در پی توافق‌نامه نظامی جدید امضا شده بین جمهوری اسلامی ایران و سوریه، این احتمال قوت گرفته که سامانه‌های دفاع هوایی طراحی و ساخته شده ایران برای تقویت پدافند هوایی ضعیف و ناکارآمد سوریه، به ارتش این کشور تحویل شود.
ایران و سوریه در جریان سفر هفته گذشته سرلشکر محمد باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران به دمشق، تأیید کردند که در چارچوب توافق جدید، تهران تعهد کرده است که پدافند هوایی سوریه را ارتقا دهد اما به جزئیات آن اشاره نکردند.
ارشدترین مقام نظامی ایران پس از امضای توافق با وزیر دفاع سوریه، با بشار اسد، رئیس‌جمهوری این کشور، نیز دیدار کرد.
شواهد حاکی است که امضای این توافق‌نامه و سفر دوباره و به‌دور از جنجال رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران به سوریه که خبر آن تنها بعد از دیدار او با سرلشکر علی عبدالله ایوب، وزیر دفاع سوریه، از سوی دو کشور منتشر شد، نتیجه مذاکرات بدون سروصدا و پشت پرده بوده است و دو طرف پیشاپیش در خصوص جزئیات راه‌های تحکیم همکاری‌های نظامی به تفاهم رسیده بودند.
ایران در دوره اخیر سه سامانه پدافند هوایی با نام‌های «سوم خرداد»، «۱۵ خرداد» و «باور ۳۷۳» را جزو افتخارات پیشرفت‌های داخلی معرفی می‌کند. احتمال ارائه این سامانه‌ها به سوریه ظاهراً اکنون در دستور کار است.
نظامیان ایران بهار پارسال هنگام رونمایی از سامانه ۱۵ خرداد مدعی شدند که این سامانه قوی‌تر از پاتریوت آمریکایی است.
اندکی پس از آن نیز سامانه سوم خرداد، پهپاد پهن‌پیکر و گران‌قیمت آمریکایی گلوبال هاوک را در تیر ۱۳۹۸ در نزدیکی آبراه هرمز در خلیج فارس ساقط کرد.
توافق جدید نظامی ایران- سوریه شش ماه پس از کشته شدن قاسم سلیمانی، فرمانده پیشین نیروی قدس سپاه پاسداران، در شرایطی امضاء شد که سوریه زیر فشارهای سنگین آمریکا و اسرائیل است؛ از یک‌سو آمریکا اخیرا «قانون سزار» را برای تحریم هر عاملی که با سوریه دادوستد کند، اجرایی کرده و از سوی دیگر، اسرائیل حملات هوایی به سوریه را برای «ضربه زدن به ایران و هم‌پیمانانش» رها نکرده است.
بر اساس شواهد میدانی، ضعف دیرپای سوریه در دفاع هوایی حتی با دریافت سامانه روسی اس-۳۰۰ برطرف نشده است زیرا اسرائیل کماکان به حملات هوایی به سوریه ادامه می‌دهد. با این حال، پس از تحویل سامانه اس-۳۰۰ به سوریه، این حملات از آسمان لبنان صورت می‌گیرد.
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، سفرهای پرشماری به مسکو کرده بود تا ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، را از تحویل سامانه‌های اس-۳۰۰ به ارتش سوریه بازدارد؛ اما پس از یک حمله کم‌سابقه اسرائیل در اواخر شهریور ۱۳۹۷ در بندر لاذقیه که منجر به سرنگونی یک هواپیمای ترابری روسیه و کشته شدن ۱۵ نظامی این کشور شد، مسکو سامانه اس-۳۰۰ را به سوریه تحویل داد.
پس از تحویل این سامانه، حملات اسرائیل به سوریه با وقفه روبرو شد اما با تکرار و گسترش حملات، این شائبه بالا گرفته است که شاید پوتین به نتانیاهو قول داده تا این سامانه‌ها هنگام حملات اسرائیلی در سوریه خاموش شوند.
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، رئیس وقت کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، در پایان سفری به سوریه پس از یک بمباران سنگین اسرائیل، ابراز شگفتی کرده بود که سامانه‌های اس-۳۰۰ سوریه به هنگام حملات اسرائیل فعال نمی‌شود. مقامات روسی هنوز به این ادعا واکنش نشان نداده و سکوت را ترجیح دادند.
امیر موسوی، مدیر مرکز مطالعات استراتژیک و روابط بین‌الملل در تهران، روز یکشنبه ۲۱ تیر به خبرگزاری ایسنا گفت: «هنوز فعال‌سازی سامانه‌های اس۳۰۰ در اختیار سوریه نیست».
به گفته امیر موسوی، از سخنان رئیس‌جمهوری و وزیر دفاع سوریه در دیدار هفته گذشته با رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران «مشخص است که قرارداد تازه امضا شده بین تهران و دمشق یک توافق راهبردی و همه‌جانبه از بعد نظامی است»، «گرچه هنوز قسمت‌های اعظم آن محرمانه است».
این کارشناس ایرانی افزوده است بر اساس این قرارداد، ایران افزون بر سامانه‌ها و جنگ‌افزار پیشرفته، سامانه‌های پدافند هوایی به سوریه خواهد داد که استقرار آن «می‌تواند باعث تغییرات گسترده در معادلات منطقه شده و امکانات استراتژیک نظامی به سوریه بدهد».
با استناد به اظهارات امیر موسوی در مصاحبه او با ایسنا این احتمال می‌تواند مطرح باشد که ایران کوشش خواهد کرد تا لبنان را وارد توافق تهران- دمشق کند گرچه با توجه به فشارهای غرب بر بیروت، کار ساده‌ای نیست.
عبدالباری عطوان، سردبیر روزنامه رای‌الیوم، در خصوص مجهز شدن سوریه به سامانه‌های پدافند هوایی ایرانی نوشته بود که این اتفاق ممکن است قواعد بازی را در حریم هوایی سوریه تغییر دهد و این اقدام ایران «جبهه‌های متعددی را تقویت خواهد کرد که برای مقابله فراگیر در منطقه اهمیت دارد».
روزنامه اسرائیلی جروزالم‌پست مجهز شدن سوریه به سامانه ایرانی «سوم خرداد» را تهدیدی برای اسرائیل عنوان کرده اما به نوشته نشریه فوربز، اسرائیل «هرگز» اجازه نخواهد داد که سوریه به سامانه دفاع هوایی قوی مجهز شود.
دولت اسرائیل که در روزهای اخیر با تشدید بحران کرونا و افزایش اعتراضات داخلی به وضعیت اقتصادی روبه‌روست، ظاهراً هنوز فرصت نکرده است که به توافق جدید تهران- دمشق واکنش نشان دهد.
سخنگوی پنتاگون نیز در واکنش به آن تنها گفته بود که مأموریت آمریکا در ارتباط با سوریه، شکست دادن داعش است و این هدف تغییر نکرده است.
نفتالی بنت، وزیر دفاع پیشین اسرائیل، اوایل بهار گفته بود که حضور ایران در سوریه در نتیجه حملات پیاپی اسرائیل دارد کمرنگ می‌شود ولی امضای توافق‌نامه جدید ایران و سوریه می‌تواند نشان از آن داشته باشد که پیوند راهبردی بیش از ۴۱ ساله تهران- دمشق از دید سران دو حکومت، نه تنها قابل گسست نیست بلکه به‌رغم تلفات و تحمیل خسارات، در روندی آهسته و پیوسته در حال تحکیم است.
