سفر اروپايی وزير خارجه دولت بحران زده ايران در حالی انجام ميشود که ماشين ديپلماسی جمهوری اسلامی عملا از حرکت بازمانده و مناسبات خارجی ايران سرد ترين دوران تاريخ سياسی خود را تجربه ميکند.
چهار سال پس از کاهش عملی سطح مناسبات سياسی ايران با جامعه اروپا و اعلام سياست مطالعه نشده " نگاه به شرق "، قطع مذاکرات مربوط به امضاء قرارداد همکاری های اقتصادی و تجاری ايران با جامعه اروپا، محروم ساختن ايران از ايفای نقش شريک راهبردی انرژی اروپا، قطع کامل سرمايه گذاری های کشور های اروپايی در ايران و خروج کليه شرکتهای معتبر نفت اروپايی از طرح های نفت و گاز کشور، اعلام تحريمهای يک جانبه جامعه اروپا عليه تهران....، اينک علی اکبر صالحی بمنظور آنچه " بهبود مناسبات با جامعه اروپا " معرفی شده، پس از يک اقامت تشريفاتی يک روزه در اسلوانی، عازم وين پايتخت اتريش شده است.
علی اکبر صالحی که پيشتر بمدت پنج سال در کسوت نماينده جمهوری اسلامی در آژانس بين المللی انرژی اتمی در وين اقامت داشته، آشنايی های محيطی و شناخت محلی از اين کشور کوچک اروپايی را نقطه قوت خود در آغاز تلاش برای ترميم مناسبات خارجی شيرازه گسيخته دولت تلقی کرده، و انتظار دارد که از اين راه بتواند زمينه انجام گفتگو های جدی تری را با کشور های بزرگ اروپايی فراهم سازد.
بد اقبالی صالحی
صالحی که به تعبيری بد اقبال ترين وزير خارجه جمهوری اسلامی است، طی ماه های اوليه گمارده شده در اين پست با تکيه بر نقطه قوت شخصی ديگری، که تسلط او به زبان عربی است، ابتدا کشورهای عرب زبان منطقه را هدف ديپلماسی ترميمی خود قرار داد و پس از عراق، که محل تولد او است، راهی کشور های جنوبی خليج فارس شد.
در سفر به کشور زادگاه خود عراق، وزير خارجه دولت دهم بيشتر نقش ميهمان تشريفاتی سفارت را عهده دار بود تا ايفای نقش ديپلمات ارشد جمهوری اسلامی را. سفارت جمهوری اسلامی در بغداد از زمان باز گشائی، در اختيار شاخه های متفاوت سپاه پاسداران بوده و طی ۱۰ سال گذشته حسن کاظمی قمی و حسن دانائی فر، مستقل از وزارت خارجه، از سوی سپاه آنرا اداره ميکرده اند.
با سرد شدن مناسبات سپاه و دولت، همکاری وزارت خارجه با سفارت جمهوری اسلامی در بغداد نيز اينک به حد اقل خود رسيده. در نتيجه گرم ترين بخش از ماموريت وزير خارجه جمهوری اسلامی در عراق به بازديد او از محل تولد خود در کربلا محدود ماند .
در سفر ديگری به جنوب خليج فارس، علی اکبر صالحی با همان مشکلاتی دست به گريبان بود که نمايندگان سياسی ايران، همواره در ماموريت های خارجی با آن روبرو بوده اند: عدم انسجام سياسی، مخالف خوانی در داخل و چند صدايی مسئولان.
منجمله همزمان با تلاش صالحی در قطر و عمان و امارات، بمنظور ترميم مناسبات ايران با کشورهای عرب، فيروز آبادی رييس ستاد نيروهای مسلح به تهديد رسانه ای کشور های عرب پرداخت و روزنامه کيهان عليه مداخله عربستان در بحرين و حکومت غير قانونی ال سلمان در منامه نوشت.
اخراج سفير ايران از بحرين، محکوم شدن سه ايرانی به جرم جاسوسی در کويت و تيره شدن کامل مناسبات ايران با عربستان در زمان وزارت صالحی و دقيقا در جريان ديپلماسی ترميمی او شکل گرفت.
نتايج معکوس
پس از تغيير حکومت مبارک در مصر نيز صالحی با پای چوبين ديپلماسی از حرکت بازمانده جمهوری اسلامی، برای عادی ساختن مناسبات تهران با قاهره خيز تازه ای برداشت و لی آنچه در دامان خود ديد، دستگيری قاسم حسينی نماينده ارشد سياسی جمهوری اسلامی توسط مقامات امنيتی مصر به اتهام جاسوسی و گرد آوری اطلاعات، و متعاقباً، اخراج وی از قاهره بود.
در ميان اين دو رشته تلاشهای سياسی ناموفق برای ترميم مناسبات خارجی ايران در منطقه، صالحی تيره تر شدن مناسبات تهران با کشورهای آفريقايی را نيز تجربه کرد. قطع مناسبات گامبيا با تهران، اخراج کادر سياسی ايران از سنگال و گزارش محموله سلاحهای کشف شده ايران در نيجريه توسط وزير خارجه آن کشور به شورای امنيت، بخشی از کارنامه نه چندان درخشان صالحی در شش ماه اول حضور در وزارت خارجه است.
در مورد تيره شدن مناسبات ايران با کشور های افريقايی، صالحی ميراث منوچهر متکی را صاحب شد که در آخرين هفته های حضور خود در وزارت خارجه از ارسال ۱۳ محموله سلاحهای بار گرفته شده در ايران به مقصد نيجريه مطلع شده بود.
دلايل شکست
سفر جاری صالحی به اروپا نيز، به دليل تاثير گذاری تخريبی عوامل متعدد، منجمله : وضعيت آشفته و بی ثبات کنونی دولت ايران در داخل، ادامه چند صدايی در درون نظام، فقدان سياست راهبردی در مناسبات خارجی، عدم آمادگی ايران برای مصالحه پيرامون برنامه های مشکوک اتمی، اصرار در تبليغ توسعه موشکی، و حضور سپاه در تدوين هدف ها و هدايت بخش مهمی از مناسبات خارجی، همان گره هايی را تجربه خواهد کرد که پيشتر، مسير های مناسبات خارجی ايران را در ساير جهات مسدود کرده اند.
مناسبات خارجی ايران طی شش سال گذشته بيش از هر عامل ديگری تحت تاثير برنامه های اتمی و ديپلماسی اتمی ايران قرار داشته است.
در عين حال بی تکليفی در سازمانهای دست درکار برنامه های اتمی ايران، منجمله ديپلماسی اتمی جمهوری اسلامی، هرگز به شدت کنونی نبوده.
نمايندگی های بی تکليف
علی اکبر صالحی در شرايطی عازم وين شده که سفير دائمی ايران در آژانس بين المللی انرژی اتمی و ميزبان خانگی وی، همچنان در پست کنونی خود نقش مسافر و يا ميهمان را ايفا ميکند و نه سفير ثابت و طرف ماندگار برای گفتگو در محل.
سفير جانشين نماينده فعلی ايران در آژانس، حتی پيش از تصدی شغل وزير خارجه توسط صالحی، و در زمان رياست او بر سازمان انرژی اتمی، رضا نجفی معرفی شده بود. علی اصغر سلطانيه، نماينده اسما منقضی خدمت شده ايران در آژانس، همچنان در وين باقی مانده و نشانه ای نيز برای پايان اين بی تکليفی در وين در بين نيست.
بی تکليفی گسترده در وضعيت مناسبات خارجی آشفته جمهوری اسلامی را در بی سرپرست ماندن نزديک به ۴۰ نمايندگی سياسی ايران نيز ميتوان ديد.
در گذشته، با توجه به اعمال نظر رهبر جمهوری اسلامی در تعيين نمايندگی های سياسی ايران در خارج، سفرای مورد نظر، بعد از هماهنگی با دفتر رهبر جمهوری اسلامی تعيين و معرفی ميشدند. با تيره شدن مناسبات رييس دولت و رهبر جمهوری اسلامی، ايجاد هماهنگی در مورد تعيين سفرای جمهوری اسلامی، حتی دامن سفير معرفی شده ايران به آژانس را نيز گرفته است.
از اين لحاظ، چنانچه صالحی از سفر جاری خود به اتريش، انتظاری بيش از نتايج ساير ماموريت های انجام شده در عراق، ترکيه، سنگال، مصر، عمان، امارات، قطر در نظر گرفته، لازم است بار ديگر کارنامه شش ماه گذشته ديپلماسی ايران را مرور کند. تکليفی که هاشمی رفسنجانی، در تحليل اخير خود از " مناسبات خارجی جمهوری اسلامی در شش سال گذشته " طی گفتگو با صادق خرازی سفير سابق ايران در پاريس بر خود هموار ساخته است.
