابل چین هم در ماه اوت محدودیت‌هایی برای صادرات مواد معدنی و فلزات ارزشمندی چون گالیم و ژرمانیوم به خارج از کشور وضع کرده که صادرکنندگان چینی را مجبور می‌کند برای این کار از دولت مجوزهای لازم را دریافت کنند.
مسئلهٔ تایوان
از زمان حضور مائو تسه‌تونگ در قدرت در چین در سال ۱۹۴۹ و حتی پیش از حمله کیم ایل سونگ، رهبر کره شمالی، به همسایه جنوبی خود در سال ۱۹۵۰، چینی‌ها اندیشه حمله به تایوان و اشغال این جزیره را در سر داشته‌اند. هرچند این اتفاق تاکنون رخ نداده اما پکن استقلال این جزیره را به رسمیت نمی‌شناسد و با حساسیت بسیار روابط میان تایپه با دیگر کشورهای جهان را دنبال می‌کند.
ایالات متحده و کشورهای غربی و اروپا بارها به سران حزب کمونیست هشدار داده‌اند که هرگونه اقدام نظامی علیه تایوان می‌تواند عواقب وحشتناکی برای اقتصاد چین به همراه داشته باشد. با این حال چین در ماه‌های اخیر مانورهای نظامی فراوانی در نزدیکی حریم هوایی و دریایی این جزیره انجام داده و این تحولات باعث شده نگرانی‌ها درخصوص انجام اقدام نظامی احتمالی از سوی پکن علیه تایپه افزایش یابد.
در همین حال سفر نانسی پلوسی، رئيس وقت مجلس نمایندگان آمریکا، در ماه اوت ۲۰۲۲ به تایوان تنش‌های میان آمریکا و چین را به بالاترین حد رساند. پکن در واکنش تمام روابط نظامی خود را با ایالات متحده قطع کرد؛ اتفاقی که می‌تواند خطر تقابل‌های نظامی ناخواسته را میان این دو قدرت نظامی افزایش دهد.
تایوان جزیره‌ای است که توسط تنگه تایوان از چین جدا شده و از سال ۱۹۴۹ به‌طور مستقل از سرزمین اصلی چین اداره می‌شود. پکن، تایپه را بخشی از سرزمین اصلی خود می‌داند و استقلال آن را به رسمیت نشاخته است. در این جزیره ۲۳ میلیون نفر با دیدگاه‌های سیاسی متفاوت زندگی می‌کنند. تنش‌ها میان تایپه و پکن از سال ۲۰۱۶ و از زمان انتخاب تسای اینگ‌ون به‌عنوان رئيس‌جمهور این جزیره تشدید شده است.
بالن‌های تجسسی و روابط دوجانبه
کشف بالن‌های تجسسی یا جاسوسی چینی در آمریکا در ماه فوریه سال جاری یکی دیگر از نقاط چالش میان دو کشور بود که باز هم دیوار بی‌اعتمادی میان دو طرف را بلندتر کرد.
از آن زمان چین بارها اعلام کرده که این بالن‌ها برای اهداف هواشناسی و برنامه‌های تحقیقاتی و با اهدافی غیرنظامی مشغول فعالیت بوده‌اند و ورود آن‌ها به حریم هوایی ایالات متحده یک حادثهٔ غیرمنتظره بوده است.
پکن همچنین مدعی شده که هیچ برنامهٔ جاسوسی یا اهداف نظامی پشت این بالن‌ها نبوده و از آمریکا خواسته بود صرف‌نظر از «فضاسازی‌های رسانه‌ای» با این مسئله برخورد کند. این در حالی است که مدتی پس از انتشار اخبار مربوط به سرنگونی این بالن‌ها، جو بایدن با انتقاد از چین برای این مسئله، همتای چینی خود را با «دیکتاتورها» مقایسه کرده بود؛ اظهارنظری که خشم متقابل پکن را هم به همراه داشت.
سی‌ان‌ان در ماه سپتامبر در گزارشی به‌نقل از منابع اطلاعاتی گفته بود چین پس از این جنجال‌ها، برنامهٔ بالن‌های نظارتی خود را به حالت تعلیق درآورده است؛ اقدامی که می‌تواند نشانی از تمایل پکن برای دامن نزدن به تنش‌های شدت‌گرفته میان ایالات متحده و چین باشد.
در آن گزارش به نقل از منابع اطلاعاتی آمریکایی همچنین آمده بود که به باور آن‌ها رهبران حزب کمونیست چین قصد نداشتند این بالن را از ایالات متحده عبور دهند و حتی اپراتورهای نظارتیِ این پروژه را به‌خاطر این حادثه توبیخ کرده‌اند.
اما علاوه بر مسئلهٔ بالن‌ها، قطع روابط نظامی میان پکن و واشینگتن که پس از سفر نانسی پلوسی به تایوان صورت گرفت، یکی دیگر از نگرانی‌هایی است که مقام‌های آمریکایی امیدوارند در نشست بایدن و شی به آن پرداخته شود.
جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید، در این خصوص گفته است: «ما بر این باوریم که ارتباطات نظامی برای مدیریت مسئولانه رقابت میان دو طرف و همچنین اطمینان از این‌که این رقابت به یک درگیری تبدیل نمی‌شود، ضروری است.»
این مقام ارشد کاخ سفید همچنین ابراز امیدواری کرده که در گفت‌وگوهای رهبران دو کشور این رابطه مجدداً برقرار شود چرا که به باور او نبودِ آن می‌تواند به اشتباه محاسباتی و دیگر نتایجِ متعاقب آن منجر شود.
جنگ روسیه با اوکراین
از حدود ۲۰ ماه پیش که حملهٔ روسیه به اوکراین آغاز شد، آمریکا نگران بود که چین با کمک‌های خود، پوتین را در این حمله نظامی یاری کند و زمینه را برای موفقیت جنگ روسیه در اوکراین هموار سازد.
با این حال جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید، روز ۱۳ نوامبر در نشست مطبوعاتی صراحتاً اعلام کرد که هیچ مدرکی مبنی بر کمک‌های نظامی چین به روسیه وجود ندارد و واشینگتن ادعایی در خصوص این‌که پکن در جنگ روسیه علیه اوکراین به یاری ماشین نظامی پوتین رسیده، ندارد.
او در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: «آخرین ارزیابی ما نشان می‌دهد که چین از ارسال تسلیحات به روسیه در چارچوب درگیری‌های اوکراین خودداری کرده است.» او همچنین تأکید کرد که این برآورد کاخ سفید بر اساس داده‌های جمع‌آوری‌شدهٔ چند روز پیش است.
با این حال، پیش از این پنتاگون در گزارشی و با استناد به اطلاعات گمرکات روسیه فاش کرده بود که مسکو محصولاتی دومنظوره و با کاربرد ثانویه از چین تهیه کرده که می‌تواند در جنگ علیه اوکراین مورد استفاده قرار گیرد. این خریدها شامل سلاح‌های کوچک، قطعات یدکی و تجهیزات ناوبری و تجهیزات حفاظتی بوده است.
این در حالی است که پیشتر آنتونی بلینکن هم در اظهارنظری گفته بود که بعید است چین به روسیه تسلیحات ارسال کند. البته همان‌طور که انتظار می‌رفت، پکن به تحریم‌های جهانی به رهبری آمریکا و اروپا علیه روسیه نپیوسته و همچنان روابط نزدیک میان شی جین پینگ و پوتین بر سر جای خود باقی است.
همچنین ویلیام برنز، رئيس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا، سیا، در ماه آوریل در یک سخنرانی هشدار داده بود که با انزوای روسیه پس از حمله به اوکراین، این کشور در حال تبدیل شدن به مستعمرهٔ اقتصادی چین است.
آقای برنز که سابقهٔ فعالیت به‌عنوان سفیر ایالات متحده در روسیه را هم دارد، همچنین افزوده بود این وابستگی شامل صادرات انرژی و مواد خام است که مسکو مجبور است به‌دلیل تحریم‌های بین‌المللی با قیمت پایین‌تر آن‌ها را به چین بفروشد.
در جریان سفر اخیر ولادیمیر پوتین به چین، شی ابتکاری برای ایجاد یک «الگوی توسعه» میان دو کشور پیشنهاد کرد که مورد استقبال رئيس‌جمهور روسیه هم قرار گرفت.
تمام این موارد در حالی رخ می‌دهد که آمریکا و اروپا میلیاردها دلار به اوکراین می‌رسانند تا این کشور بتواند از خود در مقابل تجاوز نظامی روسیه دفاع کند. در چنین شرایطی قابل انتظار است که موضوع جنگ اوکراین و و روابط میان مسکو و پکن هم روی میز مذاکرات بایدن و شی جین پینگ قرار داشته باشد.
جنگ اسرائيل و حماس و نقش چین برای کنترل ایران
تازه‌ترین مناقشه در عرصهٔ جهانی از ۷ اکتبر (۱۵ مهر) و در منطقهٔ خاورمیانه رخ داده است؛ جایی که حمله گروه افراطی حماس به اسرائيل معادلات تازه‌ای را در این منطقه پرآشوب رقم زده است. این گروه که تحت حمایت جمهوری اسلامی ایران است، از سوی آمریکا و اتحادیهٔ اروژا یک سازمان تروریستی شناخته شده است.
در بیش از یک ماه اخیر ارتش اسرائيل تلاش کرده با هجوم گسترده به نوار غزه به آن‌چه به‌گفتهٔ اورشلیم «نابودی حماس» نامیده شده، دست یابد. با این حال در این فضا تبادل آتش میان نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی در منطقه با اسرائيل و همچنین حملاتی که از سوی آن‌ها به پایگاه‌های آمریکایی در عراق و سوریه صورت گرفته، نگرانی‌ها را از احتمال افزایش تنش‌های منطقه‌ای و گسترش آتش جنگ به نقاطی فراتر از اسرائيل و نوار غزه شدت بخشیده است.
این در حالی است که چین روابط بسیار نزدیکی با جمهوری اسلامی دارد و این کشور در مارچ ۲۰۲۳ با میانجی‌گری خود توانست تهران و ریاض را بر سر امضای یک توافق از سرگیری روابط بر سر یک میز بنشاند.
از روز ۷ اکتبر ۲۰۲۳ به بعد مقام‌های آمریکایی در سطوح مختلف و به شکل‌های گوناگون تلاش کرده‌اند به ایران هشدار دهند که هرگونه مداخلهٔ تهران در این مناقشه می‌تواند اثرات و تبعات خطرناکی برای صلح و امنیت منطقه‌ای در پی داشته باشد.
در چنین شرایطی مقام‌های آمریکایی امیدوارند جو بایدن بتواند در ملاقات دوجانبه با همتای چینی خود به این موضوع هم اشاره‌ای کند و از شی جین پینگ بخواهد با استفاده از نفوذ خود مقام‌های جمهوری اسلامی را برای عدم دخالت در این بحران تشویق کند.
این در حالی است که تهران هم ظاهراً از چین انتظار دارد که «نارضایتی جهان» را نسبت به رویکرد ایالات متحده در قبال این بحران به گوش جو بایدن برساند. ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، در نشست خبری اخیر خود گفت: «انتظار می‌رود رهبر چین توصیه‌های لازم را در خصوص رفتار غلط کاخ سفید در قبال مسئلهٔ فلسطین به بایدن انجام دهد.»
به هر ترتیب، ملاقات رهبران چین و آمریکا در فضایی مملو از سوءظن و بدبینی و پس از ماه‌ها تلاش تدارکاتی برای انجام این ملاقات صورت می‌گیرد و بایدن و شی جین پینگ احتمالاً تلاش خواهند کرد با وجود تمام اختلافات، زمینه را برای کاهش تنش‌ها و بهبود مناسبات دوجانبه هموار سازند.
