رسانه هاى متمايل به اصلاح طلبان مذهبى ايران روز دوشنبه، و با سه روز تاخير، بخش هایی از سخنرانى محمد خاتمى را در انتقاد مستقيم و بى پرده از سياست خارجى و برنامه هاى اقتصادى دولت احمدى نژاد منتشر كردند.
محتوا، بافت و ساخت، زبان و لحن اين سخنرانى نشان داد كه محمد خاتمى نيز، پس از آقايان هاشمى رفسنجانى، مهدى كروبى و حسن روحانى، تبليغات انتخاباتى خود را عليه احمدى نژاد آغاز كرده است.
آقاى خاتمى در نخستين سخنرانى انتخاباتى خود تاكيد كرد كه هنوز در باره نامزدى خود براى رياست جمهورى تصميم قطعى نگرفته است اما سخنرانى اخير او چنان با سخنان انتخاباتى اخير آقايان هاشمى رفسنجانى، مهدى كروبى و حسن روحانى و سياست هاى انتخاباتى حزب كارگزاران و احزاب اصلاح طلبان مذهبى هماهنگ و همسو بود كه اگر نه از نامزدى قطعى او، كه دست كم از حضور فعال او در انتخابات رياست جمهورى سال آينده و از فقر برنامه اى و مفهومى يكى از محبوب ترين شخصيت هاى سياسى جمهورى اسلامى خبر داد.
حضور پر رنگ انتقاد و غيبت برنامه
احزاب و سازمان هایی چون حزب كارگزاران، كه بخش خصوصى متكى به درآمدهاى نفت و گاز را نمايندگى مى كند، و سازمان مجاهدين انقلاب اسلامى و جبهه مشاركت اسلامى، كه اصلاح طلبان مذهبى، به جز حزب اعتماد ملى، را نمايندگى مى كنند، از مدت ها پيش محمد خاتمى را مطلوب ترين نامزد خود اعلام كرده و چشم به راه آن هستند كه رییس جمهور سابق ايران با اعلام نامزدى خود راه وحدت بين آنان و بخت پيروزى يا حضور موثر آنان را در انتخابات رياست جمهورى سال آينده هموار كند.
اما نخستين سخنرانى انتخاباتى آقاى خاتمى بيش از آن كه نويد بخش طرح مفهوم و برنامه اى جذاب، نو و كارساز باشد، درستى پيش بينى كسانى را نشان داد كه بخت پيروزى او را در برابر آقايان احمدى نژاد و كروبى «بسيار اندك» ارزيابى كرده و بر آنند چهره اى كه ۱۱ سال پيش با طرح مفهوم و برنامه اى تازه و جذاب براى راى دهندگان به محبوب ترين سياستمدار جمهورى اسلامى پس از آيت الله خمينى بدل شد، جز تكرار تجربه شكست خورده هشت سال رياست جمهورى خود مفهوم و برنامه اى كارساز در سر نداشته و به همان فقر مفهومى و برنامه اى دچار آمده است كه رقباى او در ديگر جناح ها بدان مبتلا هستند.
آقاى خاتمى نيز در سخنرانى خود، چون آقايان هاشمى رفسنجانى، حسن روحانى و مهدى كروبى بر چشم اسفنديار آقاى احمدى نژاد، شكست اقتصادى برنامه هاى پوپوليستى دولت، انگشت نهاد، چون آنان از «شعارهاى تند و تيز» انتقاد و چون آنان به هنگام طرح برنامه هاى خود به واژه هاى كلى و انتزاعى «عدالت، توسعه، مردم سالارى دينى و..» بسنده كرد.
در نخستين سخنرانى انتخاباتى آقاى خاتمى انتقاد از رقيب، وجه منفى و البته ضرورى تبليغات انتخاباتى، حضورى پر رنگ داشت اما از برنامه و مفهوم، وجه مثبت و ايجابى تبليغات انتخاباتى، خبرى نبود.
آن جا كه همه جناح ها به هم مى رسند
اما نه فقط محمد خاتمى كه آقاى احمدى نژاد و همه رقباى فعلی او در همه گرايش ها، جناح ها و فراكسيون هاى مجاز حكومتى نيز در حضور پر رنگ وجه منفى ـ انتقاد از رقبا ـ و غيبت وجه مثبت ــ مفهوم و برنامه ايجابى آزمون ناشده و شكست ناخورده ــ و در به صحنه آوردن چهره هاى آزمون شده شكست خورده وجه اشتراك داشته و موقعيتى مشابه و يكسان دارند.
سازمان ها و چهره هاى مشهور دو جناح هوادار بخش خصوصى و اصلاح طلبان مذهبى چون آقايان رفسنجانى، روحانى، خاتمى و كروبى مبارزات انتخاباتى خود را نه بر ارائه برنامه و مفهوم كه بر شكست برنامه هاى اقتصادى و متحقق نشدن وعده هاى پوپوليستى آقاى احمدى نژاد و سرخوردگى راى دهندگان از رییس جمهور متمركز كرده و از «شعارهاى تند و تيز» و تاكتيك هاى او در سياست خارجى و اتمى انتقاد مى كنند.
انتقاد هر دو جناح متمايل به كارگزاران و اصلاح طلبان مذهبى از برنامه هاى اقتصادى آقاى احمدى نژاد، انتقادى محتوایی است اما هر دو جناح در وجه ايجابى و مثبت جز تكرار سياست هاى دوران ۱۶ ساله رياست جمهورى آقايان هاشمى و خاتمى، تقويت بخش خصوصى نزديك به قدرت سياسى، از ارائه هر برنامه ديگرى ناتوان اند.
تجربه ۱۶ سال رياست جمهورى رفسنجانى و خاتمى اما نشان داد كه تقويت بخش خصوصى، در جامعه اى كه اقتصاد آن نه بر اساس توليد، كه بر مبناى توزيع درآمدهاى نفت و گاز شكل گرفته و استبداد راه را بر نظارت واقعى بسته است، نه به سود توسعه اقتصادى كه به سود رانت خواران نزديك به قدرت، فساد نهادينه شده اقتصادى، افزايش فقر و تراكم ثروت هاى برآمده از رانت هاى دولتى سمت گيرى كرده و چنين برنامه و سياستى حمايت اكثريت راى دهندگان،لايه هاى فقير و كم درآمد را جلب نمى كند.
مهم ترين سازمان سياسى جناح مدافع ليبراليسم اقتصادى در سايه استبداد سياسى، حزب كارگزاران، با آگاهى بر همين واقعيت از پيروزى نامزدان مطلوب خود، آقايان هاشمى رفسنجانى، حسن روحانى و محمد خاتمى، نااميد شده و در هفته هاى اخير به حمايت از آقاى مهدى كروبى برخاسته است كه تا چندى پيش او را به پوپوليسم و مخالفت با بخش خصوصى متهم مى كرد چرا كه خود از توليد هر مفهوم و برنامه جذابى براى راى دهندگان ناتوان است.
جبهه مشاركت اسلامى و سازمان مجاهدين انقلاب اسلامى ، دو نهاد اصلى اصلاح طلبان مذهبى اما هنوز چشم به راه اعلام نامزدى محمد خاتمى هستند و اميدوارند كه حزب كارگزاران به وعده قبلى خود عمل كرده و در حمايت از آقاى خاتمى با آنان همگام شود.
بخشى از اصلاح طلبان مذهبى با انگيزه هاى متفاوت نامزدى عبدالله نورى را مطرح و برخى چهره هاى رده دوم دو جناح نيز خود را براى نامزدى، در غيبت محمد خاتمى، آماده مى كنند.
در حالى كه طرفداران آقايان خاتمى و نورى و ديگر نامزدان احتمالى اصلاح طلبان مذهبى به جاى طرح برنامه و مفهوم به تكرار برخى مفاهيم شكست خورده گذشته، بحث هاى شخصيتى در باره نامزدها و انتقاد از دولت احمدى نژاد ادامه مى دهند، مهدى كروبى از همين جناح مى كوشد تا با شعارهاى پوپوليستى توزيع ماهانه وجه نقد آراى مردم را جلب كند. اما شباهت برنامه او در اين عرصه به برنامه هاى آقاى احمدى نژاد از بخت پيروزى او مى كاهد.
اصلاح طلبان مذهبى كه ۱۱ سال پيش به رهبرى محمد خاتمى با طرح مفهوم «دموكراسى دينى» حمايت اكثريت مردم، رياست جمهورى و اكثريت مجلس را به دست آوردند در دوره دوم رياست جمهورى آقاى خاتمى بخش اصلى هواداران خود را در ميان راى دهندگان از دست داده و پس از شكست در عرصه فلسفه سياسى و سياست عملى هيچ برنامه يا مفهوم تازه اى توليد نكرده اند.
محمد خاتمى در سخنرانى اخير خود از جناح اصلاح طلبان مذهبى خواست تا «از حالت تدافعى بيرون بيايد و حالت تهاجمى به خود بگيرد» بى آن كه براى هواداران خود سلاح تهاجم انتخاباتى را فراهم كرده و آنان را در اين تهاجم به برنامه و مفهوم شكست ناخورده و جذاب و به چهره هاى تازه اميد برانگيز مجهز كند. اين جناح در چند سال اخير از برخى از جذاب ترين تزهاى پيشين خود عقب نشينى كرده و با انتقاد از «تندروى هاى گذشته»، نزديك شدن به مواضع محافظه كاران سنتى و پناه بردن به دامان رقيب سابق خود آقاى رفسنجانى مى كوشد تا بار ديگر بخشى از قدرت از كف رفته را به دست آورد.
انتقاد هر دو جناح كارگزاران و اصلاح طلبان مذهبى از برنامه هاى اقتصادى آقاى احمدى نژاد جدى و محتوایی است اما نقد آنان بر سياست خارجى و اتمى او، چنان كه آقاى خاتمى در سخنرانى اخير خود نيز گفت به «شعارهاى هاى تند و تيزى» كه دشمن از آن «بهره» مى گيرد و به تاكتيك ها محدود مى شود چرا كه همه جناح هاى حكومتى ايران در محورهاى اصلى سياست خارجى و اتمى نظام یعنی: دشمنى با اسرائيل، مخالفت با صلح خاورميانه، حمايت از گروه هاى تندرو فلسطينى و ادامه غنى سازى اورانيوم ــ با دولت وجه اشتراك داشته و مى دانند كه سياست خارجى و اتمى ايران را نه رییس جمهور به تنهایی، كه شوراهایی چون شوراى عالى امنيت ملى و رهبر نظام تعيين مى كنند و تحريم ايران در شوراى امنيت نه حاصل «شعارهاى تند و تيز» كه نتيجه محورهاى اصلى سياست خارجى ايران است كه همه شخصيت ها و جناح هاى نظام بدان ها معتقد و پایبندند.
آنان مى دانند كه دولت هاى بزرگ جهان، سياست خارجى خود را نه بر سخنان و شعارهاى تندى كه اغلب مصرف داخلى دارند كه بر واقعيت ها برنامه ريزى مى كنند.
غيبت چهره هاى تازه
انتقاد به سياست رقيب، وجه منفى تبليغات انتخاباتى، بخشى مهم از مبارزه انتخاباتى است و مى تواند در جلب راى دهندگانى كه از تحقق نيافتن شعارهاى پوپوليستى محمود احمدى نژاد سرخورده شده اند، نقشى مهم ايفا كند اما مبارزه انتخاباتى موفق علاوه بر طرح انتقاد، به ارائه برنامه سياسى و اقتصادى، ارائه مفاهيم تازه و راهگشا و جذاب براى راى دهندگان و به ميدان آوردن چهره هاى موفق يا چهره هاى آزمون ناشده اى نيز مشروط است كه به دليل نداشتن كارنامه منفى مى توانند موجى از اميد واقعى يا توهمى را برانگيزند.
همه داوطلبان قطعى يا احتمالى نامزدى رياست جمهورى از همه جناح ها، از رفسنجانى، كروبى، روحانى ، نورى و خاتمى تا احمدى نژاد و قالى باف و رضایی، سابقه رياست جمهورى، رياست مجلس، دبيرى شوراى عالى امنيت ملى ، وزارت و فرماندهى را در دولت هائى پشت سر دارند كه راى دهندگان سرخوردگى و ياس خود را نسبت بدانان چندين بار در انتخابات رياست جمهورى و مجلس نشان داده اند.
اردوى محافظه كاران و اصولگرايان
در اردوى محافظه كاران و اصول گرايان نيز غيبت مفهوم و برنامه آزمون ناشده و شكست ناخورده و غيبت چهرهاى تازه از هم اكنون هويدا است.
جناح محافظه كاران سنتى، نسل اول رهبران انقلاب، چندان به فقر برنامه و مفهوم دچاراست كه مى كوشد تا با اتئلاف با اصول گرايان نسل دوم يا با نزديك شدن به آقايان رفسنجانى يا كروبى پايان تاريخى خود را پنهان كرده يا عقب بياندازند.
در ميان سه فراكسيون جناح اصول گرا كسانى چون قالیباف و رضایی تا كنون تمايل خود را به رقابت با احمدى نژاد نشان داده اند اما همه فراكسيون هاى اين جناح، از جمله فراكسيون هوادار آقاى احمدى نژاد، پس از شكست تز پوپوليستى تحقق «عدالت اجتماعى با توزيع عادلانه تر درآمدهاى نفتى»، كه از دلايل راى بالاى اصول گرايان نسل دوم در انتخابات رياست جمهورى گذشته بود، از توليد برنامه و مفهوم تازه ناتوان مانده اند.
آقاى احمدى نژاد مى كوشد تا با برداشت بى رويه از ذخيره ارزى براى واردات كالاهاى مصرفى و با توزيع مستقيم رايانه ها راى دهندگان سرخورده را بار ديگر به حمايت از خود برانگيزد.
فقر برنامه اى و مفهومى رقبا و بهره گيرى از ناسيوناليزم ايرانى در پرونده غنى سازى اورانيوم مى تواند او را در اين عرصه يارى كند.
محمد خاتمى در سخنرانى اخير خود از جناح اصلاح طلبان مذهبى خواست تا «از حالت تدافعى بيرون بيايد و حالت تهاجمى به خود بگيرد» بى آن كه براى هواداران خود سلاح تهاجم انتخاباتى را فراهم كرده و آنان را در اين تهاجم به برنامه و مفهوم شكست ناخورده و جذاب و به چهره هاى تازه اميد برانگيز مجهز كند.
